Алтайдын Чолмоны

Депутаттар: сессияныҥ турулталары

27.12.2019

Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ быјылгы јылда калганчы сессиязыныҥ турулталары аайынча јаҥжыккан пресс-конференция јаҥар айдыҥ 20-зинчи кӱнинде ӧткӧн. Ондо Эл Курултайдыҥ председателиниҥ ордынчызы, парламенттиҥ ижин тӧзӧӧри аайынча камыстыҥ јааны Герман Чепкин, экономикалык, акча-манат ла калан политика аайынча комитеттиҥ јааны Артур Кохоев, јасакберим иш ле јербойында бойы башкарынары аайынча комитеттиҥ јааны, КПРФ-тыҥ Эл Курултайда фракциязыныҥ башкараачызы Виктор Ромашкин, экология ла ар-бӱткенниҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитеттиҥ јааны, «Единая Россия» партияныҥ фракциязыныҥ башкараачызы  Владислав Рябченко, Алтай Республиканыҥ депутаттары Аскар Тулебаев, Петр Букач ла Сергей Мазалов турушкан.

Сессияныҥ ижи тӧзӧмӧлдӱ ӧткӧнин, депутаттар 27 суракты шӱӱжип, ол аайынча келиштире јӧптӧр јаратканын Герман Чепкин пресс-конференцияда айткан. Республиканыҥ бюджедин белетеери аайынча парламенттиҥ комитеттеринде ле ишмекчи бӧлӱктерде ӱч айга чыгара ӧткӧн иш турулталу болгонын ол куучындаган. «Бюджеттиҥ акчазын тузаланарын кату шиҥжӱде тудары јанынаҥ депутаттардыҥ айтканын башкару јӧмӧгӧн. Бу јаҥыс та бюджеттиҥ чыгымдарыныҥ тузазын бийиктедер эмес, је анайда ок бюджетти пландаарына јӧмӧлтӧ болор» – деп, ол темдектеген.

Республиканыҥ бӱдӱреечи ле јасакчы јаҥыныҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында тергеениҥ 2020 јылга ла планду 2020-2022 јылдарга бюджеди јӧптӧлгӧнин Артур Кохоев куучындаган. Онойдо, келер 2020 јылда бюджеттиҥ кирелтелери 21 млрд 597 млн салковой, чыгымдары 21 млрд 692 млн салковой, бюджеттер ортодогы трансферттердиҥ кеми 15 млрд салковой болоры јӧптӧлгӧн. Депутаттардыҥ јӧптӧжип чыгарган 82 тӱп-шӱӱлтезин башкару јаҥыс та кӧргӧн эмес, је анайда ок олор аайынча чокым иштер темдектелгенин комитеттиҥ јааны аҥылап темдектеген. Темдектезе, школдордо балдарды изӱ курсакла јеткилдеерине баштап темдектелген 24,15 млн салковой 37,9 млн салковойго јетире кӧптӧгӧн. Кар арчыыр техниканы аларга бюджеттеҥ Горно-Алтайскка 10 млн салковой ло Маймага 4,9 млн салковой чыгарары темдектелген. Эзенде Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгын темдектеериле колбой, тылда иштегендерге ле «јууныҥ балдарына» јӧмӧлтӧ эдер акча бюджетте быжулалган. Јаҥы ФАП-тарды тударга 89 млн салковой акча чыгарылар. Бу тооломды мынаҥ да ары улалтарга јараар деп, комитеттиҥ јааны айдып, јылдыҥ тӧс јасагын белетеери аайынча кӱӱнзеп иштегени учун ончо депутаттарга быйанын айткан.

Парламенттиҥ јаҥы тудуузыныҥ 80% јасакчы јаҥда иштеерге келген јаҥы улус болгонын Владислав Рябченко айткан. Бюджет аайынча иш кандый каруулу керек болгонын кажы ла депутат јакшы оҥдогонын ӧткӧн иш кӧргӱскен. «Единая Россияныҥ» фракциязы парламентте эҥ кӧп турчыларлу биригӱ болуп јат ла бюджет аайынча иште ол эҥ эрчимдӱ болгон деп, депутат айткан. «Је мен бойым да, кожо иштеген депутат нӧкӧрлӧрим де парламенттиҥ фракцияларын бой-бойына удура турган биригӱлер деп кӧрбӧй јадыс. Бисти ончобысты бир амаду бириктирет: биске бӱдӱмји эткен ӱнбереечилеристиҥ јилбӱлерин корыырга келгенис» – деп, ол айдып, депутаттар ортодо бой-бойына бӱдӱмји јаанаганын, оҥдожып, ӧмӧ-јӧмӧ иштеер кӱӱн-санаа артыктап, јол алынганын аҥылап темдектеген.

Бюджет керегинде јӧптӧлгӧн јасак керегинде куучындап: «Мен јерлештерим учун сӱӱнедим. Кӧп ӱйелердиҥ амадузы бӱдӱп баштаган – Турачак аймакка Бийск – Артыбаш деген јолды јазаарга мынаҥ озо качан да болбогон кемдӱ акча чыгарылар. Чаргы – Кан-Оозы ла Акташ – Улаган деген јолдордо јаан иштер темдектелген. Јол ижинде бу чыннаҥ јаан ичкери алтам. Ол јурт јерлерде јаткан эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедер, туризмниҥ ӧзӱмине јӧмӧлтӧ болор» – деп, Владислав Рябченко айткан.

Ӧткӧн сессияда бастыра фракциялардыҥ ла биригӱлердиҥ депутаттары АР-дыҥ Шиҥжӱ-чоттоор палатазыныҥ јаанына Эжер Малчиновты тударын бирлик кӱӱнле јӧмӧгӧнин Аскар Тулебаев темдектеп, мындый јаан учурлу јамыларга улусты тургузар тушта тууразынаҥ кыза базыш болбозы сӱрекей учурлу деп угускан. Бу учуралда КСП-ныҥ јаанына кандидатураны депутаттар адаганы тегиндӱ эмес, не дезе, ведомствоныҥ башкараачызы Эл Курултайдыҥ башкартузында база болуп јат.

Кандый да партияларга кирбей турган, камааны јок депутаттардыҥ биригӱзи Кыйалтазы јок медициналык страхованиениҥ тергеелик кӧмзӧзиниҥ келер ӱч јылга бюджедин јӧмӧбӧгӧнин јартап, мында кандый да чочыш эмезе политикалык шылтак јок болгонын депутат айткан. «Кӧмзӧниҥ башкараачызына берген сурактарыска бис чокым каруулар укпаганыс. Бойыска јарт эмес неме учун колды кӧдӱрерге јарабас деп чотойдыс. ТФОМС-тыҥ депутаттар кӧрӧрине берилген ээчий келер документтери ончозына јарт ла ачык болор деп иженедис» – деп, Аскар Тулебаев айткан.

«Сессия јилбилӱ ле укаалу болгон деген мениҥ санаамды ол канайда ӧткӧнин тууразынаҥ ајарып кӧргӧн кижи јӧмӧӧр болор. Кандый ла јасакберим документти комитеттерде, ишмекчи бӧлӱктерде белетеер тушта кажы ла депутат јилбиркеген сурагына каруу алары канча кире јаан учурлу болгонын ӧткӧн иш кӧргӱскен» – деп, Петр Букач пресс-конференцияда айткан. Оныҥ шӱӱлтезиле, мындый иштиҥ шылтузында сессияныҥ шӱӱжӱзине чыгарылган документтер кӧп сурактар јогынаҥ јӧптӧлгӧн.

«Россияныҥ тергеелик парламенттеринде «Дело» деген партиядаҥ эки депутат иштеп јат, олордыҥ бирӱзи мен болорым. Тергеелик јаҥда бистиҥ чыгартулу улузыс ас болгонынаҥ коркыбай јадыс, не дезе, айдып турган шӱӱлтелерис кажы ла кижиге јуук. Мен Шабалин аймактыҥ чыгартулу кижизи болгон учун оныҥ ӧзӱми учун туружадым» – деп, Сергей Мазалов пресс-конференцияда угускан.

Бюджет керегинде айдып, ол депутаттардыҥ эрчимин, олордыҥ эткен тӱп-шӱӱлтелери башкаруда угулганын ла кӧп сабазы јӧмӧлгӧнин темдектеген. Балдардыҥ ла јииттердиҥ спорт школдорына бюджеттеҥ чыгарылар акча кӧптӧгӧни ого учурлу болгонын ајарып, Шабалиндеги ДЮСШ-ныҥ ижине темдектелген акча 4,5 катапка бийиктегенин депутат айткан.

КПРФ-тыҥ фракциязы республиканыҥ келер ӱч јылга бюджедин јӧптӧӧрин јӧмӧбӧгӧн. «Бу пресс-конференцияда мен округтаҥ эмес, тергеедеҥ тудулган сок јаҥыс депутат болуп јадым. Бюджетти јӧптӧӧр тушта КПРФ-тыҥ фракциязы текши тергеениҥ јилбӱлери учун турушкан» – деп, Виктор Ромашкин айткан. Чокым каруу укпаган сурактардыҥ тоозында депутат башкаруныҥ председателиниҥ ордынчылары канча кижи болорын депутаттар эмдиге билбезин, тоозы астабаган болзо, олорго чыгарылган акча нениҥ учун кӧптӧгӧнин айткан. «Республиканыҥ кӧп улузы тударга јаткан Урлу-Аспак – Каракол деген јолдыҥ јаан учурын эмдиге јетире оҥдобой јат. Оны тударга 4 млрд салковой кире акча темдектелген. Бу ок ӧйдӧ бисте Чаргы – Кан-Оозы, Акташ – Улаган ла ӧскӧ дӧ јаан учурлу јолдордыҥ айалгазы аргазы јок коомой. Ӱч аймактыҥ тӧс јурттарыныҥ ичинде де јолдор асфальт јок» – деп, Виктор Ромашкин пресс-конференцияда айткан.

Пресс-конференцияда турушкан депутаттардыҥ шӱӱлтезиле, Эл Курултайдыҥ быјыл тудулган јаҥы тудуузыныҥ ӱч айга ижи парламент ӱнбереечилериниҥ јилбӱлерин корып, башкарула ӧмӧ-јӧмӧ лӧ оҥдожып иштеер аргазын кӧргӱскен.

Светлана КЫДЫЕВА