Тергеениҥ башчызы Госсоветтиҥ јуунында турушкан

30.12.2019

Государственный советтиҥ аграрный политиканыҥ сурактарына учурлалган јууны Россия Федерацияныҥ президенти Владимир Путинниҥ башкарганыла јаҥар айдыҥ 26-чы кӱнинде Кремльде ӧткӧн. Оныҥ ижинде турушкандардыҥ тоозында Алтай Републиканыҥ башчызы Олег Хорохордин база болгон.

Јуунда тӧс сурактарла јурт јерлердиҥ 2015-2019 јылдарда турумкай ӧзӱминиҥ стратегиязын бӱдӱрерине тергеелер кандый камаанын јетиргени ле олордыҥ учуры, јурт ээлемниҥ производствозы, АПК-ныҥ бӧлӱгинде кичӱ ле орто аргачылыкты јӧмӧӧри, јуртка кадрлар белетеери, јурт јерлердиҥ ӧзӱми аайынча сурактар болгон.

«Калганчы јылдарда јурт ээлемде ӧзӱмниҥ орто кеми, Россияныҥ экономика бӧлӱгинде текши ӧзӱмниҥ кӧргӱзӱлерине тӱҥдештире кӧрзӧ, бийик. Ӧдӱп јаткан јылдыҥ 11 айыныҥ туркунына јурт ээлемниҥ продукциязын иштеп алары 4,1 процентке кӧптӧгӧн. Текши уч-турулталарга јаҥыс ла јаан холдингтер ле структуралар эмес, је анайда ок кичӱ бизнес, фермер ээлемдер билдирлӱ камаанын јетирип турганы јаан учурлу. 2010 јылда олордыҥ камааныныҥ кеми 7,2 процент болгон болзо, ӧдӱп јаткан јылда бу тоо 12,9 процент болгодый» — деп, ороонныҥ башкараачызы айткан.

АПК-ныҥ бӧлӱгинде кичӱ ле орто бизнес аш-курсактыҥ сетьтериниҥ прилавкаларына бойыныҥ продукциязын чыгарары јеҥил эмес те болзо, је олордыҥ бу јанынаҥ ижиниҥ кеми јылдаҥ јылга элбейт. Јаан рынокко чыгары јеҥил керек эмес болгонынаҥ улам, фермерлер кезикте бойыныҥ иштеп алган продукциязын перекупщиктерге берет эмезе јаан эмес баага садат — иштеп алган продукциязы ӱрелип калбазын деп. Ол керегинде Тамбовский областьтыҥ администрациязыныҥ јааны Александр Никитин јуунда айткан.

Бу јууннаҥ озо ӧйдӧ, јаҥар айдыҥ 23-чи кӱнинде, Владимир Путин фермер ээлемдердиҥ ээлериле туштажу ӧткӱрген болгон. Ол тушта фермерлер электричество учун бааны јабызатсын деген суракты кӧдӱрген ле јурт ээлемниҥ Россияда эдип чыгарган техниказын садып аларына субсидиялардыҥ кемин јабызатпазын деп суракла ороонныҥ башкараачызына баштанган болгон.

«Фермерлерди јӧмӧӧр керек, олордо государствоныҥ јӧмӧлтӧзине тӧзӧлгӧлӧнӧринеҥ башка ӧскӧ аргалар јок. Мында јарамыкту арга табар керек» — деп, Владимир Путин јуунда темдектеген.

Президент аҥылу ајаруны јурт јерде јаткан улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедерине эткен. Бу сурак бӱгӱнги кӱнниҥ тӧс сурактарыныҥ бирӱзи болуп артканча деген.

«Јурт јерде јаткан улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ кеми калада јаткан улустыйынаҥ эмдигенче ле јаан соҥдоп јат. Јурттыҥ улузыныҥ кӧбизи, кайда да 87 проценти, эл-јоныныҥ тоозы 10 муҥга јетире јурттарда јадат. Ол јурттар ӱредӱликтиҥ, медицинаныҥ, тура-коммунальный ла јонјӱрӱм-культурный јеткилдештер аайынча тыҥ соҥдойт. Јербойында мындый айалга болордо, улус ӧскӧ јерлердӧӧн кӧчкилейт. Мынаҥ улам јурт јерде јаткан албаты-јонныҥ тоозы астайт» — деп, Алтай крайдыҥ губернаторы Виктор Томенко куучындаган.

Анайда ок губернатор госпрограммаларла колбулу суракка база ајару эткен: «Келер алты јылга госпрограммаларды акча-манатла јеткилдеериниҥ кеми, паспорт-документтеҥ кӧрзӧ, эки триллион 300 миллиард салковой кире. Бир триллион 60 миллиард салковой акча федерал бюджеттеҥ чыгарылар. Онызы, јурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱминиҥ мынаҥ озо болгон программада болгонына кӧрӧ, 12 катапка кӧп».

Бу акча-манат озо ло баштап јурттагы јонјӱрӱмдик инфраструктураныҥ ӧзӱмине, улусты јадар тураларла, медицинала јеткилдеерине ууландырылар.

Мынаҥ озо ӧйдӧ талдалып калган ӱлекерлерди јӱрӱмде бӱдӱрери 2020 јылда Россия Федерацияныҥ 47 субъегинде башталар. Ол тоодо јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱмиле колбулу 150 кире ӱлекерлер, олордоҥ 104-зин бир ле јылдыҥ туркунына бӱдӱрип салары темдектелген. 2020 јылда 269 јуртта кубулталар болор, олордо бир миллион кижидеҥ кӧп улус јуртайт.

Президент јурт јердеги албаты-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ аайыла колбулу курч суракты мынаҥ да озо јаан јуундарда кӧдӱрген, айалганы јакшы јанындӧӧн кубултатан ууламјыларды темдектеген болгон. Оныҥ шылтузында ороондо бир канча национальный ӱлекерлер ле государственный программалар иштеп баштаган, олордыҥ уч-турулталары билдирлӱ болгонын албаты-јон кӧрӱп јат. Текши алза, государство јурттыҥ ӧзӱмин јӧмӧӧрине чындап та кӧп акча-манат чыгарат. 2020 јылда «Јурт јерлердиҥ комплексный ӧзӱми» деген јаҥы государственный программа иштеп баштаар.

Россияныҥ јурт јерлериниҥ комплексный ӧзӱми јанынаҥ госпрограмма аайынча 2020 јылда 36 млрд салковой кире акча федерал бюджеттеҥ чыгарылары темдектелип калган. РФ-тыҥ башкарузыныҥ председатели Дмитрий Медведевтиҥ быјыл кӱчӱрген айда Алтай крайда ӧткӧн јуунда айтканыла, «тӱҥей ле бу акчага ӱзеери акча кожорго келижер». Планда темдектелген иш-керектер једимдӱ бӱтсе, келер јылда бу программаны бӱдӱрерине ӱзеери акча база чыгарылар деген.

Ороонныҥ башкараачызыныҥ темдектегениле, Россияныҥ јурттарыныҥ јеткилдештериниҥ кеми 34 проценттеҥ бир ле эмеш кӧп, калаларда бу јанынаҥ тоо-кӧргӱзӱниҥ кеми 89 процент. Тӧрӧл АПК-ныҥ ӧзӱми билдирлӱ болордо, јурттагы јеткилдештиҥ кеми ле чыҥдыйы ӧйдиҥ некелтелеринеҥ тыҥ соҥдоп турганы иле кӧрӱнет. Президенттиҥ айтканыла, бӱгӱнги кӱнде эҥ ле курч сурак анчада ла су-кадыкты корыырыныҥ баштамы бӧлӱгиниҥ чыҥдыйыла, кемиле колбулу.

«Ээчиде системный курч сурак — јурт јердеги орто ишјал, оныҥ кеми экономика аайынча орто ишјалдыҥ ӱчтиҥ эки ӱлӱӱзи. Озо ло баштап бастыра ишбереечилерге бу суракка ајару этсин деп айдып јадым. Слердиҥ једимдеригерди јеткилдеп турган, бастыра отрасльды ичкери апарып јаткан улус керегинде јаантайын сананар керек. Кирелтезиниҥ кеми јабыс граждандардыҥ кӧбизи, кайда да 53 проценти, јурт јерлерде јадат. Бистиҥ јокту-јойу јӱрӱмниҥ кемин астадары јанынаҥ тӧс текшинациональный иш-амадуларыс шак ла јуртээлемдик ууламјылу» — деп, Владимир Путин айткан.

Калганчы ӧйлӧрдӧ агробизнес арбынду акча иштеп алып турган учун, каландардыҥ кемин бийиктедери керегинде куучын јуунда база болгон. Калганчы беш јылдыҥ туркунына агробизнестиҥ экспортыныҥ кеми 30 процентке кӧптӧгӧн. 2019 јылда гран ары јанындӧӧн аткарылган российский продукцияныҥ кеми 25 миллиард доллар болгон. Текши алза, бастыра темдектелген агропромышленный комплексти 2024 јыл кирезине јетире ӧйдиҥ туркунына јӱрӱмде бӱдӱрзе, гран ары јанындӧӧн аткарып турган бистиҥ јуртээлемдик продукцияныҥ кеми 45 миллиард долларга једер аргалу деп темдектелген.

Госсоветтиҥ јуунында кӧрӱлген сурактар бистиҥ республикага база јаан учурлу, нениҥ учун дезе оныҥ албаты-јоныныҥ 70 проценттеҥ кӧбизи јурт јерлерде јадат. Бистиҥ тергее јурт јерлерди ӧскӱрерине ле јӧмӧӧрине ууландырылган башка-башка программаларда база туружат. Јуунда экология јанынаҥ ару агротехнологияларды јербойында текшилей тузаланары керегинде куучын база болгон. Бу сурак јанынаҥ алза, бистиҥ тергееде јаан аргалар бар. Мында куучын јурт ээлемниҥ продукциязын «јажыл брендле» ичкерледери керегинде ӧдӧт.

РФ-тыҥ президенти Владимир Путин ороонныҥ АПК-зыныҥ ӧзӱми аайынча чокым, јакшы ла јӱрӱмде бӱдӱргедий шӱӱлтелер белетезин деп јакылта берген. Ол шӱӱлтелерди бӱдӱрери федерал да, тергеелик те кеминде јеткилделер учурлу.

(Электрон СМИ-лердеҥ)

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина