Алтайдын Чолмоны

Сууныҥ «чарааны» деп тегиндӱ адатпаган эмей…

20.12.2019

Андрей КОВЯЗИН рафтингле ГАГУ-ныҥ тӧс командазыныҥ турчызы. Ол бистиҥ университеттиҥ география аайынча факультедин божоткон. Тургуза ӧйдӧ магистратурада ӱренет. «ГАГУ-тӧс» деген команда Россияныҥ он беш, Европаныҥ ӱч катап чемпионы.  Бичимелистиҥ геройыныҥ спортто јеткен эҥ јаан једимдери шак мындый. Тӧжинде бир кулаш медальдар тагынган, кӧксинде алтай јаражайдыҥ јалбышту сӱӱжин чеберлеген орус укту бу спортчы бӱгӱн алтай јашӧскӱримниҥ газединиҥ айылчызы.

Кандый бир байрам-јыргал да, керек-јарак та, куучын-куумый да, керек дезе јадын-јӱрӱм де бол, — олордыҥ кажызы ла јаҥ-ээжилӱ болуп турганын бистиҥ улус јакшы билер эмей. Бистиҥ учуралда ол баштаҥы ла эчеҥи сӧстӧрлӧ, чыгара айткан санаа-шӱӱлтелерле, амадаган ла јӱткӱген кӧрӱм-турумла тудуш болуп, байла, база бӱткен. Айдарда, бичимелдиҥ јорго-маҥын бачым баштап, кире сӧстӧ јуунада ла кырпый айдылганын ача тартып, солун айылчыла таныштыруны ичкери кӧндӱктирер керек.

Нӧкӧрлӧриниҥ ортозында спортто бийик узы ла јаан јайалтазы учун сууныҥ «чарааны» деп адаткан 26 јашту рафтер Горно-Алтайсктагы университеттиҥ магистратуразында билимниҥ билгирлерин «кемиргениле», јаан маргаандарда Россияныҥ јуунты командазы учун туружып турганыла коштой университетте «ГАГУ-рафтинг» деп секцияныҥ ижин башкарат. Ол мында келер ӧйдӧ јаан јашту спортчыларды солып, олордыҥ јолын улалтатан јиит ӱйени таскадат. Тазыктараачы-ӱредӱчи кижиниҥ ижи сӱрекей шыраҥкай. «Билерге бир, билбеске муҥ сӧс» дегени спортто кезик аразында база учурап јат. Тазыктыраачыга бир ле уунда јакшынак психолог, ӱредӱчи ле таскадаачы болор керек. Рафтинг дезе сӱрекей чӱмдӱ спорт. Ол ло Кадын талайдыҥ «туйлаган» толкуларын бактырарга бек арга-чыдал ла јана баспас кӱӱн-тап керек. А јер-телекейде оноҥ до казыр, оноҥ до кийик агын суулар бар. Андрей Ковязиндий рафтер-спортчылар дезе шак мындый «кылык-јаҥду» сууларда маргыжып јадылар. Чакпыны јаан сууларды бактырып турган кемечилерди эмдик ӱредип турган јалтанбас алтай эрлерге тӱҥейлеер кӱӱним келет.

Горно-Алтайсктагы госуниверситетте рафтингтиҥ секциязын бойыныҥ ӧйинде Владимир Иванович Неустроев, Александр Владимирович Свиридов ло Сергей Александрович Калугин тӧзӧгӧндӧр. Тургуза ӧйдӧ мында «ГАГУ-рафтингтеҥ» ӧскӧ «ГАГУ-юниоры» ла «ГАГУ-резерв» деген секциялар иштеп јат. Ого јӱрӱп турган јаш уулдардыҥ торсыктары тыҥыган, балтырлары каткан, куркун канаттары курчыган, јайалталары тапту јайылган тушта олор Андрей Ковязинниҥ туружып турган «ГАГУ-тӧс» деген командазына кӧчӱп, узын оноҥ ары анда тыҥыдып јадылар. Бу команда дезе бӱгӱнги кӱнде телекейдиҥ чемпиондорыныҥ адын адаткан атту-чуулу «Алтай-рафттыҥ» јакшынак јаҥжыгуларын једимдӱ улалтып јат.

Андрейдиҥ чыккан-ӧскӧн јери Шабалин аймакта Чаргы јурт. Ол школдо, аймакта ла республикада јеҥил атлетикала, футболло болуп турган маргаандарда јаантайын туружып, кӧп катап јеҥӱлер алган. Бош ӧйдӧ футболды эмди де ойноп јат. Ого јилбӱӱ туку уулчак туштаҥ ала башталган. Оноҥ айрылары эмди темей керек болбой. Футбол рафтингтиҥ таскадузына карын да јаан камаанын јетирип јат. Школдо јиит уулды физкультурага бистиҥ тергееде ады-јолы элбеде јарланган чой кӧдӱреечи Михаил Вольхин таскаткан. Бу кижи ак-јарыктаҥ эрте јӱре де берген болзо, је спортто оныҥ керегин бӱгӱн ӱренчиктери једимдӱ улалтат. Андрей Ковязин спортто баштапкы ӱредӱчизине база быйанду јӱрет.

Келер ӧйдиҥ чемпионы 2009 јылда университеттеги јуртээлем колледжтиҥ туризм аайынча бӧлӱгине ӱредӱге кирген. Мында ол «Алтай-рафт» команданыҥ турчызы Владимир Епишкинле таныжып јат. Нӧкӧри оны рафтингке кел, кожо тазыктырынарыс деп сӧстӧгӧн. Группаныҥ башкараачызы Аурэлия Акчина Андрейди база спорттыҥ бу бӱдӱминде кӧргӧн. Эки јылдаҥ университетке кирип, тазыктыруны «ГАГУ-тӧс» деп командада баштаган. Је ого озо јиит рафтердыҥ ченелтелӱ школын ӧдӧргӧ келишкен. Ол тушта бу команда учун Россияныҥ чемпиондорыныҥ адын адаткан Дмитрий Акчин, Александр Козлов, Андрей Зяблицкий ле Сергей Калугин турушкандар. 2012 јылда Андрейди черӱге алгандар. Тӧрӧлин корулаар молјулу керегин ак-чек бӱдӱрип, бир јылдаҥ айылына јанып келерде, оны тӧс командага кӧчӱрип, Босния Герцоговина јаар тазыктыру сборго аткаргандар. Јаан спортто јол-јорыктар, маргаандар ла сборлор анайып башталган.

«ГАГУ-тӧс» команда 2014 јылда Себиниҥ суузында ӧткӧн Сибирьдиҥ первенствозын ойноп алган. Ол ло јылда «Чуя-раллиде» једимдӱ туружып, экинчи јерге чыгарда, Россияныҥ рафтинг аайынча федерациязы олорго телекейдиҥ чемпионадында туружар арга берген. 2014 јылда «ГАГУ-тӧс» команда «Ак талай маргаанда» Россияныҥ чемпионыныҥ адын адаткан. База бир јылдаҥ университеттиҥ спортчылары Кавказта Белая деген сууда ӧткӧн ороонныҥ чемпионадында алтын медальдар ойноп алала, 2016 јылда Арабский Эмираттарда болотон телекейдиҥ чемпионадында туружар арга алгандар. Андрей анчада ла Адыгеяныҥ Белая суузында болуп турган маргаандарда туружарга јакшызынып јадырыс деп куучындайт.

Ол недеҥ улам андый болуп турган деп сураарымда, спортчы: «Јок, ол бистиҥ Кадындый ла јаан, кӱчтӱ ле соок суу. База кырлардыҥ ортозыла агып јат. Анда «Малталар», «Киши-1» ле «Киши-2» деп јаан чакпындар бар. Је бис олорды, Чуйдыҥ ла Кадынныҥ чакпындарына кӧрӧ, байа технический дейтен јанынаҥ эмеш јеҥил ӧдӱп јадырыс. Белаяныҥ чакпындары чук агып јат. А бистиҥ сууларыстыҥ агыны јайа, бу јанынаҥ анчада ла Кадын аҥыланат. Бир чакпыннаҥ экинчизине јетире јӱзӱп турганчаҥ, арып-чылап каларыҥ. Ээчий-деечий аккан чакпындарды дезе технический јанынаҥ ӧдӧргӧ эмеш јеҥил. Ийиктелип, ооктолып, аҥданып јаткан јаан чакпынла тартыжып, каныҥ кайнап, атыйланып, торт шулмустанып чыгар эмейиҥ. Буу сууда биске удура улай ла Красноярсктыҥ ла Томсктыҥ тыҥ командалары тартыжып јат. Је бис 2015 јылда олорды рафт тӧрттӧ лӧ рафт алтыда јеҥип чыкканыс. Ол тушта рафт тӧрттӧ Александр Козлов, Дмитрий Акчин, Андрей Зяблицкий ле мен бойым отургам. А рафт алтыда биске Айас Тебеков ло Максим Гладков кожулган» — деп айдат.

Бистиҥ спортчыларга «Чуя-раллиде» болуп турган маргаандарда «Горизонт», «Турбинный», «Бегемот» деген чакпындарды ӧдӧргӧ келижип јат. А 2001 јылда Александр Свиридовко баштаткан «Алтай-рафт-ГАГУ» командага Замбияда «Камел Вайт Ватер Чаленд» деп телекейлик маргаандарда туружып, «Дьяволдыҥ унитазы», «Теҥериге тепкиштер», «Гулливер,» «Коммерческий самоубийца» деп саҥ башка аттарлу чакпындарда тартыжып, јаан ченелтелерди ӧдӧргӧ келишкен эди. Сегис јашту Андрей ол тушта чыккан-ӧскӧн Чаргы јуртында јӱк ле футболло таныжып баштаган. Рафтинг керегинде санаалар уулчактыҥ тӱш те јеринде болбогон. Эмди дезе ол Европаны эки, ак-јарыкты алты айланып, кӧп маргаандарда туружып келген ченемелдӱ спортчы. Рафтингке оны университеттиҥ командазыныҥ таскадаачызы Александр Свиридов тазыктырган.

Рафт алтыда алты, рафт тӧрттӧ тӧрт кижидеҥ отурып, маргыжып јадылар. «Рафттыҥ сыраҥай ла бажында эки кижи отурып јат. Олор — тумчуктар. Бу эки кайыкчыдаҥ тӱрген јӱзӱш, кемени чакпындарда керектӱ јаны јаар эбиртери, эки рафт сууныҥ тӱрген толкузында — «бочкада» сӱзӱшсе, оноҥ айрылып чыгары камаанду деп куучындайт. Сыраҥай ортозында база эки кайыкчы отургулап јат. Олор «кӱрекле» эжетен тӧс кайыкчылар. Ого эҥ кӱчтӱ спортчылар талдалат. Рафттыҥ кийни јанында — куйругында тӱрген јӱзӱш, текши једим учун каруулу база эки кижи отурып јат. Команданы шак олор экӱ башкарып јадылар» — деп, Андрей куучындайт.

Андрей Дмитрий Акчинле кожо канча јылга улай рафттыҥ куйругында отурып јат. Ченемели јаан бу спортчыларга тазыктыраачылар чемпионаттарда јаан бӱдӱмји эдет. Дмитрий Акчинди нӧкӧрлӧри анайда ок «ГАГУ-тӧс» команданыҥ капитанына туткандар.

«ГАГУ-тӧс» команда 2016 јылда Арабский Эмираттарда болгон телекейдиҥ чемпионадында тӧртинчи јер алган. Бу ла јылда Словенияда Европаныҥ чемпионадында туружып, мӧҥӱн медальдар ойноп алган. Быјыл дезе Австралияда ӧткӧн телекейдиҥ чемпионадында текши зачетто экинчи јерге чыккандар. Бу маргаандарда Андрей Дегтярев, Михаил Кочеев, Кирилл Талпа, Данил Оленников, Дмитрий Акчин ле Андрей Ковязин турушкандар. Бистиҥ айылчыбыс телекейлик чемпионаттарга Бразилияныҥ, Чехияныҥ, Японияныҥ, Китайдыҥ ла Јаҥы Зеландияныҥ командалары тыҥ белетенеле келип јат деп куучындайт.

Андрейдиҥ ада-энези Сергей Геннадьевич ле Ирина Викторовна Ковязиндер Шабалин аймакта Чаргы јуртта јуртап јадылар. Олордыҥ билезинде Илья деп јаан уул база бар. Адазы — шофер, энези балдардыҥ садигинде таскадаачы болуп иштеп јат. Илья дезе — аргачы. Спортчы бойы Горно-Алтайскта јадат. Андрей былтыр санаазын алтай кыска, Маша Чекурашевага, салып, оныла айыл-јурт тӧзӧгӧн. Олор экӱ университетте ӱренип турала танышкандар. Мария тургуза ӧйдӧ калада политехнический колледжте иштеп јат. Ол полиатлонло спорттыҥ узына кандидат. Байа ӧрӧлӧй айтканыстаҥ кыйарга, байла, чат јарабас. Айдарда, бичимелис мында тӱгенип јат. Адакыда биске Јаҥы јылдыҥ алдында јашӧскӱримниҥ газедине айылдап јӱрген јиит спортчыныҥ билезине ырыс ла сӱӱнчи, спортто дезе оноҥ бийик једимдерге јетсин деп кӱӱнзеери артып јат. Андрейге сууныҥ «чарааны» деген тоомјылу ат тегиндӱ адалбаган ине…

Арутай АДАРОВ