Алтайдын Чолмоны

Санатчылар јаҥы альбом чыгарды

10.01.2020

60 јаш – алтын бозого алтагандый ӧй. Алтайлардыҥ 12 јыл ажыра чоттогоныла болзо, 

бу јылда кижи бойыныҥ јылына кирип јат. Бу ӧйдӧ кижи јыл туркунына ајарыҥкай болор учурлу. Албатыныҥ укаа сӧзиле, кижи буттыҥ бажыла чек базып, бу јылын ӧткӱрер.

Је санаттыҥ улузы тӱҥей ле бу ӧйгӧ јетире нени эдип салганын ла нени эдерин темдектейт. Нениҥ учун дезе 50 јашты  алтайлар «белек» деп адайт, 60 јашты «укаалу» деп тегин айтпаган. Кижи бу ӧйдӧҥ ала бойыныҥ кебине кирип, токыналу, тӧп сананар, шӱӱр, айлаткыш шӱӱлтелерге баштанат.

Јурукчы Борис Михайлович Киндиков бу јажына јетире нени этти дезе, элдеҥ озо 3-4 бичик чыгарды: «Јӱрек кылымныҥ јаҥары» (2012), «Древние письмена Онгудайского района» (Горно-Алтайск, 2018, Бийск, 2019), «Мой Алтай» (2019).

Баштапкы адалганы — ӱлгерлик јуунты. Ол керегинде бойыныҥ ӧйинде Борис Укачин, А. Самунов ширтӱ сӧзин айдып салган — једимдерин ле једикпестерин темдектеп. Бу јуунтыга ченелте ӱлгерлердеҥ башка кыска јолдыктар кирген:  эки эмезе тӧртјолдыктар. Оноҥ башка Борис Киндиков кӱӱчи болуп, алтай поэттердиҥ сӧстӧрине кӱӱ чӱмдеген: Ш. Шатиновтыҥ, Б. Бедюровтыҥ, А. Ередеевтиҥ, А. Самуновтыҥ ла бойыныҥ ӱлгерлери аайынча. Эмди ол кожоҥдорды јашӧскӱрим элбеде кожоҥдоп, јон ортодо јарлу боло берди. Бу ок јуунтыда јурукчыныҥ бир эмеш јуруктары салынган. Ол кычыраачыга солун ла кайкамчылу болор деп айдарга јараар. Ӱлгерлик јуунтыныҥ кадарында јуралган да јурук тереҥ шӱӱлтелӱ.

Экинчи бичикте Оҥдой аймактаҥ табылган таш бичимел кычырылган, кӧрӧр болзо, јебрен ӧйдӧ бистиҥ  ӧбӧкӧлӧрис тӱрк, тибет, монгол, уйгур тилдерле бичиген эмтир. Оны кайа ташта табылган бичимелдер керелейт.

Автордыҥ бу бичикке кирген статьялары «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте  јарлалган, кычыраачыны соныркаткан. Керек дезе јебрен бичимелдерди кычырганы аайынча атту-чуулу билимчилер бойыныҥ Быйанду самаразыла кайкатты. Ол тоодо профессор Кадырали Конкобаев, профессор, д.ф. н. И. А. Невская. Олордыҥ тӧп сӧзиле, кайа таштарда бичимелдерди јаҥы ӱйе кичееп ле корулап, ӧбӧкӧлӧриниҥ айткан сӧзин кычырып ӱрензин.

Бу бичик чыкканы ла тарый тӱрген-тӱкей таркай берген. Оныҥ шылтузында Б. Киндиков экинчи јылда оны такып кепке базып чыгарган, јаҥы јетирӱ кошкон. Керек дезе президент В. В. Путинниҥ де сӧстӧри болушту болуп калган: «Алтайда болгом, ташта јуруктар, бичимелдер бар. Оны кӧп улус билбес, кычырбаган». Байла, мынаҥ ары јебрен бичимелдер јаан ајаруда болор.

Бу јуукта Борис Киндиковтыҥ јуруктарыныҥ альбомы кепке базылып чыккан. «Мениҥ Алтайым» деп адап, автор бойыныҥ кӧрӱмин, Алтайды сӱӱгенин јетирет. Мында јаҥыс ла ар-бӱткен эмес, је анайда ок улустыҥ  сӱр-јуругы, ол ок ӧйдӧ јебрен таш бичиктердиҥ учуры аайынча јуралган јуруктар бар. Айдарда, Борис Михайловичти бу јаҥы чыккан бичигиле уткуп, јайалталу јашӧскӱрим оныҥ јолын улалтсын деп кӱӱнзейдис. Б. Киндиковтыҥ ӧскӧ јайалталарын айтпаза да, алтай эл-јон оны билер: кайчы, јурукчы, кожоҥчы, кӱӱчи ле ӱлгерчи. Мынаҥ да ары эрчимдӱ иштезин, јаҥы ӱренчиктер таскатсын деп алкайдыс.

К. ТӦЛӦСОВА