Алтайдын Чолмоны

Ийделӱ кыймыгуда эрчимдӱ јӱрӱм

06.12.2019

Јуукта Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ кичӱ залында V национальный “Абилимпикс”  чемпионатта  бистиҥ тергеебистиҥ адынаҥ турушкан улусла  туштажу-јуун ӧткӱрилди. Бистиҥ јуунты команда кӱчӱрген айдыҥ 18-22 кӱндеринде Москвада ӧткӧн бу маргаандарда турушканы, једимдери керегинде куучын-эрмек болды.

Ороондо кенек ле су-кадыгыныҥ айалгаларынаҥ улам аргалары киреленген улус ортодо профессиональный ижи, узы јанынаҥ ӧткӱрилип турган маргаандардыҥ ууламјы-компетенциялары, туружаачыларыныҥ тоозы јылдыҥ ла кӧптӧйт. Тӧс компетенциялардыҥ тоозы былтыр 34 болгон болзо, быјыл 62-ге јеткен. Маргыжаачылардыҥ иштерин 700 јаргычы-эксперт ајарулу кӧрӧт. «Абилимпикс» там ла элбейт, ӧзӱм алынат. Оныла коштой тергеелер бойыныҥ аҥылу таныштыру-презентационный компетенцияларын экелери башталды. Јуунныҥ бажында Алтай Республиканыҥ командазына ондый компетенция эдип, кийистеҥ эдимдер эдери јараар деген шӱӱлте айдылды.

2017-2019 јылдардыҥ туркунына тергееде ӧткӧн «Абилимпикс» маргаандарда 154 кижи турушкан. Баштапкы јыл — 24, экинчи јыл — 58, быјылгы маргаанда 72 туружаачы болды.

Национальный чемпионаттыҥ программазында јӱк маргыжар бӧлӱк эмес, је онойдо ок шӱӱлтелӱ куучындар ла культурный программа, јӱзӱн-јӱӱр мастер-класстар, профессияларла таныштырулар, кӧрӱлер болот.

Быјылгы маргаандарда Алтай Республиканыҥ адынаҥ алты кижи турушты. «Фотограф–репортер» (ӱренчиктер) – Илья Чуркин, «Фотограф–репортер» (студенттер) – Наталья Семина, «Крючокло тӱӱнери» (специалисттер) — Ирина Каньшина, «Агаштаҥ кезери» (специалисттер) – Алексей Трубин, «Аргачылык» (специалисттер) – Андрей Бандура, «Баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи» (студенттер) — Снежана Соурчакова. Тергеениҥ адынаҥ турушкандарды АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ молјуларын бӱдӱреечи И. Коршунов уткуды. Игорь Владимирович республиканыҥ командазы чемпионатта једимдӱ турушканына сӱӱнгенин айдып, баштап тарый кенек ле су-кадыгыла аргалары киреленген улусты ишле јеткилдеерин некеген ӱлекер эмди оноҥ до элбек ле бийик амадулар бӱдӱрип турганын темдектеди. Туружаачыларга бу маргаандар бойын кӧргӱзер, јаҥы неге-неге ӱренип, билип, јаҥы кӧрӱш-таныштар табып алар аргалар берет. Је бу учы-кыйузында јакшы иш те табып аларга јакшынак арга.

«Абилимпикс» маргаандарда турушкан 174 кижидеҥ 41-и иштӱ. Ол тоодоҥ 64 кижи тургуза ӧйдӧ ӱредӱзин улалтат. 105 кижи бош отурбай, узанып турат эмезе иштерде туружат. Кажы ла јыл маргаандардыҥ кеми элбегениле, туружаачылар кӧптӧгӧниле коштой конкуренция да јаанайт, јеҥӱлӱ јерлерге чыгары там ла кӱч болуп јат. Быјылгы национальный чемпионатта Россия Федерацияныҥ 85 тергеезинде эҥ артык болуп чыккан текши тооло 1350 кижи турушкан.

Былтыр бистиҥ јерлежис Ырысту Ялбаков бу маргаандарда агаштаҥ кезер компетенцияда ӱчинчи јерге чыккан эди. Быјыл бистиҥ кӧргӱзӱлерис оноҥ артык — Андрей Бандура специалисттер ортодо «Аргачылык» деген ууламјыда баштапкы јерди ойноп алган. 2020 јылда албатылар ортодогы «Абилимпикс» чемпионат Москвада ӧткӱрилер. Је эм тургуза «Аргачылык» ууламјы ол чемпионаттыҥ компетенцияларыныҥ тоозында јок. Ондый да болзо, артып калган ӧйдиҥ туркунына оны программага кийдирерине иженер керек.

Маргаандардыҥ ээжилериле баштапкы јер алган јеҥӱчил келер јылда чемпионатта турушпас учурлу. 2-3-чи јерлерге чыккандарда туружар аргазы бар.

Бӱгӱнги кӱнде «Абилимпикс» кыймыгуныҥ АР-дагы тӧс јериниҥ эҥ јаан амадузы — ол кенек ле аргалары киреленген улусты биригӱге јууп, олордыҥ јӱрӱмин эрчимдедери. Бу улустыҥ јадын-јӱрӱмине јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр башка-башка программалар иштеп јат. Олорды чыҥдый бӱдӱреринде кенек ле аргалары киреленген улустыҥ шӱӱлтелеринеҥ, кожо турушканынаҥ кӧби камаанду деп, И. Коршунов айтты.

Ол онойдо ок спорттогы једимдер, оныҥ ӧзӱми, аҥылу федерация тӧзӧӧри пландалып турганы керегинде тоолу эрмекле куучындады.

Ээчиде сӧс «Абилимпикс» чемпионаттыҥ јеҥӱчили Андрей Бандурага берилди: «Тергееде ӧткӧн талдашту бӧлӱк маргаандарда баштапкы катап туруштым. Јеҥӱни алып, ороонныҥ тӧс калазына да барып, јеҥӱлӱ келгениме сӱӱнедим. Национальный чемпионатта туружып, бийик-бийик кӱӱн-санаа алдым, кӧп јаҥы шӱӱлтелер, кӧсти кайкадып, јилбиркедип, санаа-сагыжымда узакка артар элестер эдип алдым.

Коркышту кӧп улус, таныш эмес јер, маҥзаарыш тыҥ болгон.  Је ченелте-јакылтаны алып, токынап, оны ла сананып, јакшы бӱдӱреле, финалга чыккам. Финалда дезе јайым темала иштеер арга берилген. Шак ла ол тушта мен јеҥӱни ала согорго албаданар керек деп, бек шӱӱдим. Не керегинде, канай куучындарын чокым билип, маҥзаарбай, ченелтени ӧткӧм. Удурлажаачыларым да тыҥ болгон деп айдар керек. Бисти мындый керек-јаракка јууп, тӧзӧӧчи сурактарла иштеген ончо улуска — быйан.

Финалда частар јазаар устыҥ кыбын ачар бизнес-план керегинде элбеде куучындадым. Оны ачарга бажынаҥ ла ала кандый чокым алтамдар, нени эдер керек, конкуренттерди канайып озолоорын јартагам. Эксперт-јаргычыларга мениҥ санаа-шӱӱлтелерим, байла, јараган болор.

Келер ӧйдӧ бу бизнес-планды јӱрӱмде бӱдӱрип кӧрӧр санаалар бар да болзо, мениҥ тӧс ижим — ол балдар ӱредери
(А. Бандура М. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ ӱредӱчизи болуп иштейт)».

Алексей Трубин, «Агаштаҥ кезер» компетенцияныҥ  туружаачызы:

—Мен турушкан компетенцияда јакылталар, тергеелик маргаандыйына кӧрӧ, канча кире кӱч болгон. Агаштаҥ тарелканы кезип, ченелтени јастыралар јогынаҥ ӧткӧм лӧ кандый бир призовой јерди ала согорым деп бодогом. Је берилген ӧйдӧҥ бир кичинек ашканым учун мениҥ амадум бӱтпеди — тӧртинчи ле јерге чыктым. Тарелка кезери классический марыла болды (Алексейдиҥ јаҥжыккан мары — кееркедим кезиш).

Илья Чуркин, АР-дыҥ командазыныҥ эҥ јиит туружаачызы: «Ороонныҥ тӧс калазына барып келгениме сӱӱнедим. Ол меге сӱрекей јараган, ондо ончо неме башка, јилбилӱ ле солун болды. Эҥ ле тыҥ јараганы — Москвада бисти јакшы уткыганы, кӱндӱлегени. Је ондый да болзо, јаан кала коркымчылу да деп билдирди.

Конкурс јанынаҥ айтса, кӧп ӱренчиктердийине кӧрӧ, мениҥ фотоаппарадым коомой болгонынаҥ улам турулталарым да кирелӱ болгон дееп айдар керек».

Ончо туружаачылар бойыныҥ талдап алган ууламјыларында ижин улалтар кӱӱнин айттылар.

АР-дыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министри Адар Сумин национальный чемпионаттыҥ туружаачыларын уткуп, министерство олорды мынаҥ да ары јӧмӧӧрин айтты.

Туштажуныҥ учында јеҥӱчил Андрей Бандурага АР-дыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ Быйанду самаразы табыштырылды. «Абилимпикс» кыймыгуныҥ ӧзӱмине камаанын јетиргени учун Быйанду самара анайда ок бу кыймыгуныҥ Горно-Алтайсктагы М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтеги тергеелик тӧс јерине табыштырылды.

Э. КУДАЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы