Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Микрофон тутса — кожоҥчы, маска тутса — ус

29.11.2019

Кӱндӱлӱ јииттер, бӱгӱнги айылчыбыс керегинде бичимелди бичиирин баштап тура, сакыбаган јанынаҥ кӧдӱриҥилӱ санааларга алдырттым. Бистиҥ айылчыбыс тергеебистиҥ культуралык јӱрӱмиле, артисттериле јилбиркеп, јондык сетьтерде јаантайын отурып тургандарга Saltilla деген јайаандык адыла таныш. Оогош тергеебистиҥ сценазында оныҥ одычагы «Уксаҥ мени» деген ӱлекерле колбой кӧп улуска кӧрӱнип, јарык кӱйӱп келген.

Saltilla — рэп-кожоҥдор кычырып турган кожоҥчы. Рэпти — ӱлгер кептӱ бичилген сӧстӧрди кандый бир кӱӱге эмезе токулдаткан ритм-биттерге салып, тӱрген-тӱрген кычырып турганын — алтай албатыныҥ модор сӧстӧрине тӱҥейлеерге јараар болбой. Ол ло ончобыска таныш «кайчы-кайчы-калт этти…» деген сӧстӧрди, афро-американ албатыныҥ рэперлери чилеп, кокырлап та болзо кычыргандарыс бар ла болбой. Кижи бодозо, кандый бир рэпке белен модор сӧстӧр туку ла качан бичилип калган. Оны улалтса, кандый ла санаалар, кӱӱ башка келип турар ошкош…

Айылчыбыс керегинде: Saltilla — В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ 10-чы клазыныҥ ӱренчиги Айкӱне. Чыккан јери — Оҥдой јурт. Адазы мундус сӧӧктӱ Александр Комонокович Чунижеков, јуучыл бӧлӱкте иштеген, тургуза ӧйдӧ амыралтада, энези Эркелей Олеговна аптекада иштейт, карындажы Амаду эјезиле бир школдо ӱренет.

Айкӱненеҥ угы-тӧзи керегинде сурап турала, ол бичиичи Чалчык Чунижековтыҥ тӧрӧӧни, Николай Улагашевти адазы ажыра бежинчи ӱйеде оныҥ карган адазы деп билип алдым. Оноҥ ӱйелер колбузы, тӧрӧӧн улустыҥ уктажып-тӧзӧжип турганы керегинде санана бердим…

Јаан јаштуларыс эмдиги ӧйдиҥ јиит ӱйези, чындап та, САҤ БАШКА, ончозы Интернетле «оорыган» деп айдар, олордыҥ угуп турган кӱӱлерин, кычырып турган рэп-кожоҥдорын учуры јок деп, керекке албас. Ондый да болзо, рэп – ол ӧйдиҥ толкузыла келген јииттердиҥ јилбӱзи, рэп ажыра олордыҥ ӧзӧктӧ јажытту кӱӱни айдылат. Бир чак кирези ӧй кайра канча јӱстер-муҥдар тоолу јолдыктарлу чӧрчӧктӧрди Николай Улагашевич кайлаган, соҥында Чалчык Анчинович канча чӱмдемелдер бичиген, эмди дезе олордыҥ баркачагы Айкӱне алтай рэп кычырат. Айса болзо, алтай тилистиҥ бӱгӱнги чочыдулу айалгазында јииттерге јуук рэп оныҥ ӧзӱмине јарамыкту болор бо?

Баштап тарый рэп ууламјыда кожоҥдорды Айкӱне, ончо ло јииттер чилеп, тегин ле угуп турар болгон. Јууктада таныжузын, оны кычырарында бойын ченеерин дезе ӧткӧн јылдыҥ кочкор айында баштаган эмтир. Айкӱне кожоҥдоорын оогоштоҥ ала сӱӱген, је ӱнгӱр кожоҥдор кожоҥдоорго келишпей туратан. Оныҥ учун рэп кычырып, ол бойыныҥ амадузына јеткен деп айдарга јараар.

Рэп-кычыраачы кыс школдо јондык-экономикалык ууламјыла ӱренет, айдарда, ол тилдер јанынаҥ тереҥ билгирлерлӱ, тилдерге јолду. Английский тилди јакшы билери оныҥ бу јилбӱзинде јакшынак арга болгон. Ол американ рэперлердиҥ, анчада ла эҥ ле јарлу Карди Би деген эпши рэпердиҥ кожоҥдорын ӱренип, оныҥ марына темигип, бир эмеш ӧй ӧткӧн кийнинде бойы да рэп кычырып, Instagram-да бӱгине салып, улусла ӱлежип баштаган.

Ол ло ӧйлӧрдӧ Айкӱнеге ырысту учурал болуп, тергеебистиҥ ӧктӧм, эрчимдӱ кӱӱчилери Шоҥкор Модоров, Азулай Тадинов, ӱнделтеечи Эрелдей Бештинов јииттер ортодо кожоҥныҥ конкурсын јарлаган эди. Айкӱне бир де алаҥзыбай, конкурска туружып кӧрӧр деп, видеоролик согуп, аткарып ийген.

Айкӱне кӱӱлик школдо ӱренбеген. Ол баштамы класс-тарда спорттыҥ јеҥил атлетика бӱдӱми аайынча тазыктырынган. Су-кадыгыныҥ айалгазынаҥ улам бассейнде эжинерине јӱрӱп, су-кадыгын орныктырып алган. Эмеш јаанайла, бијениҥ кружогына јӱрген. Оогоштоҥ ло ала башка-башка кӧрӱ-конкурстарда туружып, сценала јууктада танышкан. Оныҥ учун «Уксаҥ мени» деп кӱӱлик маргаанда туружарга ол белен болгон.

Айкӱне конкурстыҥ талдашту баштапкы бӧлӱгин једимдӱ ӧдӱп, јарымфиналга чыккан. Јарымфинал кандык айда болгон, бистиҥ айылчыбыс ондо туружып, финалга ӧдӱп болбогон. Је, ондый да болзо, Айкӱне талдап алган јилбилӱ керегин таштабай, улайын ла кавер-роликтер согуп, Интернетте бӱктерине чыгарып турар болгон. Оны ончозын, байла, Ш. Модоров кӧрӱп, баалап, ајаруда туткан болор. Нениҥ учун дезе, бу ла јайгыда ол рэп-кычыраачыла колбуга чыгып, ого алтай тилле рэп-кожоҥды ӧмӧ-јӧмӧ бичиири јанынаҥ баштану эткен. Ӧрӧ бичилгенинде «саҥ башка» деген сӧстӧр тегиндӱ аҥылалбаган эди, онойып Айкӱнениҥ баштапкы алтай рэп-кожоҥы адалган. Јиит јӱректер ортодо аайлашпастар керегинде кожоҥ Интернеттиҥ бӱктеринде чӱрче ле јарлу боло берген.

Бу кожоҥды Айкӱне каланыҥ тӧс сценазында байрамдарда кожоҥдогон. Оныҥ сӧстӧрин рэпер кыс бойы бичип, Ш. Модоровло јӧптӧжип, уч-бӱдӱмине јетиргискен. Ол тӧрӧл лӧ орус тилдерле ӱлгерлер бичииринде бойын араайынаҥ ченейт. Школдо алтай, английский тилдердиҥ ӱредӱчилери ӱренчигиле оморкоп, кандый бир јӧп айдып берет пе деген суракка, ол кемзингендӱ «олор билер та јок» деп айтты. Айкӱне английский тилле сӱреен јакшы куучындап турган. Чындап, ол ишмекчи профессиялар аайынча јашӧскӱрим ортодо былтыргы WorldSkills деген маргаандарда једимдӱ турушкан эмтир. «Коночылыкты башкарары» деген ууламјыда конор јер сурулап келген улусла орус, английский тилдерле јартамалду куучын-эрмек ӧткӱрер керек болгон. Ол бу ченелтени ончозынаҥ артык ӧдӱп, ӧрӧ адалган компетенция-ууламјыда баштапкы јерге чыккан.

Онойдо ок Айкӱне школдо ӧткӱрилип турган «Јылдыҥ ӱренчиги» деп кӧрӱ-маргаанда туружып, «Эҥ артык мастер-класс» деп номинацияда јеҥӱ алганы соныркатты. Чичкечек оборлу кыс оогоштоҥ ала адазыныҥ агаш-ташла, тудум иштерде јаан болушчызы эмтир. Мастер-класста ол кыска ӧйдиҥ туркунына узанар јазалдардыҥ болужыла кушкаштыҥ турачагын јууп, јаргычыларды кайкаткан.

Айкӱнеле куучындашкан, Интернетте бӱктерин кӧрӱп, пост-бичимелдерин кычырган кийнинде, оныҥ турумкай, ичкери кӧрӱмдӱ, ӧзӧк ийдези бек болгоны билдирди.

Интернет эмдиги балдарга бойын табар, јайалталарын ачар сӱрекей кӧп арга берет. Бистиҥ айылчы Instagram јондык сетьте бӱгин беш јыл кире кайра ачкан. Бӱгӱнги кӱнде оныҥ бӱгине 1500-теҥ кӧп улус бичидип алган. Мынаҥ ары ол Instagram-ныҥ болужыла коммерциялык та кирелтелер алар аргалу. Реклама аайынча јарамыкту баштанулар араайдаҥ башталып калган.

Айкӱне школды божодып, Москва јаар журналисттиҥ ӱредӱзине барар кӱӱндӱ (јииттиҥ бу да амадузы јолду деп санаа келет, нениҥ учун дезе Чалчык Чунижеков узак ӧйдиҥ туркунына «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ корреспонденти болуп иштеген). Ол ок ӧйдӧ Saltilla бойыныҥ кӱӱлик јилбӱзин таштабай, оны ӱредӱле коштой апарарын чокым айтты. Айкӱне рэп кожоҥдоор јайалтазын ӧскӱрип, элбедип, келер ӧйдӧ кандый ла ченелте-конкурстарда туружар, јаан сценага чыгар амадулу. «Кижи јаштаҥ ла ала билгирлерин бойы тыҥыдып, јайалталарын ченеп, ичкери јӱткиир керек» — деп, ол адакыда айтты.

Ӧктӧм јӱректӱ кыс «Уксаҥ мени» ӱлекерди баштагандарга ла јӧмӧшкӧн учун ада-энезине быйанын айдып, Каракол јуртта Нина Петровна Ыжыкова карган энезине эзенин ийет.

Алтайыстыҥ јиит одычагыныҥ ончо амадулары јӱрӱмде бӱтсин деп кӱӱнзейдис.

PS: Удабас ӧрӧ адалган јиит кӱӱчилер белетеген, јаҥы таныжыс Saltilla турушкан јаҥы видео-клип, јаҥы кожоҥ чыгар. UDABAS #LIKEREK.

Э. КУРГАРИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина