Башчы Новосибирсктеги јаан јуундарда турушкан

19.11.2019

Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин кӱчӱрген айдыҥ 15-чи кӱнинде Россия Федерацияныҥ Президентиниҥ Сибирьдеги федерал округтагы чыдулу чыгартулу кижизиндеги советтиҥ ле РФ-тыҥ субъекттериниҥ экономиканыҥ сурактары јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеери аайынча тергеелер ортодогы «Сибирьдиҥ јӧптӧжӱзи» деген ассоциацияныҥ совединиҥ јуундарында турушкан.

Јуунныҥ туружаачылары тергеелердиҥ албатылар ортодо ло тышэкономикалык колбуларын ӧскӱрери јанынаҥ сурактарды шӱӱшкен. Јуунды ачып тура, Сергей Меняйло бӱгӱнги геополитикалык айалга албатылар ортодо башка-башка кеминде ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ ӧзӱминиҥ аҥылу курч ла тӧс сурактарын чокымдайт деген.

Тергеелер ортодогы бастырајандай тузалу колбулар саду-экономикалык, гуманитарный ла ӧскӧ дӧ бӧлӱктерде ӧскӧ ороондордыҥ партнерлорыла экијандай ла кӧпјандай колбуларды тыҥыдарына болужат деп, полпред темдектеген.

Сибирьдиҥ тергеелериниҥ географиялык айалгазыныҥ, олордыҥ байлык аргаларыныҥ шылтузында калганчы јылдардыҥ туркунына ӧскӧ ороондордыҥ партнерлорыныҥ тоозы ӧскӧн, олордыҥ тоозы там ла кӧптӧп турганын темдектеер керек. Тургуза ӧйдӧ Федерацияныҥ округтагы субъекттериле тышсаду операцияларды јер-телекейдиҥ 150 кире орооны ӧткӱрет.

Сибирьдеги таможенный башкартуныҥ јетирӱзиле, 2018 јылда товароӧдӱштирӱниҥ кеми 50 миллиард доллар кире болгон. Тыш садуныҥ кеми кӧптӧп турганы быјыл да билдирет. Тургуза ӧйдӧ экспорттыҥ кеми, импорттыҥ кемине кӧрӧ, тӧрт катапка кӧптӧгӧн. Экспорттыҥ товарный структуразында кӧбизинде минеральный товарлар (таш кӧмӱр, нефть ле нефтепродукттар), металлдар ла олордоҥ эткен эдимдер. Импортко кӧбизинде машиностроительный ла химический продукциялар келижет.

Сибирьдеги федерал округтагы товароӧдӱштирӱниҥ 90 процент кирези ӧскӧ ороондорго келижет. Китайдыҥ Албаты Республиказы саду јанынаҥ тӧс партнер болот.

Јуун ӧйинде темдектелгениле, тергеелер саду-экономикалык колбуларга ӱзеери ӱредӱликте, билимде, су-кадыкты корыырында, туризмде, спортто, јашӧскӱримниҥ политиказында ла культурада албатылар ортодогы гуманитарный ӧмӧ-јӧмӧ ишке јаан ајару эдет.

Советтиҥ јуунында анайда ок ӧскӱс балдарды ла ада-энезиниҥ кичеемели јок арткан балдарды јадар јерле јеткилдеери јанынаҥ курч сурактар база шӱӱжилип кӧрӱлген. Полпредтиҥ темдектегениле, «ӧскӱс балдарга јадар јер берери» — јаҥныҥ органдарыныҥ молјузы.

РФ-тыҥ субъекттериниҥ экономиканыҥ сурактары јанынаҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеери аайынча тергеелер ортодогы «Сибирьдиҥ јӧптӧжӱзи» деген ассоциацияныҥ совединиҥ јууны башталар алдында советтиҥ составына тергеелердиҥ бӱдӱреечи јаҥдарыныҥ јаҥы башкараачылары кийдирилген. Ассоциацияныҥ совединиҥ председатели Шолбан Кара-оол Олег Хорохординди советтиҥ бастыра турчыларыныҥ адынаҥ уткыган ла ого «Сибирьдиҥ јӧптӧжӱзиниҥ» совединиҥ турчызыныҥ аҥылу алтын тӱлкӱӱрин табыштырган.

Олег Хорохордин МАСС-тыҥ Сибирьде ич ле тыш туризмди ӧскӱрери аайынча 2019-2025 јылдарга тергеелер ортодогы программазын белетеери ле оны бӱдӱрери аайынча ӱлекер шӱӱлтени јӧптӧӧриле колбулу доклад эткен.

Ол бойыныҥ докладында темдектегениле, Сибирьдеги федерал округтыҥ јериниҥ кеми бастыра Россия Федерацияныҥ текши јериниҥ тӧртинчи ӱлӱзи болуп јат. Оныҥ јеринде бастыра јер-телекейдиҥ туристтерин јилбиркедип турган кӧп тоолу объекттер бар. Тергеелер бу бӧлӱкте ӧмӧ-јӧмӧ иштеерин тыҥытканы туризмниҥ ӧзӱми чындаптаҥ ла ичкери јаан јол алынарына јӧмӧлтӧ эдер деп, Олег Хорохордин темдектеген.

«Туризмниҥ ле сервистиҥ башка-башка ууламјыларын, Сибирьдеги федерал округтыҥ географиялык айалгаларын ајаруга алып турган бирлик комплексный туристический ӱлекер тӧзӧйлӧ, бис транспортный инфраструктураныҥ, кичӱ ле орто аргачылыктыҥ, јеткилдештердиҥ бӧлӱгиниҥ, строительствоныҥ ла ӧскӧ дӧ бӧлӱктердиҥ једимдериниҥ шылтузында тергеелердиҥ экономиказына јакшынак кӧргӱзӱлерге једер эдис» — деп, республиканыҥ башчызы темдектеген.

Тургуза ӧйдӧ туризмниҥ бӧлӱгинде иштеер бир јер тӧзӧгӧни арткан бӧлӱктерде иштеер беш кире јерлер тӧзӧӧр аргалузына ол аҥылу ајару эткен. Је бу ок ӧйдӧ туризмниҥ тергеелердеги фирмалары ченемелиле бой-бойлоры ортодо ӱлежерге меҥдебейт, нениҥ учун дезе, бой-бойлорын коллегалар чылап эмес, а конкуренттер деп кӧргилейт. Бу айалганы кубултса, бастыра јанына тузалу кӧп тоолу ӱлекерлерди белетеер арга болор эди деп, Олег Хорохордин темдектейт.

«Тергеелер ортодо маршруттарды тӧзӧгӧни тергеелердиҥ культурно-тӱӱкилик аргаларын кӧптӧҥ ачар арга берер эди: тергее-туружаачыларда албатыныҥ јаҥжыгуларыла, узаныжыла таныштырар, самодеятельный художественный јайаандыктыҥ ӧзӱмин јӧмӧӧр. Ӧмӧ-јӧмӧ ӱлекерлердиҥ маршруттарын тергеелердеги туроператорлор чыҥдыйдыҥ бирлик стандарттары ла бирлик баалар аайынча јеткилдеер эди. Оныҥ шылтузында тергее-туружаачыларда туристтерди јеткилдеери ӧзӱм алынар ла јеткилдештиҥ кеми бийиктеер» — деп, ол айткан.

«Россия Федерацияда ич ле тыш туризмниҥ ӧзӱми (2019-2025 јылдар)» деген федерал адылу программаныҥ концепцияла болзо, ороондо туристтердиҥ тоозы 2025 јылдыҥ учы кирезинде 93 миллион кижиге јетире, Сибирьдиҥ тергеелеринде — 8 миллионго јетире кӧптӧӧр керек.

Ол ок ӧйдӧ Президенттиҥ «Россия Федерацияныҥ ӧзӱминиҥ 2024 јылга јетире национальный амадулары ла стратегический иш-керектер керегинде» «майский» јарлыгы аайынча кичӱ ле орто аргачылыктыҥ бӧлӱгинде иштеп турган улустыҥ тоозын 25 миллион кижиге, ол тоодо таҥынаҥ аргачылар, кӧптӧдӧр керек. МАСС-тыҥ составына кирип турган тергеелердиҥ кӧргӱзӱзи 3 миллион кижи болор учурлу. Бу иш-амадуларды јӱрӱмде бӱдӱрзе, туризмниҥ бӧлӱгинде иштеер јаҥы 100 муҥ јер, ӧскӧ бӧлӱктерде 512 муҥ јер ӱзеери тӧзӧлӧр эди. Онызы кичӱ ле орто аргачылыкта иштеп турган улустыҥ тоозын 300 муҥ кижиге јетире кӧптӧдӧр арга берер.

«Тергеелердиҥ арга-байлыктарын бириктиргени, туризмниҥ ӧс јерлерин тӧзӧгӧни ле олорды ӧскӱргени, јеткилдештердиҥ чыҥдыйын бийиктеткени, ич ле тыш туризм ол јеткилдештерди толо кеминде тузаланары, аҥылу госјӧмӧлтӧни тӧзӧгӧни Сибирьдеги федерал округта туристтердиҥ тоозын арбынду кӧптӧдӧр аргалар берер. Оныҥ шылтузында туризмниҥ бӧлӱгиниҥ кирелтелери де кӧптӧӧр» — деп, Олег Хорохордин темдектеген.

Ол аҥылу ајаруны экотуризмниҥ јаан аргаларына эткен, мында Сибирь, ӧскӧ тергеелерге кӧрӧ, арга-байлыктары кӧп болгоныла аҥыланат.

«Алтай Республика тургуза ӧйдӧ «Горный Алтай — эко-столица России» деген брендтиҥ патентированиезин ӧдӧт. Бис јӧмӧлтӧгӧ лӧ тергеелер «осознанный» туризмниҥ јаҥы культуразын јӱрӱмге кийдирери јанынаҥ аргаларын бириктирерине иженедис» — деп, башчы айткан.

Оныҥ темдектегениле, Федерацияныҥ кажы ла субъегиниҥ башкараачызы албаты-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйы кажы ла јыл бийиктеп турарын јеткилдеерге иштейт. Ийде-кӱчтерди бириктиреле, ол амадуларга тӱрген једер арга бар.

Олег Хорохордин бойыныҥ докладын тӱгезип јадала, ороонныҥ башкартузы тургускан текши иш-амадуларга једери јанынаҥ чокым документ белетеер керек деп шӱӱлтезин айткан.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина