Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јакшыны, јарашты сыйлаары база јайалта

13.12.2019

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Россияныҥ ла Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи Ираида ОХРИНАНЫҤ учурлу јажына учурлалган јайаандык эҥир ӧтти.

Ады-јолы элбеде јарлу, танылу Ираида Охринаныҥ чыккан-ӧскӧн эне-тӧрӧл алтайы Шабалин аймакта Јаан-Чаргы деп јакшынак јурт. Алкы бойыныҥ ук-тукумы, билези калыҥ ла јаан. Ираиданыҥ адазы Егор Амырович 1928 јылда јылкычы тоҥжаан сӧӧктӱ Амыр Бедеевич ле тодош сӧӧктӱ Ерте Семеновна (Папыева) Охриндердиҥ билезинде чыккан. Ол бу иштеҥкей билениҥ эҥ баштапкы уулы болгон. Нак билениҥ эҥ јаан байлыгы — балдары. Олордыҥ кыстары Акча, Бӧрӱкчи, уулы Иван (Иван Амырович 17 јылдаҥ ажыра Шабалинниҥ аймакисполкомыныҥ председатели болуп иштеген). Јууныҥ кийнинде олордыҥ билезинде Зинаида, Елизавета, Августа ла карындажы Виктор чыккандар.

Карган адазы Амыр Бедеевич Тӧрӧлиниҥ јайымы учун јалтанбазынаҥ јуулашкан. Ол тыҥ шыркалаткан да болзо, је Алтайына јанып келген. Јалтанбас, јана баспас кайучыл-солдат Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ 2-чи степеньдӱ ордениле, «За боевые заслуги», «За победу над Германией» деген медальдарла, СССР-дыҥ Ӱстиги Главкомы И. В. Сталинниҥ Быйанду самаразыла кайралдаткан.

Јууныҥ кийнинде јылдарда чыйрак Амыр Бедеевич ойто ло баш јылкычы болуп иштеген. Кӧп тоолу соцмӧрӧйлӧрдиҥ јеҥӱчили, озочылы керегинде областьтыҥ газеттеринде кӧп бичилген. Азыраган балдары, баркалары ла унуктары оныҥ јолын јолдоп, ады-јолын оморкодулу алып јӱргилейт.

Ираиданыҥ адазы Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарында бойына кураа балдарла кожо кыра да сӱрген, аш та салган, ӧскӱрген. Ол ӧйдӧ јерди атка јеккен салдала сӱрген ине. Егордыҥ турумкайыныҥ, чыйрагыныҥ шылтузында биле от-калапту јууныҥ јылдарында аштабаган-суузабаган.

Егор Амырович ӧктӧм јиит ӧйинде эмдик аттар ӱреткен, ады јарлу эмдикчи болгон. Тодош сӧӧктӱ Ульяна Архиповна Кузьминала биле тӧзӧп, тогус балалу болгон, экӱзи кичинекте божогон. Кызы Ираида 1949 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 8-чи кӱнинде чыккан. Оноҥ Андрей, Люба, Мария ла Лариса, Геннадий ле Альберт. Јаан ла нак билениҥ балдарыныҥ кин-энези Анна Михайловна Эндокова. Охриндердиҥ балдары оогоштоҥ ала ишке таскаган: ӧлӧҥ дӧ чапкан, јууган, бугулдаган-обоологон, айылдагы мал-ашты кичееген. Нак билениҥ балдарыныҥ јолына бу јаан таскамал ла ӱредӱ болгон.

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ байлык ченемелдӱ артизи Ираида Охринаныҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолында уур-кӱчтер де, једимдер де кӧп болгон. Је алкы бойы ачык-јарык, јалакай, јымжак кӱлӱмјилӱ, јӱрӱмди сӱӱген актриса билезине, бала-барказына, ижине, кӧрӧӧчилерине кандый да ӧйдӧ јӱрегиниҥ сӱӱжин сыйлайт. Кӧксиндеги сӱӱжи, ич-байлыгы ойногон сӱр-кеберлерин чындыкла, ийделе, кӧрӧӧм кӱӱн-тапла орогон, јӱрӱм берген деп айдарга јараар. Кажы ла ойын-кӧргӱзӱде оныҥ сӱр-кеберлери башка-башка. Таныш ла таныш эмес, је ончозы кӧрӧӧчиниҥ кӧксине конот, јаҥы ачылтага, амадуга экелет.

Ираида Охрина 1972 јылда Новосибирсктеги театральный училищениҥ актерский бӧлӱгин једимдӱ тӱгезип, областной КЭБ-тиҥ (концертно-эстрадный бюро) театральный бригадазында, оноҥ диктор болуп областной радиокомитетте иштеген.

1977 јылда театр ачыларда, ол мында актриса болуп, јайаан ижиниҥ баштапкы алтамдарын баштаган. Јайалтазы јаан актриса јиит, јаш сӱр-кеберлерди бийик кеминде ле чындык ойногон. Темдектезе, јайымды сӱӱген ле бийик кӱӱндӱ Зубаржат («Ай карыккан тӱнде» М. Карим), Чейнеш («Алтын таҥдак» П. Кучияк), салымы, јӱрӱми кату Алиман («Энениҥ јалаҥы» Ч. Айтматов), Ката деген ӱреенечи кыс («Айулу кобыда» М. Кильчичаков) ла о. ӧ.

Бу актрисаныҥ ойыны сӱрекей јаркынду, чындык ла тыҥытту. Шак мынызыла ол аҥылу ла танылу. Ойногон сӱр-кебериниҥ ӧзӧгин, ич-телекейин сӱреен јакшы сезет. Шак ол сезим кӧрӧӧчини кажы ла катап кайкадат, санандырат. Кажы ла сӱр-кебердиҥ салымын — јымжак, тӧп эмезе кату, кезем, кезикте јеткерлӱ-тӱбектӱ де болгонын јӱреги, ӧзӧги ажыра ӧткӱрерге амадаган. Темдектезе, јалакай, килеҥкей Ганна («Вечер» А. Дударев), эш-нӧкӧриле јӱрӱмниҥ ончо ченелтелерин ӧткӧн Койбала («Век испытания» А. Адаров), омок-седеҥ Васена («Выходили бабки замуж» Ф. Буляков).

Ираида Охрина Чингиз Айтматовтыҥ «Прощай Гульсары» деген ойын-кӧргӱзӱзинде Джайдардыҥ сӱр-кеберин сӱреен чындык ойногон. Кийнинде Фрунзеде калыктар ортодогы «Айтматов и театр» деген фестивальга актрисага «кӱндӱлӱ айылчы» деп тоогоныла айттыру келген эди.

Ираида Егоровна јаан јайалталу бойы ӱзеери кӱӱге база сескир, ӱни кеен ле коо, койу болгоныла танылу. Јылдарла кожо актрисаныҥ ченемели, кӧрӱми там ла тыҥып, ойыны там ла јаранып ӧскӧн. Алтайыныҥ чындык кызы јӱстеҥ ажыра ойын-кӧргӱзӱлерде једимдӱ, јеҥӱлӱ ойногон ло бӱгӱн де ойноп јат. 2015 јылда ол театральный санатта Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јылдыҥ сайынгы сыйыныҥ «Лучшая женская роль» деген ууламјызында Филумена Мартураноныҥ (Эдуардо де Филиппо) сӱр-кебери учун лауреады болуп чыккан.

Эл театрдыҥ јаркынду ла чокту јылдыстарыныҥ бирӱзи Ираида Охринаныҥ таланыҥ культуразын, јаҥжыгуларын чеберлеп ӧскӱреринде эткен ижи, јетирген јӧмӧлтӧзи јаан. Оны учурлу јажыла республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова, Эл Курултайдыҥ национальный политика, ӱредӱлик, культура, јондык биригӱлер ле СМИ аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева, каланыҥ јааныныҥ ордынчызы Станислав Тюхтенев, Шабалин аймактыҥ депутаттар Совединиҥ председатели Лариса Андреева, культура бӧлӱгиниҥ јааны Надежда Гурина, тӧрӧл јери Јаан-Чаргыдаҥ келген јерлештери јайаандык эҥирде акту кӱӱндеринеҥ уткып, јылу кӱӱнземелдерин айдып, алкышту јаҥарын сыйладылар.

Наталья Екееваныҥ айтканыла, Ираида Егоровна театрдыҥ баштапкы кӱнинеҥ ала ак-чек, једимдӱ иштеген ӱйениҥ артисттериниҥ бирӱзи болуп јат. Театрга кандый ла ӧйди ӧдӧргӧ келишкен. Айдарда, ол ло ӧйдӧҥ ала иштеген ӱйениҥ артисттери бистиҥ санаттыҥ ичкери ӧзӱминиҥ чокым тӧзӧгӧзин, ууламјызын салган: «Јайаандыкта учураган кӱчтерди турумкай ӧдӱп, шак ла бу ӱйениҥ артисттери театрына, ижине, кӧрӧӧчилерине чындык арткан. Бис, кӧрӧӧчилер, ол чындыкты, сӱӱшти баалап, быйанысты айдадыс». Јӱрӱмге, улуска ачык кӱӱндӱ Ираида Егоровнага ол јайаандык ижинде јаҥы једимдер, солун сӱр-кеберлер ойнозын деп кӱӱнзеди.

Станислав Тюхтенев толо јажы кирген И. Охринаныҥ кажы ла ижи кӧрӧӧчилерге јаан байрамга, сыйга бодолду деп айтты. Ол онойдо ок Ираида Охринаныҥ башкарып јаткан «Кӱн-Керел» деген јайаан ӧмӧлиги каланыҥ ончо кӧдӱриҥилеринде эрчимдӱ туружып, јаҥар кожоҥдорыла јуулган улустыҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрет деп темдектеди. Бу эҥирде «Кӱн-Керел» сӱӱген башкараачызын бойыныҥ јаҥарыла база алкады.

Јайаандык эҥирде кӧрӧӧчилер «Ай карыккан тӱнде», «Аза јалаҥ» (П. Кучияк), «Алан» (Э. Палкин), «Чейнеш», «Вечер», «Энениҥ јалаҥы» деген ойын-кӧргӱзӱлердеҥ алынган ӱзӱктерде Ираида Охринаныҥ кайкамчылу, јилбилӱ ойынын катап ла кӧрӱп, кажызын ла изӱ колчабыжуларла уткыды. Јайаандык эҥир кӧрӧӧчилерге сӱӱген актрисазы И. Охринала туштажарга, ойынын кӧрӧргӧ јакшынак арга болды деп айдарга јараар.

К. ПИЯНТИНОВА

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина