Алтайдын Чолмоны

Јебрен кулјаларга баштанып…

20.12.2019

Бистиҥ Алтайыста јайалталу улус не аайлу кӧп! Онызы сӱреен оморкодулу! Јашӧскӱримниҥ ортозынаҥ  база солун јайалталар, ачылталар табылат. Олордыҥ бирӱзиле бӱгӱн јууктада таныжып ийектер деп кычырып турум.

Бистиҥ айылчы — јиит дизайнер, тодош сӧӧктӱ Валерия ТАЙТАКОВА, алтай ады — Кызынай. Чыккан-ӧскӧн јери — Оҥдой аймактыҥ Коргобы јурты.

Валерияныҥ адазы, Юрий Николаевич Тайтаков, јаштаҥ ала бастыра јӱрӱмине мал-ашла иштейт, алдында јылдарда совхозто айгырлар ӱредип туратан болгон. Ол керек дезе бу јуукта кой кайчылаары аайынча аймак кеминде ӧткӧн кӧрӱде, јажы эмеш јаанап та калган болзо (58 јашту), эҥ артык ӧйди кӧргӱзип, баштапкы јерди алып соккон. Кызынайдыҥ шыйрагы, шулмузы, байла, адазынаҥ келген. Энези, бойыныҥ ӧбӧкӧзиле болзо, Меткечекова Ольга Михайловна, фельдшер болуп иштеген, колы быйанду кижи оору-јоболду улусты эмдейтен. Кызынайда Ай-Керем деп сыйны бар, ол дзюдо кӱрешле спорттыҥ узына кандидат, Горно-Алтайсктагы госуниверситетте ӱчинчи курста ӱренет. Эне-адазына јаштаҥ ала болужып, тайга-таш ортозында ӧзӱп чыдаганы балдардыҥ јӱрӱмине тереҥ ис артыскан.

Кызынай тургуза ӧйдӧ Новосибирск калада јадат, эрке эки балазын чыдадып јат — Тамерланды ла Теяны. Алтайда ӧдӱп јаткан кандый бир кӧрӱде Кызынай туружып турза, балдарын эш-нӧкӧри кӧрӧт, ол оныҥ баштаҥкайларын, иш-керектерин јӧмӧп турганын аҥылаар керек.

Кызынай кичинектеҥ ала дизайнер болорго амадаган. Бойы онызын јазап оҥдобой, эјелериниҥ кем ле јок кийимдерин кезикте кезип, бойына келиштире кӧктӧп, нени ле сананып табып туратан. Баштамы класстарды деремнедеги школдо божодып, оноҥ каладагы республикан гимназияга ӱренип келген. Мында Туулу Алтайдыҥ тӱӱкизиниҥ ӱредӱчизи Владимир Михайлович Моносовтыҥ јилбилӱ соојын-куучындарын угуп, оныҥ иштериле јилбиркеп баштаган. Скиф ӧйдиҥ кулјаларын кӧрӱп, јураарга чырмайатан. Оныҥ да учун Кызынай бойыныҥ чӱмдемел иштериниҥ баштапкы коллекциязын «Скифский барс» деп адаган, бастыра кийимдеги ирбистерди бойы јураган. «Музейдеги тӱн» деп керек-јаракта Кемине Сатунованыҥ кычырганыла туружып, кӧрӱге эдимдерин чыгарарда, кӧп улус оныҥ эдимдерин јараткан.

Кызынай эмеш јаанап келеле, кийер кийимди бойы талдап, солун сӱрлер сананып табала, јилбилӱ ле эптӱ кийинер болгон. Деремне барза, эне-адазына јаантайын болужатан. Калага келгенде, платьелер, јараш кыстар јураарын сӱӱр болгон. Јажы јаанаган сайын, бойыныҥ јилбӱ-јайалтазын оҥдоп, Новосибирсктеги технологический институтта кӧктӧӧр кийимдердиҥ дизайнер-технологы деген специальность аайынча ӱренген. Эмди дезе кийимниҥ дизайны јанынаҥ јетирӱлер аайынча онлайн школдо ӱренип турган. Тургуза ӧйдӧ Новосибирскте јадып, тӧрӧл Алтайына улам сайын келип барат. Калганчызы јол-јорыгында бу јылда «Чике-Таманныҥ јазы» деп кӧрӱ-сургалда турушкан.

Ол кийимдердиҥ бастыра сӱрлерин бойы јурап, сананып табып, учына јетире кӧктӧйт. «Мен дизайнер де, конструктор до, технолог то — деп, Кызынай каткырып куучындайт.—Коллекцияда 6-7 кийим болзо, 150-неҥ ажык эскизтер јураарга келижет».

—Кызынай, сен, модага јуук кижи, бойыҥ канайда кийинерин сӱӱйдиҥ? Балдарыҥа кийимди бойыҥ кӧктӧп тургаҥ ба?

—Мениҥ санаамла, кижиниҥ гардеробында баалу, јакшы материалдаҥ кӧктӧлгӧн, эдилген бир канча кийимдер болор керек. Олорды бой-бойыла бириктирип, эптӱ кийинерге јараар. Алтайга јанган сайын, ајаруга алганым: Горно-Алтайск каланыҥ јииттери бир де бош салынбай турган — ӱзези јараш. Байла, ончозы бой-бойлорыла таныш ла кажы ла кӱн кӧрӱжип турган учун, јӧмӧжип ле кӧрӱжип, бийик кеминде јӱргилейт. Новосибирскте сениҥ кийимиҥди кем де ајыктабас, бойыҥа ла эптӱ болзо, једер. Оныҥ да учун, мен кийген кийимим эптӱ болзын деп кичеенедим — эки баламла кожо тышкары базарга јеҥил болзын. Платье кийзем, эдеги тизениҥ алдына јетирезин сӱӱйдим, онызы базарга да эптӱ, бош болот. Кижиниҥ эди-канын чыт ла эттирте тудалан, тыгыш кийимди јаратпай јадым. Кийимде кӧскӧ илинер кандый да аҥылу темдек болор керек, темдектезе, јилбилӱ вышивка, кийим эптӱ кӧктӧлгӧни, јараш ла солун ӧҥ. Ӧйинеҥ ӧткӱре јарык ӧҥдӧр база сӱӱбейдим — ӧҥ эмеш «приглушенный» болзо, кийим јараш кӧрӱнет деп сананадым. Кӧк ӧҥди сӱӱйдим, мениҥ санаамла, бу ӧҥ бастыразына ла келижип тургандый.

Ӧскӧ улустыҥ балдарына нени ле болзо, кӧктӧйдим, бойымдыйына ӧй јетпейт (Кызынай каткырат). Эҥ ле озо бӧзи чыҥдый болзын деп кӧрӧдим. Оныҥ да учун јаш балдардыҥ орындарына салатан не-немелер, кийим-тудум кӧктӧӧр деп санаага келген болгом. Новосибирскте кӧктӧп, республика јаар кӧп кийим-заказтар ийип јадым — деп, ол куучындаган.

Кызынай ол заказтарды јараштыра эпчеп, бойыныҥ «KZNY»деп лейблду чаазындарын салат. Бу тӧрт танык — оныҥ алтай адын кыскарта, келиштирте бичигени болуп јат.

Кызынайдыҥ сананганыла, эмдиги алтай кыс балдар бойыныҥ национальный элементтерлӱ кийимин кажы ла кӱн кийген болзо, эптӱ болор эди.

Бу јуукта Новосибирскте ӧткӧн «Алтайдыҥ јаражайы» деп кӧрӱде Кызынай жюриниҥ турчыларыныҥ тоозында болгон. Анайда ок оныҥ чӱмдеген-кӧктӧгӧн кийимдериниҥ таныштырузы бу конкурс ӧдӧр тушта болуптыр.

«Јаҥыс ла конкурстарда эмес, је анайда ок кажы ла кӱн кийерге јараар кийим кӧктӧӧр керек деп туку качаннаҥ бери сананып јадым — деп, Кызынай айдат. —Бир беш-он ло кыс онойып кийинип баштаза, Интернеттеҥ бой-бойлорын ајыктап, артканы да андый кийимге тартылар, оны кийер».

Кызынайдыҥ келер ӧйгӧ амадулары кӧп. Тургуза ӧйдӧ Новосибирскте јадып та турган болзо, келер ӧйдӧ тӧрӧл Алтайына јанып, мында кийим кӧктӧӧр цехте бойы чӱмдеген, алтай сӱрлӱ кийимдер кӧктӧӧр деген амаду бар. Балдары оогош учун, јайаандык ишти кӧндӱре кӧндӱктирери, кийимдердиҥ кӧрӱ-конкурстарында туружары эмеш келишпей турганы јарт. Је эҥ ле учурлузы — амадулар, јайаандык ууламјыла иштеер јаан кӱӱн бар болгоны.

Сындары узун, јараш балдардыҥ тоозы кӧптӧгӧни билдирлӱ. Кажы ла кижиде бойыныҥ одычагы болор керек, айса болзо, јараш алтай кийимдер ажыра бойын кӧргӱссе, кандый болгой не?

Д. КАЛТАШЕВА