Сакылталу тура табыштырылган

17.12.2019

Јаҥар айдыҥ 14-чи кӱнинде Горно-Алтайскта Чаптыновтыҥ оромы, 34/1 адресте турган тогус кат тураныҥ ачылтазы ӧткӧн. Бу объект узак јылдардыҥ туркунына тудулбай туруп калган эди. Шылтагы – тураны тудуп јаткан «Горно-Алтайская строительная компания» ООО банкроттолгон ло анда квартиралар аларга ӱлӱ-акчазын салган 55 дольщик тӧгӱндеткен болгон.

Дольщиктер јаҥныҥ органдарына кӧп катап баштанган. Адакыда объектти учына јетире тударга республикан бюджеттеҥ акча чыгарары јарадылган эди.

Тураныҥ ачылтазында андагы квартиралардыҥ ээлери, байа бир дольщиктери, объектти туткан строительный компанияныҥ чыгартулу улузы, республикан башкаруныҥ, Эл Курултайдыҥ, каланыҥ администрациязыныҥ јамылулары турушкан. Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин бу кӧдӱриҥилӱ ачылтада база болгон.

– Бу тура долевой строительствоныҥ эп-аргазы аайынча тудулган. Ороон ичинде кӧп тоолу объекттер чилеп, јетире тудулбай туруп калган, дольщиктери дезе тӧгӱндеткен деп чотолгон. Слер тураныҥ тудуларын узак сакыганар, кӧп санааркаганар, је учы-учында бюджеттеҥ акча чыгарары керегинде чындык јӧп јарадылган. Бӱгӱн тура тудулган ла тузаланарына табыштырылат – деп, ол айткан.

Олег Хорохордин республиканыҥ тӧс калазында мындый ок шылтактаҥ улам тудулбай туруп калган база бир тура болгонын ла оны јетире тударына республикан бюджеттеҥ база акча чыгарылганын, бу объект јылдыҥ учына јетире табыштырыларын темдектеген.

– Мынайып, бис Алтай Республикада Россияныҥ президенти Владимир Путинниҥ тӧгӱндеткен дольщиктердиҥ сурагыныҥ аайына келер јуук јылдарда чыксын деген чике јакылтазын бӱдӱрип салганыс – деп, башчы айткан.

Тергеениҥ башкараачызы эмди бастыра Россияда долевой строительствого акча чыгарарыныҥ јаҥы эп-аргазына кӧчӱп јатканын айдып, бу эп-арганы тузаланган соҥында, ак-чек эмес тудаачылар улустыҥ акчазын мензинип болбозын темдектеген. Ол: «Оныҥ учун мындый сурактарга база туштабазыс деп иженедим» – деген.

Јаҥы тура табыштырылып јатканыла колбой јуулган улусты анайда ок республикан парламенттиҥ вице-спикери Герман Чепкин уткуган. Ол бу долщьиктерге јаҥы јылдыҥ алдында јакшынак сый болгонын темдектеп, јуулгандарды келип јаткан Јаҥы јылла уткуган.

Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронова быјыл калада тузаланарына текши кеми 28 муҥ квадратный метр јаҥы туралар табыштырылганын айткан. Ол кӧп квартиралу беш тура ла арткандары таҥынаҥ туралар болуп јат.

– Узак јылдарга тудулбай туруп калган тура адакыда тудулып, бӱгӱн табыштырылып јатканына сӱӱнедис. Оныҥ учун ороонныҥ, тергеениҥ башкараачыларына, дольщиктерге, объектти учына јетире тудуп јазаган подрядчиктерге быйаным айдадым – деп, О. Сафронова айткан.

Жилищно-строительный кооперативтиҥ председатели Владимир Шатрубов јаҥы тудулган турада јадатан улустыҥ адынаҥ республикан башкаруга ла каланыҥ башкараачыларына быйанын айткан. Ол тура јакшы, чыҥдый тудулганын темдектеп, мындый туралар кала ичинде ас болгонын айткан.

Мында ла объектти тудар иштерде эрчимдӱ турушкан улуска республикан башкаруныҥ, Эл Курултайдыҥ ла каланыҥ администрациязыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталары, Быйанду самаралары табыштырылган. Кӧдӱриҥилӱ ачылтаныҥ кийнинеҥ, улус јаҥы турага кирип, андагы квартираларды кӧргӧн, ол тоодо жилищно-строительный кооперативтиҥ председателиниҥ квартиразын.

***

Бир канча јыл кайра ороондо тура тудар компанияларла, таҥынаҥ аргачылыкла jӧптӧжӱлер тургузып, тура тударына ӱлӱ-акчазын салган ла тӧгӱндеткен улустыҥ тоозы кӧптӧй берген эди. Мындый айалгала колбой дольщиктер ороонныҥ президентине де, башкарузына да кӧп тоолу комудалдар ла баштанулар аткарган. Анайып, ороонныҥ президенти, бӱдӱреечи ле jасакчы эҥ бийик органдары бурузы jок бу улустыҥ тап-эриктерин корыыры jанынаҥ jасактар, jӧптӧр лӧ jакылталар чыгарып, керектиҥ аайына чыгып баштаган. Россияныҥ Минстройыныҥ белгезиле, бу сурактыҥ аайына 2022 jылдыҥ учына jетире чыгып койор.

Jарадылган jӧптӧрдиҥ, jасактардыҥ тоозында тура тударына ӱлӱ-акчазын салган, тӧгӱндеткен дольщиктердиҥ статузы, тоозын алары, олордыҥ гарантиялары, улусты тӧгӱндеген застройщиктерди кандый каруузына тургузары керегиндези, онойдо ок президенттиҥ тергеелердиҥ jаандарына, башкараачыларына бу суракка jаан аjару эдер, улусты jӧмӧӧр деген jакылтазы болгон. Россияныҥ Президенти кӧп квартираларлу туралар тударына ӱлӱзин салып, туружаачы эл-jонныҥ акчазы jылыйар чочыдуны астадып, эл-jонныҥ акча-манадын банктардыҥ кредиттериле, акчала jеткилдеер ӧскӧ дӧ бӱдӱмдерле бир эмештеҥ солыыры аайынча jолдыҥ картазын jӧптӧӧр jакылта берген. Ол онойдо ок губернаторлордыҥ дольщиктердиҥ тап-эриктерин корыырында каруузын бийиктедери ле строительный фирмалардыҥ ээлерин ӱлӱзин салгандардыҥ чыгым-jылыйтузы учун каруузына тургузары керегинде иштезин деп молjогон. Россия Федерацияныҥ Минстройы тураларды ӱлӱ салып тударынаҥ ӧскӧ бӱдӱмине араайынаҥ кӧчӧрин jеткилдеер jасактарга кубулталар эткен.

Алтай Республикада, ӧскӧ тергеелерде ок чылап, тӧгӱндеткен дольщиктер база болгон. Олордыҥ кезиги калада Чаптыновтыҥ оромы, 34 сурудагы 60 квартиралу турага ӱлӱ-акчазын салган улус. Бу турага ӱлӱ-акчазын салгандар 2015 jылда кирер учурлу болгон, jе ол 2013 jылдаҥ бери тудулбай тура берген. Застройщик улусты тӧгӱндегени учун катуныҥ jеринде отурат. Застройщикти улус бойлоры талдап алган, оныла jӧптӧжӱлерди база бойлоры тургускан, jе республиканыҥ башкарузы улусты тӱбекте артырбаган ла тураны jетире тударына 46 миллион салковой чыгарылган. Бу ишти бӱдӱрери jанынаҥ jолдыҥ картазы тургузылган. Ол карта аайынча тураны 2019 jылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 30-чы кӱнине jетире табыштырар керек болгон. Адакыда тура јарым айга оройтып та болзо табыштырылган.

Тура тударына ас эмес ӱлӱ-акчазын салып, узак эмес келер ӧйдӧ jаҥы квартирада jадар деген иженчилӱ улус боло берген аайлашпастардаҥ улам кандый карыкчалду јӱргендерин, тӱни-тӱжи канайда санааркагандарын айтпаза да јарт. Андый улустыҥ ортозында ӱредӱчилер, эмчилер, кӧп пенсионерлер, jаҥыскан балдарын чыдадып jӱрген энелер ле бюджетте иштӱ ӧскӧ дӧ улус ине. Олор «Горно-Алтайский строительный компанияла» тура тудар jӧптӧжӱге колды салып, взнос-акчаны берген. Озо баштап тура кем jок ло тудулып баштаган болгон. Jе керек 2014 jылдаҥ ала jылбай барган. Jабынтызы jок тура тӱрген ӱрелип баштаарда, дольщиктер, jабынтыга акча-манат jууган, јетпей турарда, база катап. Анайып, 2017 jылда jӱк арайдаҥ тураныҥ jабынтызы jабылган.

«Горно-Алтайский строительный компания» банкроттоп турарда, банкрот аайынча управляющий дольщиктерге айткан: «Тӧрт айдаҥ тураны садуга тургузып ийер, оноҥ баазын там ла jабызадар. Оныҥ учун слер берген акча-манадардыҥ 20% ле jандырар аргалу болороор. Жилищно-строительный кооператив тӧзӧйлӧ, тураны бойыгарга алып алыгар, jетире тудугар». Jе жилищно-строительный кооператив тӧзӧйлӧ, тураны мензинерге, компанияныҥ эмди катуныҥ jериндеги jааны Борщевтыҥ тӧлӱлерин тӧлӧӧр керек болгон. Оныҥ компаниязында эки ишчиле jеткер болгон, олордыҥ кажызына ла 400 муҥ салковойдыҥ страховкалары тӧлӧлбӧгӧн. Онойдо ок ишчилерге ишjал берилбеген болгон. Республиканыҥ тергеелик ӧзӱминиҥ министерствозында бу улуска сӱме айдып бергендер: кооператив тӧзӧп, Арбитраж jаргы ажыра бу тураны мензинип алала, jетире тудар деп. Банкрот аайынча управляющий бу ишти ончо башкарар болгон. Jе ол улусты ойто ло тӧгӱндеп салган. Управляющий улустыҥ jууган акчазынаҥ 2 млн. салковойды бойына ишjал этирте алала, jоголып калган.

Бастыра jанынаҥ jеткилделген кӧп квартиралу тураны тудар jӧптӧжӱлерди тургускан ла улусты тӧгӱндеп салган «Горно-Алтайский строительный компанияныҥ» jааны Вячеслав Борщев jаргылаткан ла тургуза ӧйдӧ катуныҥ jеринде. Россия Федерацияныҥ Шылу ӧткӱрер комитединиҥ Алтай Республика аайынча шылу ӧткӱрер башкартузыныҥ jетирӱзиле, Борщев РФ-тыҥ Уголовный кодексинде айдылган алты бӱдӱм каршулу керекте бурулаткан. 2014-2015 jылдарда Горно-Алтайскта Чаптыновтыҥ ла Панфиловецтердиҥ оромдорында, Гранитный переулокто, Маймада Климкинниҥ ле Карьерный оромдордо туралар тудар болуп, Борщев улустаҥ jуулган 134 млн. салковойдоҥ кӧп акча-манатты мензингени шылуныҥ ӧйинде jарталган. Бу кижи тураныҥ бир квадратный метриниҥ баазын рыноктозынаҥ jабыс тургузып, улусты оныла jилбиркеткен. Улус jӧптӧжӱлер тургузып, акча-манадын Борщевтиҥ бойына табыштыргандар эмезе организацияныҥ кассазына бергендер. Фирманыҥ ижин ак-чек деп кӧргӱзерге, дольщиктерге квитанциялар берилген ле тудум иштердиҥ учы керегинде jетирӱ берилип турган.

Дольщиктердеҥ jуулган акча-манат тура тударга керектӱ материалдардыҥ, иштердиҥ ле jеткилдештердиҥ бааларынаҥ jабыс болорын ла туралар тудулары эреҥистӱ болгонын Борщев оҥдоп турган. Онойып, бу кижиде туралар тудар аргазы да, санаазы да jок болгон.

Онойдо ок Борщев ӱч учуралда jӧптӧжӱлерди тургузып, дольщиктердеҥ акчаны алган кийнинде, тураларды ӧскӧ улуска такыптаҥ саткан. Бойыныҥ мындый куурмакту керектериниҥ шылтузында Борщев Алтай Республиканыҥ 75 ле Россияныҥ ӧскӧ тергеелериниҥ ӱч кижизине чыгым-коромjы эткен.

Шылулу иштер тӱгенген соҥында Борщевтыҥ кереги jаргыга берилген. Горно-Алтайск каланыҥ jаргызы 2017 jылдыҥ кӱӱк айыныҥ 23-чи кӱниндеги jӧбиле Вячеслав Борщевты бурулу деп jаргылаган. Jаргыныҥ jӧбиле ол 6 jылга тӱзедилер колонияда отурарына, 250 муҥ салковой штраф тӧлӧӧрине jаргылаткан. Онойдо ок улустыҥ бу кижиниҥ куурмактанып эткен чыгымдарын оноҥ кайра jандыртар деген иски jарадылган.

Је мыныҥ бастыразы ӧткӧн ӧйдӧ. Эмди дезе — улус квартираларын алган. Јаҥы јылдыҥ алдында чындаптаҥ да јакшынак сый.

К. Яшев

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина