Алтайдын Чолмоны

«Бӱдӱретен иштер кӧп, амадулар јаан»

06.12.2019

Людмила Рыспаева кенектердиҥ бастырароссиялык обществозыныҥ текшироссиялык јондык организациязыныҥ Алтайдагы тергеелик бӧлӱгин  тулаан айдаҥ бери башкарат. Ол бу ишке ээчиде эмес конференцияда тудулган. Јаҥар айдыҥ 3-9 кӱндеринде дезе республикада јаҥжыкканы аайынча кенектердиҥ онкӱндӱги ӧдӱп јат. Јарлалып јаткан бичимелде бу јондык организацияныҥ ижи-тожы керегинде айдылар.

Людмила Николаевнаныҥ айтканыла, быјылгы онкӱндӱкте сӱрекей кӧп керек-јарактар ӧдӧри темдектелген. Тургуза ӧйдӧ калада ла аймактарда спорттыҥ маргаандары, «тегерик столдор», туштажулар, художественный самодеятельностьтыҥ кӧрӱлери ле фестивальдары кидим ӧдӱп јат. Јаҥар айдыҥ 9-чы кӱнинде болотон кӧдӱриҥилӱ јабылтада дезе јыл туркунына бӱдӱрген иштердиҥ турултазы кӧрӱлип, јеҥӱчилдердиҥ ады-јолдоры адалар. Ого учурлалган кӧдӱриҥиде јондык керектерде, маргаандарда ла фестивальдарда эрчимдӱ турушкан улуска быйанду сӧстӧр айдылар.

Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧринде кенектердиҥ он бир баштамы организациязы иштеп јат. Олор бастыра иштерди аймактардыҥ администрацияларыла, эл-јонго јонјӱрӱмдик болуш јетирер бӧлӱктерле кожо ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрип јадылар. Кенек улустыҥ јадын-јӱрӱминде Алтай Республикада, текши Россияда ла чылап ок, уур-кӱчтер ле курч сурактар ас эмес. Бӱгӱнги кӱнде кенек улустыҥ јонјӱрӱмдик айалгаларын јарандырар, ого туура салбас ајару эдер некелтелер туруп јат. Анайып, быјыл куран айдыҥ баштапкы кӱнинеҥ ала кӱчӱрген айдыҥ алтынчы кӱнине јетире кенек улустыҥ тергеелик организациязыныҥ объекттердиҥ паспортизациязын ла сертификациязын ӧткӱрип турган «Доступная среда» деген тӧс јериниҥ эксперттери республиканыҥ бастыра аймактарын айланып, пандустардыҥ иштеп турган айалгаларын шиҥдеп кӧргӧн. Элбек кемдӱ мындый иш бистиҥ тергееде баштапкы ла катап ӧткӧнин темдектеер керек.

Коляскада отурган кенек улус школдордыҥ, аптекалардыҥ, культураныҥ учреждениелериниҥ, саду ӧткӱрип турган јерлердиҥ, прокуратураныҥ, јаргыныҥ тураларыныҥ тепкиштеринде кондырылган пандустарды бойлоры ӧрӧ чыгып, олордо кӧп једикпестер бар болгонын јартагандар. Кенектердиҥ тергеелик организациязыныҥ председателиниҥ айтканыла, Кош-Агаш јуртта пандустар бастыра јерлерде бар, је олордыҥ кӧп сабазы тургузылган ээжилерге келишпей јат. Мындый айалгаларды эксперттердиҥ комиссиязы бастыразына шыдар аймактарда темдектеген. Кезик пандустарды ӧрӧ колло тартынып, чыгып болбозыҥ. Ӧйинеҥ ӧткӱре келтеҥ андый пандустар анчада ла Улаган аймакта учураган.

Бу јанынаҥ аймактардыҥ јаандарыла, учреждениелердиҥ башкараачыларыла эптӱ-јӧптӱ ле ачык-јарык куучын-эрмек ӧткӧн. Коскорылган једикпестер јыл туркунына јоголтылар учурлу. «Бу сурактыҥ аайына чыгары андый ла јеҥил эмес, је бис колды бош салып отурбазыс. Келер јылда комиссия республиканыҥ аймактарын ойто ло катап айланар, эдилген иштерди кӧрӧрис. Кажы ла организацияда коляскада отурган кенек кижиге болужатан аҥылу специалист болгон болзо, сӱрекей јакшы болор эди. Бис дезе андый улусты ӱредерге болужар эдис. Кенек кижи айылынаҥ чыгып, магазинге, аптекага ла ӧскӧ дӧ јерлерге кандый да буудактар јогынаҥ једип, улустыҥ ортозында јайым ла бош тудунар учурлу» — деп, Людмила Николаевна куучындаган.

Кенек улустыҥ тергеелик организациязыныҥ турчылары бастырароссиялык кӧрӱлерде ле фестивальдарда јаантайын једимдӱ туружып јат. Людмила Николаевна, бойы спортчы кижи, анчада ла маргаандар керегинде элбеде куучындады. Быјыл кӱӱк айда Иркутскта јайгы парасибириада ӧткӧн. Кенек улустыҥ бу јаан маргаандарында бистиҥ республикадаҥ он бир кижи турушкан. Спортчылар столдо ойноор теннис, пауэрлифтинг, јеҥил атлетика, дартс, ядроны ыраагына чачары ла сууда эжинери аайынча болгон маргаандарда јакшы туружып, он алты медаль ойноп алгандар. Парасибириадада бойлорыныҥ капшууныла, чыйрагыла, кӱчтӱзиле Руслан Салманов, Илья Зубков, Станислав Юлуков ло Валентин Тымыев аҥылангандар.

Быјыл јаан изӱ айда Кӧксуу-Оозы аймакта јаҥжыккан парафестиваль база ӧткӧн. Бу маргаандарда, алдындагы јылдарга кӧрӧ, сӱрекей кӧп улус турушкан. Мындый парафестивальдар бистиҥ тергееде там ла элбеп,  ичкери јол алынып јат деп айдар керек. Кӧксуу-Оозында болгон маргаандардыҥ турултазыла республиканыҥ јууунты командазы тӧзӧлгӧн. Командага беш кижи кирген. Олор Крымда ӧткӧн «Пара-Крым-2019» деген бастырароссиялык маргаандарда турушкандар. Бу турнирде бистиҥ кенек спортчылар беш бӱдӱмде — јеҥил атлетикада, столдо ойноор теннисте, дартста, пауэрлифтингте ле эжинеринде маргышкандар. Фестивальдыҥ кайралдары учун дезе Россияныҥ 67 тергеезинеҥ 500-теҥ ажыра спортчы тартышкан.

Оҥдой аймактыҥ спортчызы Айана Тыбыкова Крымда пауэрлифтингте ле дартста ӱчинчи јерлерге чыгып, кӱлер медальдарла кайралдаткан. Майма аймактыҥ спортчызы Дмитрий Белянкин дезе сууда 50 метр јарышта алтын медаль ойноп алган. Дмитрий тӧрӧл аймагында ла республикада болуп турган јонјӱрӱмдик учурлу керектерде јаантайын эрчимдӱ туружат. Ол Маймада 2-чи таҥмалу школды божоткон. Јуучыл молјузын Чечен јеринде бӱдӱрип, шырка алган. Је кылык-јаҥыла, кӧрӱм-турумыла бек уул јана баспай, спортко тазыктырынган.  Эмди ол Сибирьдеги федерал округтыҥ јуунты командазына кирип, маргаандарда кӧп јеҥӱлер алып јат. «Пара-Крым-2019» бастырароссиялык маргаандарда Айана Тыбыковадаҥ ла Дмитрий Белянкиннеҥ ӧскӧ Руслан Салманов, Илья Зубков ло Александр Телесов база турушкандар. Бу јаан турнирге олорды Людмила Рыспаева белетеген.

Людмила Николаевна коляскада отурган кенек спортчыларда тазыктыраачылар јок болгоны јаан тутагын јетирип јат деп куучындайт. Кенек спортчылар су-кадык улусла кожо бойлорыныҥ ла кӱӱниле тазыктырынып јадылар. Кенек улустыҥ организациязыныҥ председателиниҥ айтканыла, олор бу јылдыҥ учына јетире бойлорында федерация тӧзӧӧргӧ јат. Олор бу федерацияда спорттыҥ тӧрт бӱдӱминиҥ аккредитациязын ӧткӱрер кӱӱндӱ. Кенек спортчылардыҥ федерациязы окылу ачылып, иштеп баштаза, маргаандарга белетенетен ле ого барып туружатан аргалар олордо чик јок јеҥилер эди.

Л. Рыспаева спорттыҥ уууламјызында эҥ јаан амаду — ол паралимпий ойындардыҥ чемпионын белетеп ӧскӱрери болуп јат деп айдат. Келер јылда бӱдӱретен иштер база кӧп.  Јадын-јӱрӱмде јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр деген ууламјыда темдектелген иштерди улалтып, коляскада отурган кенек улустыҥ тузаланып турган пандустарын некелте-ээжилерге келиштире тудуп јазаар иштерди учына јетире бӱдӱрери база јаан учурлу керектердиҥ бирӱзи болуп јат. Людмила Николаевна бу ла ӧскӧ дӧ иштер керегинде тоолу кӱндердеҥ кенектердиҥ онкӱндӱгиниҥ јабылтазы ӧйинде база айдылар ла анда ол јанынаҥ тапту јаан куучын-эрмек ӧдӧр, бир сӧслӧ айтса, бӱдӱретен иштер кӧп, амадулар јаан деп айдат.

П. КАБАР

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы