Алтайдын Чолмоны

Шӱӱжӱде – тергеениҥ акча-манат јанынаҥ тӧс јасагы

26.11.2019

Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ кӱчӱрген айдыҥ 21-чи кӱнинде ӧткӧн сессиязында тергеениҥ 2020 јылда акча-манат јанынаҥ башкарынып иштейтен тӧс јасагы  баштапкы кычырышта јӧптӧлгӧн.

Сессияныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин, АР-дыҥ башкарузыныҥ турчылары, республикан ведомстволордыҥ ла комитеттердиҥ башкараачы ишчилери, федерал бӱдӱреечи јаҥныҥ Алтай Республикадагы башкартуларыныҥ јаандары, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандары ла депутаттардыҥ каладагы ла аймактардагы Советтериниҥ председательдери, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы турушкан. Јуунды парламенттиҥ спикери Владимир Тюлентин башкарып ӧткӱрген.

Республиканыҥ 2020 јылга ла пландалган 2021-2022 јылдарга бюджединиҥ ӱлекери сессияда кӧрӱлген тӧс сурактардыҥ бирӱзи болгон. Ол аайынча јетирӱни АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ, АР-дыҥ акча-манат аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱрген Ольга Завьялова эткен.

Тергеениҥ бюджединиҥ 2020 јылга кирелтелери 20 427,6 млн салковой, 2021 јылга – 20 557,9 млн салковой ло 2022 јылга 19 848,1 млн салковой болоры ӱлекерде темдектелгенин ол айткан. Калан ла калан эмес кирелтелердиҥ темдектелген кеми: 2020 јылда – 5 723,9 млн салковой, 2021 јылда – 6 991,4 млн салковой, 2022 јылда – 7 400,2 млн салковой. Келер јылда бюджетке тӱжетен јандырбас акчаныҥ кеми 14 703,7 млн салковой болоры темдектелет.

Бюджеттиҥ чыгымдары керегинде айдар болзо, 2020 јылда ол 20 522,4 млн салковой, 2021 јылда – 20 516,9 млн ло 2022 јылда 19 765,1 млн салковой болоры темдектелген.

2020 јылда республикан бюджеттиҥ пландалып турган дефициди – 94,7 млн салковой.

Федерал бюджеттеҥ республикага чыгарылып турган акчаны арга јеткенче кӧптӧдӧр ишти республиканыҥ башкараачызы тургусканын, бу јанынаҥ иш башталып калганын Ольга Завьялова айткан, бюджет керегинде јасактыҥ 1-кы кычырышка чыгарган ӱлекеринде 2 млрд 594 млн салковой субсидия акча темдектелип калган. Министрдиҥ молјуларын бӱдӱреечиниҥ ајарганыла, јылдыҥ ла «Земский учитель» деген јаҥы ууламјыла 12 млн салковойдоҥ, «цифровая образовательная среда» деген ууламјыла 223 млн салковойдоҥ чыгарары пландалган.

Тергеениҥ бюджеди аайынча ишти парламент ӱлӱрген айда баштаганын Эл Курултайдыҥ экономика, акча-манат ла калан политика аайынча комитединиҥ јааны Артур Кохоев ӱлекер аайынча коштой јетирӱзинде айткан. Комитеттерде, ишмекчи бӧлӱктерде ӧткӧн јуундарда депутаттардыҥ тургускан кӧп сурактары шӱӱжилген. «Бюджеттиҥ ӱлекери аайынча бис ачык кычырыштар ӧткӱргенис. Олордо 80-неҥ ажыра тӱп-шӱӱлтелер айдылган. Олорды ылгап, тӧс ајару некеген сурактарды чокымдап, ӱлекердиҥ 1-кы кычырыжына чыгарганыс. Бу тӱп-шӱӱлтелер ончозы тергеениҥ эл-јоныныҥ алдында турган ӧҥзӱре сурактарла колбулу. Республиканыҥ экономиказын эмдиги јӱдек айалгадаҥ чыгарар некелте курч турганына ајару эдедис. Агропромышленный комплекс, туризм, перерабатывающий промышленность, транспортный инфраструктура бӧлӱктерде чокым инвестициялык ӱлекерлер керек. Бюджеттиҥ ишчилериниҥ ишјалын бийиктедер сурактар курч турат. Тергееде јаҥы ла ӱзеери иштеер јерлер тӧзӧӧр некелте јаан. Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ла Јака Тӱндӱктиҥ јерлерине бистиҥ специалисттер иштеп барып јат…» – деп, Артур Кохоев сессияда куучындаган. Тергеениҥ башкарузы бюджеттиҥ ӱлекери 2-чи кычырышта кӧрӱлерине јетире парламенттиҥ тургускан сурактары, айалгадаҥ канайда чыгары аайынча чокым тӱп-шӱӱлтелер эдерине иженедис деп, ол угускан.

Бюджеттиҥ ӱлекери 1-кы кычырышта јӧптӧлгӧн. Ол аайынча иш улалып јат ла Эл Курултайдыҥ јаҥар айда ӧдӧтӧн сессиязында јасак бӱткӱлинче јӧптӧлӧрине чыгарылар.

Сессия анайда ок «Кыйылтазы јок медициналык страхованиениҥ Алтай Республикадагы тергеелик кӧмзӧзиниҥ 2020 јылга ла планду 2021-2022 јылдарга бюджеди керегинде» јасактыҥ ӱлекерин 1-кы кычырышта јӧптӧгӧн. Ол јанынаҥ јетирӱни јуунда ТФОМС-тыҥ башкараачызы Ольга Корчуганова эткен.

Тергеелик кӧмзӧниҥ 2020 јылда текши кирелтелери 4 962,7 млн салковой болоры темдектелет, ол тоодо ОМС-тыҥ федерал кӧмзӧзиниҥ субвенция акчазы – 4 802,6 млн салковой. Ӧткӧн јылла тӱҥейлезе, тергеелик кӧмзӧниҥ кирелтелери 2020 јылда 6,5%, субвенциялардыҥ кеми 5,4% бийиктеер деп, Ольга Корчуганова айткан. Бу акча ОМС-тыҥ тӧс программазын бӱдӱрерине барар, ол тоодо баштамы медико-санитарный болушты, тӱрген болушты, аҥылу медициналык ла бийик технологиялык медициналык болушты јетирер, оорулардаҥ эл-јонды чеберлеер ле диспансеризацияны ӧткӱрер иштерге.

Бюджет кирелтелери ле чыгымдары аайынча келиштирилген ле дефицит јок деп, кӧмзӧниҥ башкараачызы темдектеген.

ТФОМС-тыҥ 2021 јылда темдектелип турган текши кирелтелери 5 259,5 млн салковой, 2022 јылга 5 544,2 млн салковой болоры пландалат.

«Алтай Республиканыҥ государстволык јаҥдарыныҥ тергееде јолдорло јорыктаарын тӧзӧӧринде чыдулары керегинде» АР-дыҥ јасагыныҥ ӱлекери 2-чи кычырышта кӧрӱлген. Депутаттар јолдорло јорыкташты башкарарында тӧзӧмӧл лӧ шиҥжӱ сурактарды АР-дыҥ башкарузыныҥ чыдуларына кийдирер кожултаны јасакка эткен.

Эл Курултайдыҥ јасакберим иш ле јербойында бойы башкарынары аайынча комитединиҥ јааны Виктор Ромашкин ӱлекер јанынаҥ јартамал јетирӱзинде јолдордо јорыктаарын тӧзӧӧринде республиканыҥ јасакчы јаҥына 4 чыду ла бӱдӱреечи јаҥына 15 чыду молјолып јат деп айткан.

Сессия «Алтай Республикага АР-дыҥ бюджединиҥ дефицидин јарымдай јабарга федерал бюджеттеҥ бюджет кредиттер берери керегинде јӧптӧжӱлерге ӱзеери јӧптӧжӱлерди јӧптӧп кийдирери керегинде» јасактыҥ ӱлекерин ле «Алтай Республикада бюджеттер ортодогы трансферттер керегинде јасакка кубулталар эдери керегинде» јасактыҥ ӱлекерин јӧптӧгӧн. Олор аайынча јетирӱни јуунда Ольга Завьялова эткен. Бу јасактар бюджеттер ортодогы ишти јаҥы некелтелерге келиштире ээжилейт.

Депутаттар республикада кӧп квартиралу тураларда текши ар-јӧӧжӧни чыныктап јазаарын ээжилеген јасакка кубулталар эткен. Капитальный ремонт эдер тергеелик программага мынаҥ озо 3-теҥ ас квартиралу туралар кирбеген болзо, эдилген кубулталарла 5-теҥ ас квартираларлу (тӧрт квартираларлу) туралар кийдирилбес. АР-дыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱрген Олег Пьянковтыҥ айтканыла, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧги 7 мындый туралардыҥ ээлериниҥ комыдалыла, јасак тӱзедилген. Ондо јаткан улустыҥ капитальный ремонтко табыштырган тӧлӧмирлери јандырылар.

АР-дыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели культура, су-кадыкты корыыр, ӱредӱлик, јонјӱрӱмдик јеткилдеш бӧлӱктердиҥ тергеениҥ јеринде иштеген ле тӧзӧӧчизи Алтай Республика болгон организацияларыныҥ јеткилдеш эткен айалгаларын шиҥдеген иштиҥ турулталары керегинде јасакчы јаҥга отчет эдер учурлу. Бу федерал ла республикан јасактардыҥ некелтелери.

Сессияда АР-дыҥ башчызыныҥ отчедын оныҥ чыдулалган кижизи, АР-дыҥ иш ле јонјӱрӱмдик ӧзӱм аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱрген Адар Сумин эткен. Адалган организациялардыҥ эл-јонго јетирген јеткилдештериниҥ чыҥдыйын кемнеҥ де камааны јогынаҥ шиҥдеп баалар ишти кӧбизинде јондык советтер бӱдӱрет деп, ол айткан. Анайда ок эки муҥнаҥ ажыра респонденттер бу иште турушкан. Тӧс операторы Јонјӱрӱмдик јеткилдештиҥ тӧс јери болуп јат. Адар Сумин 2018 јылда эҥ бийик ле эҥ ас баллдар алган организацияларды адаган.

Депутаттар отчетты угуп, АР-дыҥ башчызына камааны јок шиҥжӱни улалтар, илезине чыгарган једикпестерди јоголтор иштер ӧткӱрер, культураныҥ, су-кадыкты корыырыныҥ, ӱредӱликтиҥ, јонјӱрӱмдик јеткилдештиҥ организацияларыныҥ јеткилдежин тузаланары кенек ле су-кадыгынаҥ улам арга-чыдалы кирелӱ улуска эптӱ болорына ајару эдер шӱӱлтелер айткан. Эл Курултайда камааны јок депутаттардыҥ биригӱзиниҥ адынаҥ Аскар Тулебаев јондык советтерде кандый улус турушканын такыптаҥ кӧрӧр, ӱренчиктерди изӱ курсакла азыраар, јеҥилтелерлӱ улусты эмдерле јеткилдеер, школдордыҥ ӧйдиҥ некелтерине келишпей турган материально-технический айалгазына ајару эдер сурактарды кӧдӱрген.

Парламентарийлер анайда Эл Курултайдыҥ ижин ээжилеген бир канча јӧптӧр јараткан, олор Эл Курултайдыҥ Тӧргизиниҥ, комитеттериниҥ, депутатардыҥ биригӱлериниҥ ижиле колбулу болгон.