Алтайдын Чолмоны

Кыдат тилле јайым, кӧндӱре куучындайт…

24.12.2019

Бӱгӱн бис Китайдыҥ тӧс калазы болуп турган Пекинде јадып, ӱренип турган тӧӧлӧс сӧӧктӱ Байару Баграшева керегинде кычыраачыларга куучындап берерге турус.

Байару Улаган аймактыҥ Саратан јуртында чыккан. Энези Алёна Пантелеевна — орус тилдиҥ ӱредӱчизи, адазы Байрам Баграшев МЧС-та иштейт. Байару 5-чи класстаҥ ала В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда ӱренген. Мында ол тӱӱкиле, математикала, тилдерле сӱрекей јилбиркеп баштаган. Бу ӧйлӧрдӧ ресгимназияда бир канча тилдердиҥ курстары ачылган. Олордыҥ тоозында кыдат тил база болгон, је Байару тӱрк тилди талдап ӱренген.

11-чи класста келер ӧйдӧ ӱренерине келишкедий вузтар темдектеп турала, ол Байкальский государственный университеттиҥ сайтына учураган. «Бу университеттиҥ программазы мени тыҥ јилбиркеткен. Оныҥ ла кийнинеҥ ары ӱредӱге кирип аларга амадагам» — деп, Байару айдат.

Эмди ол Байкальский государственный университеттиҥ орус-кыдат факультединде ӱренип јат. Бу јуукта факультеттиҥ адын «международный факультет» деп солып салган. Ӱренип турган специальности — телекейлик экономика.

«Бис кыдат тилге Россияда эки јыл ӱренеле, арткан эки јылдыҥ туркунына дезе экономиканы Китайда ӱренип јадыс. Ӱредӱ божогон кийнинеҥ бис Россияныҥ ла Китайдыҥ бакалавриадыныҥ дипломдорын алар учурлу» — деп, Байару јартайт.

Эмди Байару кыдат тилле јайым, кӧндӱре куучындайт. Албатылар ортодогы HSK деген кыдат экзаменди табыштырар ӧй келзе, оны 5-чи уровеньге табыштырар керек. Байару дезе эмди ол кемине сӱрекей јуук. Ол айдат: «Школдо ӱренген английскийди мен эмеш кӱчсинедим. Кожо јадып турган кыс Африкада Буркина-Фасо деп јердеҥ келген. Бой-бойысты оҥдожорго кӱчсинип, эки тилди кожып, английский ле кыдат тилле куучындажып турус».

Байару тилдер јанынаҥ сӱрекей јилбиркеп, оноҥ ло ары олорго соныркап ӱренер кӱӱндӱ. Школдыҥ кийнинеҥ тӱрк тилге ӱренерин токтодып, кыдат тилди јакшы кеминде билип алар керек деген амадулу. Је соҥында Байару тӱрк тилди шиҥдеерин улалтар.

«Саҥ башка каладӧӧн узак ӧйгӧ јорыктайтаны эмеш коркымчылу болгон. Мениҥ ыраада ла барган јерим  Астана болгон. Китай барар алдында, оныҥ кейи ле суузы сӱрекей кирлӱ деп билер болгом. Алтай jеримниҥ ару кейиле тынарга темигип калган кижи болгом учун, ол јанынаҥ санааркагам.

Бис учуп барып јаткан самолёт jерге jабызаарда, кӧрзӧм — jаан, ончо бойы туманла бӱркелген кала алдыста jатты. Эмди мен мында jадарым деп бир де бӱтпей турдым.

Эмеш коркымчылу да болзо, јаҥы јерге келгени меге јаан сӱӱнчи болгон. Бу каланыҥ тӱӱкизи, кееркедим чӱм-jаҥдары мени јаантайын jилбиркедип туратан болгон» — деп, бойыныҥ јорыктаганы керегинде куучындайт.

Кожо ӱренип турган улус ончозы ла ачык-jарык, Байару ла ошкош соныркак. Олор башка-башка jерлердеҥ келген. Байару общежитиеде эки кысла кожо jадып турган. Бирӱзи Африкадаҥ, экинчизи Кореядаҥ.

Олор студенттердиҥ университеттиҥ jанындагы калазында jаткылайт. Ӱредӱ jаҥыс ла кыдат ла английский тилдерле ӧдӧт. Байаруныҥ айтканыла: «Российский вузтардаҥ тӧс аҥылузы — мында качан да, кемге де зачет-экзамендер јанынаҥ «автомат» тургуспай турганы».

Бери келген улуска ајарыҥкай болор керек деп, ол јакып јат. Нениҥ учун дезе мында улустыҥ кӧбизи коркышту. Онызы да эмеш кем jок, эҥ ле курч сурак — мында ал-камык улус кӧлӱктериле маҥтадат. Оромдо бир де бош јер-толык таппазыҥ. Ончо ло jерде сӱреен табышту. «Озо баштап, мен бу jердиҥ улузыныҥ куучынына канай да ӱренип, темигип болбой турган болгом. Jе бир канча ӧйдиҥ кийнинеҥ он ай ӧй ӧдӧ бергенин бойым да билбей калдым» — деп, Байару куучындаган.

База бир кайкамчылузы — Китайдыҥ садучылары сӱрекей сӱмелӱ. Сени студент, ол эмезе ӧскӧ ороонноҥ келген кижи деп, олор билип ле ийзе, ӧнӧтийин ончо немениҥ баазын кӧдӱрип ийер. «Оныҥ да учун керектӱ бастыра не-немелерди бис «Taobao» деп приложение ажыра садып аладыс» — деп айдат.

«Алтайда кезик улус кыдат аш-курсактаҥ эмеш jескинип јат. Ачузы jок алтай курсакка ӱренип калган улус бери келеле, кычкыл, ачу курсакка чек ле ӱренип болбой, торолоп то тургылайт. Оныҥ учун кафелерде официанттарды тусты ла мырчты јакыткан курсакка астаҥ салзын деп, кажы ла катап сурап турар керек.

Бир катап сӱрекей соныркайла, скорпион ло jӧргӧмӧш jигенимди качан да ундыбас болорым!

Бу jердиҥ база бир јилбилӱ немези — мындагы jашӧскӱримниҥ кийимдери. Олор сӱрекей jараш кийингилеп турган эмтир — бӱгӱнги мода аайынча. Jе ол ок ӧйдӧ кезиктери jаантайын кыдат национальный кийимин кийет.

Бу ороондӧӧн јорыктап келерге амадаган улуска Улу кыдат стенеге ле «Запретный ороонго» барып келзин деп айдар кӱӱним бар. Пекинде сӱрекей кӧп музейлер, императорлордыҥ ӧргӧӧлӧри бар. Олордыҥ кӧп сабазы экскурсияга келген студенттерге јеҥилтелер эдет» — деп, Байару куучындайт.

Университетти божодоло, кайда иштеери — кӧп саба улуска кӱч сурак. Байаруныҥ санаазыла, јиит кижи ижин баштапкы ӧйлӧрдӧ јаан калаларда баштаза jакшы. Оныҥ кийнинеҥ тӱҥей ле кичӱ Тӧрӧлине јанып, кӧмзӧлӧп алган билгирлериле јаан тузазын јетирер.

Байана Тихонова