Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Су-кадыктыҥ ӱч кер балыгы

22.11.2019

Кӱнбадыш Сибирьдиҥ тӱштӱгинде туризмди ӧскӱрериниҥ келер ӧйдӧги ууламјыларыныҥ бирӱзи – медицинский туризм. Эмдиге јетире оныҥ аргалары толо ачылбаган, улус эмденер курорттор керегинде јӱк Алтайдыҥ Белокуриха ла тусту кӧлдӧри ажыра билер. Је мында Россияда јок солун методикаларлу су-кадыкты орныктыратан кӧп јерлер бар. Олордыҥ бирӱзи – «Рассветы над Бией» деп санаторий. Ол Алтайдыҥ кырларыныҥ јаражын кӧрӧргӧ чубашкан миллиондор тоолу туристтер ӧдӱп турган Чуйдыҥ јолынаҥ ыраак эмес. Бӱгӱн бис бу санаторийдиҥ директоры, бийик квалификационный категориялу врач, медицина билимдердиҥ кандидады Евгений Лебедевле куучындажадыс.

–       Евгений Владимирович, Слердиҥ курорттыҥ солуныныҥ, башказыныҥ јажыды неде?

–       Бистиҥ ӧбӧкӧлӧристиҥ озодо бӱткениле Јер ӱч кер балыктыҥ ӱстинде канайда турган эди, онойдо ло «Рассветы над Бией» керегинде айдарга јараар. Бистиҥ баштапкы кер балык – «Мӧҥӱн суучак» деп минерал суу. Оны одус јыл кайра тапкандар. Онызы база кайкалду: минерал сууларды ондый ла кӧп таппай јадылар. Озо баштап сууда мӧҥӱн барын ајаргандар, оноҥ Томскто курортологияныҥ ла физиотерапияныҥ НИИ-зинде, Москвада Орныктырар Медицинаныҥ Российский билим тӧс јеринде кӧп шиҥдештер болгон јылдардыҥ кийнинде «Мӧҥӱн суучакка» су-кадыкка сӱреен тузалу кӧп тоолу минералдар кирип турганы јарталган.

Суу – ол јӱрӱмниҥ тӧзӧгӧзи, бис дезе оны чек ундып јадыс. Оноҥ ондый ундынчагыс учун баалу баа тӧлӧйдис. Алдында чылап, бис су-кадыкка каршузы јок, ару курсак јибей де јадыс, бӱгӱнги ӱрелбес аш-курсак кубултылган аш-курсак ине. Олор нениҥ учун ӱрелбейт? Нениҥ учун дезе, олор микробторго јарабай јат. Бу «корон» бистиҥ эди-каныска кирип, оныҥ химический јанынаҥ теҥ-тай болотон айалгазын кубултат. Су-кадык дегени бистиҥ эди-канысты тӧзӧп турган бастыра ла элементтердиҥ (ондо Менделеевтиҥ бӱткӱл таблицазы!) химический јанынаҥ теҥ-тай болгоны эмей. Калганчы одус јылдыкта онкология оорулардыҥ тоозы 300 процентке кӧптӧгӧн, балдарды башка-башка аллергиялар табарат. «Мӧҥӱн суучак» дезе ол корондорды эт-каннаҥ тӱрген јоголтып ийет. Ол бӧӧрӧктӧрдиҥ ижин эрчимделткениле коштой, таштарын да кайылтар аргалу. Алтайдыҥ ар-бӱткени сӱреен јараш та болзо, ол Россияда бӧӧрӧктӧ ташту ооруларла баштапкы јерлерде турат – нениҥ учун дезе, мында тусту ла минералдарлу кӧлдӧр кӧп. Ондый болордо, «Мӧҥӱн суучактыҥ» эм-том учуры да јаан.

Россияда Камчаткадаҥ ала Калининградка јетире мындый тузалу суучак база јок. Тӱҥей аргалар «Нафтуся» деп сууда бар, је ол сууныҥ чыккан Трускавец деп јери эмди ӧскӧ государство Украинаныҥ јеринде.

Бис улусты бу суула канайда тузаланарына ӱредедис – кӧбизи биске он до, он беш те катап келип турулар. «Мӧҥӱн суучак» балдарга сӱреен тузалу – олорды аллергиядаҥ аргадайт. Балдардыҥ аллергиязы – ол кӧбизинде гипермаркеттердиҥ аш-курсагына эт-канныҥ реакциязы. Санаторийде бир-эки неделе амырап, «Мӧҥӱн суучакты» ичкенде, аллергиялар јоголо берет.

–       Ээчийги кер балыкка кӧчӧли…

–       Бистиҥ ар-бӱткенниҥ экинчи эмдеер аргалу байлыгыс – ол той балкаш. Кижиниҥ эди-каны бойыныҥ кажы ла клетказын, буур, карын, бӧӧрӧктӧр, тере эмезе нервный система бол, минералдардаҥ тӧзӧйт. Минералдар дезе, белоктор, ӱстер, углеводтор, ферменттер ле ончо арткандарын тӧзӧйт. Ол Менделеевтиҥ таблицазы деп мен айткам. Той балкаш – ол ло таблица, је ол сууныҥ агынында туулган. Сууныҥ агыны миллиондор јылдарга таштарды агыскан, олор бой-бойына јыжылып, той балкаш боло берген. Кажы ла ташта дезе, той балкашта јуулган бойыныҥ минералдары бар. Бис оны оору ӱйе-сӧӧккӧ, арка-сӧӧгиске јаба салзаас, тере оны тургуза ла ӧткӱрип ийет. Ӱй кижи улайын ла кремле сӱртӱнгенде, оныҥ терезиниҥ ӧҥи кубулып, ол јиит туштагы бойына бурылат. Той балкаштыҥ тузазы база ондый ла. Минералдар эт-канга шиҥип, оору јердӧӧн ууланат, бузулган эмезе карыган клеткалар олорго керектӱ минерал «кирпичектерди» алынып, бойлоры орныгат. Оныҥ да учун биске тизелери улайын ла оорып турган ла тайактар јок базып болбой турган улус келип, той балкашла эмденип, тайактарын ундып јанат.

Је той балкаш ла тегин балкаш јаҥыс неме эмес деп билер керек. Балкаш – ол органика, ол тирӱ организмдердиҥ иштегениниҥ таштанчызынаҥ турат. Ол база минералдар, база эт-канга тузалу, је арга-турулталары башка. Балкашла сӱрткен эт-кан тыдынып јат, той балкаш дезе, эт-канды токунадат. Балкаш эт-канга ӧӧй энедий, той балкаш энедий деп айдарга јараар.

–       Ӱчинчи кер балык база ар-бӱткенниҥ бе?

–       Слер јастырбадаар, ол Алтайдыҥ эм ӧлӧҥдӧри. Улус миллиондор јылдарга ӧлӧҥдӧрлӧ не эмденген? Бистиҥ тынып турган кислородты јыра-ӧлӧҥдӧр чыгарып турганын бис билерис. Је олор биске керектӱ ӧскӧ дӧ элементтерди чыгарат, эт-кан олорды бойы ӱлештирет. Бис болчок темирди ле мӧҥӱнди алала, эт-канга шиҥдирерге ченешсебис, не де болбос. Је бис морковьты эмезе яблоконы чайнап јизебис, ол ло элементтер эт-канга јеҥил шиҥер. Капуста ас ла салза, јирме элемент, ол тоодо калий, натрий ле фтор берет. Сӱреен кӧп тузалу элементтер ӧлӧҥдӧрдиҥ, маала ажыныҥ кадарында болот, темдектезе, картошконыҥ кадарында кижиниҥ јӱрегиниҥ эдине сӱреен керектӱ кӧп калий бар. Бистиҥ ӧбӧкӧлӧрис миллион јылдарга ӧлӧҥдӧрди јиген, су-кадык болгон. Бис кандый аш-курсакты јиириниҥ аайын бусканыста ла кӧп тоолу оорулар табылат. Бойыстыҥ јастыраларыс учун онойдо тӧлӧйдис. Оныҥ учун бис ижисте ӧлӧҥдӧрлӧ эмдеериниҥ јебрен славян эп-аргаларын тузаланадыс: склерозты клеверле, чечектеп турган гречухала, бороҥоттыҥ јалбырагыла, бӧӧрӧктиҥ оорузын – укропло, брусничникле, птичьий горецле эмдейдис, карынныҥ, тынар системаныҥ ооруларын – ончозына ла бойыныҥ ӧлӧҥдӧри бар. Бу эмдешти бис узактаҥ бери ӧткӱредис. Эйе, эмди башка-башка кӧп эмдер чыгарып турулар, је ончозына ла бӱтпес керек, анчада ла ӧскӧ ороондыйына. Је карындагы баалуны јазып турган ла тереге јакшы тегин ле чалкан эмезе кайыҥныҥ јалбырагы бисти качан да тӧгӱндебес.

–       Слердиҥ санаторийге келген кижиге база кандый јеткилдештер эдер аргагар бар?

–       Бистиҥ санаторий јылдыҥ айынаҥ камаанду 100-теҥ 180-ге јетире улусты јатыргызар аргалу. Јайгыда оноҥ до кӧп улусты уткыырыс. «Рассветы над Бией» ару ла јылу суулу Бийдиҥ сыраҥай ла јарадында, араай ла тымык јерде турат. Оныҥ турган јери улусты јилбиркедет. Јаан кала Бийск санаторийдеҥ тыҥ ла ыраак эмес, је ол ок ӧйдӧ оноҥ 30 километрде турат. Онойдордо, бистиҥ айылчыларыс каладагы театрга, музейлерге ле ӧскӧ дӧ јерлерге барар аргалу. Олорды бис Горно-Алтайскка, Алтын-Кӧлгӧ лӧ Туулу Алтайдыҥ ӧскӧ дӧ јараш јерлерине јетире экскурсияга апарарыс. Кемге бир ле јерде токыналу амыраары јарап турган болзо, ол ар-бӱткенниҥ ортозында јӱрӱп, сууда кемеле јӱзер, сууда ла ыраак јоктогы кӧлдӧрдӧ эжинер аргалу. Бис улусты јаҥыс ла эмдеп турган эмезис, је анайда ок олорды эм ӧлӧҥдӧрди таныырына, башка-башка ооруларды эмдееринде тузаланарына ӱредедис.

Н. Бельчекова

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина