Салымыс салынган кулјаларыс байлу

26.11.2019

Техниканыҥ ла технологияныҥ магистри, модельер-конструктор Аржана КЕНЗИНАНЫҤ «Чарующие краски вечного Алтая В КОСТЮМАХ» деген альбомы «Полиграфика» басмада кепке базылып чыкты.

Сӱреен солун, кемиле де, учурыла да талдама, чыҥдый бичикти ак-јарыкка кепке базып чыгарарына јаан јӧмӧлтӧ-болужын Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин, Алтай Республиканыҥ культура аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱреечи Ольга Антарадонова јетирген.

Јурукчы-модельер Аржана Кензинаныҥ јайаан јайалтазын, јайаандык ижин ыраактаҥ ајыктап-кӧрӱп кайкадым, оморкодым. Су-алтай ӧзӧктӱ, кӧрӱмдӱ јурукчыныҥ јуруктарында-эскизтеринде алтай кижиниҥ ӧзӧгине кару ла јуук, таныш ийде, сезим, тыныш бар. Јӱрегиниҥ јылузын, сӱӱжин бойыныҥ јуруктарына чебер ле эптӱ эдип салганын кайкабаска болбос.

Эл калыктыҥ бойыныҥ аҥылу, танылу, јаркынду энчи-байлыгын, ырыс-кежигин, кӧгӱс байлыгын ла бӱгӱнги кӱнниҥ байа модный деген ууламјызын бой-бойына эптештире салганынаҥ кӧргӧндӧ, јурукчы албатызыныҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларын тереҥ ле бийик кеминде кӧргӱзет. Башка-башка бӱдӱмдӱ костюмдардыҥ эмезе кеп-кийимниҥ эптӱзи, сӱрлӱзи, ӧҥжиги, јаркындузы ол ло тарый кӧскӧ тийер, кӧксиҥе конор. Тӧзӧгӧзи јебрен-кумран чактардаҥ, ада-ӧбӧкӧлӧристеҥ келген кептиҥ башка-башка бӱдӱмин јӱрӱмде де, онойдо ок сценада да, эҥирги байрамдык кӧдӱриҥилерде де кийерге јараар. Байлык ченемелдӱ, бойыныҥ ижиниҥ узы калыктыҥ јаҥжыгуларын ла эмдиги ӧйдиҥ некелте-ээжилерин билгир келиштирет. Мында анчада ла кепте-костюмда башка-башка фактуралардыҥ јалтыраган-мызылдаган алтынла кӧктӧгӧни, ӱркене-јинјини, алуны тузаланганы бийик кеминде болгонын аҥылап темдектеер керек. Платьедеги эмезе костюмдагы кандый бир јурамал-композиция чек ле куулгазын чӧрчӧккӧ бӱдӱштеш, байа алтай кай чӧрчӧктӧрдӧги јебрен баатырлардыҥ нерелӱ керектери, ай кеберлӱ кеберкек кыстыҥ јаҥар кожоҥы ошкош. Бӧстиҥ бойын ла оныҥ ӧҥин билгир талдап бириктиргенинеҥ јурукчыныҥ аҥылу кӧрӱми кӧрӱлет. Кееркедип кӧктӧгӧн кажы ла јиктеҥ, кӧктӧҥ оныҥ бойыныҥ угы-тӧзине, калыгыныҥ јаҥжыгуларына ӱзӱлбес-туузылбас сӱӱжи сезилет. Аржана Николаевнаныҥ ич-телекейиниҥ байлыгы оныҥ јайаан иштеринде. Кажы ла эскизтеҥ, кажы ла белен кептеҥ јурукчыныҥ кӧксиндеги байлыгын, ару кӱӱн-санаазын, оныҥ ийдезин јайа салган бичикте чилеп кычырарга јараар. Оныҥ јайаандык кӧӧрӧм кӱӱни, амадузы бисти Јайаанныҥ, айлу-кӱндӱ Алтайдыҥ, албатыныҥ кайкал болгон сӱӱжиле олјолойт, кайкадат, санандырат.

Аржана Кензинаныҥ «Куулгазынду кулјалар – кумраннаҥ келген энчилер» деген баштапкы ӧҥдӱ альбомы 2013 јылда кепке базылып чыккан. Ол альбом эл-јон ортодо, анчада ла кӧкчилер ортодо јаан јилбӱде болгон. Бисте мындый аҥылу бийик ӱредӱлӱ јурукчы-модельерлер јокко јуук ине. Айдарда, бу јурукчыныҥ эскизтери, бир јанынаҥ, ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ эрјине энчизи эдип артыргысканы. Бӱгӱнги кӱнниҥ мода-некелтези бой-бойыла бир уууламјыда болгонын јакшынак альбомдо јарлалгандарынаҥ кӧктӧнӧргӧ кӱӱнзеген ле кӧктӧнип турган кӧкчилер бойлорына кӧпти алган болгон.

Кижиниҥ кийген кеби бойына эптӱ болзо, ич-телекейи ле кийген кеби бир аай келижип турза, ондый кижи бойын јайым тудунар, эбире телекейле, ар-бӱткенле бирлик болгонын јакшы сезер. Алтайыс, ар-бӱткенис јараш, кеен, јайым, куулгазын чӧрчӧк ошкош ине. Алтай кижи ар-бӱткенниҥ балазы болордо, шак ол јараш оныҥ кийген кебинде толо, јаркынду кӧргӱзилер учурлу. Алтай улус бӱдер чагында ару сӧӧктӱ, јӱреги сезимдӱ, куучынду болгон ине. Айдарда, кийген кебинеҥ ле кижиниҥ бойына сӱӱжи, тоомјызы иле кӧрӱлер деп билерис.

Аржана Кензина алтай калыктыҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларын, чӱм-јаҥын тереҥ билер. Алтай кеп-кийимде калык чӱмделгези, поэзиязы, кӱӱзи, јаҥары, алкыжы ончозы бирлик, эптӱ салынганын бис оныҥ эскизтеринеҥ кӧрӧдис. Алтай кижиниҥ кеби јебрен-кумран ӧйдӧҥ ала байлу, учурлу. Кепте салылган кажы ла јикте, кӧктӧ, кулјада бойыныҥ «тили», «јетирӱзи» ле јажыды. Ол јажыттарды јурукчы сӱреен јакшы билер. Кеп-кийимде бойыныҥ кӧскӧ кӧрӱлбес ийдези, курчузы бар. Мыны ончозын јурукчы-модельер билер.

Јурукчы-модельердиҥ ченемели, билгири, јуранар-кӧктӧнӧр мары, эп-аргалары јылдаҥ јылга ичкери ӧзӱп, јаан јолына чыкканын оныҥ јаҥы чыккан «Чарующие краски вечного Алтая В КОСТЮМАХ» деген альбомындагы эскизтери недеҥ де артык керелеп јат. Бойыныҥ ижиниҥ узы бедиренет, ченейт, ӧзӧт. Јурукчыныҥ амадулары јаан.

Бистиҥ Туулу Алтайыс бастыра јанынаҥ байлык, быйанду алтай. Јайаан јайалталары кӧп. Олордыҥ кезигине байа ченемел эмезе ӱредӱзи, билгири јетпей, ичкери барып болбой, бир ле јерде туруп калатаны јажыт эмес. Је бот, Аржана Николаевнадый улус келзе, олорго баштанып, ӱредӱ-семинар эмезе мастер-класстар ӧткӱрип берзин деп баштанза, олор качан да јок деп айтпас. Билериле, ченемелиле ӱлежерге јурукчы белен. Байа бойыныҥ ла «казанында кайнабай», ыраада-тереҥжиде кӧрӧри, бедиренери, ӱренери база керектӱзин А. Кензина јакшы оҥдоп јат. Кӧктӧнӧри ол база јайаандык иш, санат-искусство ине. Јер-телекейдиҥ тӱӱкилик јолыла, кеендигиле, јайаандыгыла, санадыла оноҥ дӧ ӧскӧлӧри таныжары, кӧрӧри, јорыктаары кӧкчи улустыҥ база туура салбас ижи деп айдарга јараар. Бу иште Аржана Николаевна бойыныҥ јолын, јерин тапкан.

Јада-тура Аржана Николаевна алтай кептиҥ ле бийик моданыҥ таҥынаҥ туразын ачар, иштеер деп иженедим.

Ӱредӱлӱ заведениелерде, школдордо, детсадтарда балдарга албатыныҥ кийген кебиниҥ тӱӱкизиле, бӱгӱнги кӱндеги айалгазыла таныштырза, база јаан керек болор. Мында база ла алтай тилистиҥ байлыгы чыгып келер ине…

Аржана Николаевнаныҥ јайаан ижи, јолы једимдӱ болзын. Белетеп чыгарып турган альбомдорына јилбӱ телекей кеминде болзын. Јаҥы альбомыныҥ кире сӧзи алтай, орус, английский тилдерле бичилзин. Альбомы ыраак талаларга јолду болзын. Бистиҥ јайалталу кӧкчилерис Аржана Николаевнаны Ӱредӱчизи деп баалап, тооп баштанып, удура ачык-јарык кӱӱн-санаала базып, ӱрензин, тасказын деп кӱӱнзейли.

Јурукчы Аржана Кензинаныҥ јаҥы альбомында кеп-кийимдердиҥ бӱдӱмдери «Высокая мода», «Платья для торжественных случаев» «Сценический костюм», «Этношик» деген ууламјылар аайынча берилет. Альбомдо јурукчыныҥ кире сӧзи, кажы ла ууламјыга јартамалы бар. Бу альбомныҥ тиражы беш ле јӱс. Айдарда, кӱӱнзеген улус сурулап алгадый.

К. ТӦЛӦСОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина