Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Горно-Алтайск: ӧзӱмниҥ јолында

17.01.2020

2019 јылдагы иштиҥ турулталарына учурлалган пресс-конференция  Горно-Алтайсктыҥ башкартузында ӧткӧн.

Республиканыҥ тӧс калазыныҥ мэри Юрий Нечаев ле каланыҥ башкартузыныҥ јааны Ольга Сафронова ӧткӧн јылда эдилген тӧс иштер, быјылгы јылдыҥ амадулары керегинде журналисттерге куучындаган.

Горно-Алтайск каланыҥ депутаттары-ныҥ Соведи 21 депутаттаҥ турганын, олор беш политикалык партиялардыҥ чыгартулу улузы болгонын Юрий Нечаев пресс-конференцияда айткан. «Депутаттыҥ тӧс ижи – сессияларда туружары. 2019 јылда 18 сессия ӧткӧн, олордо муниципалитеттиҥ јадын-јӱрӱминиҥ башка-башка сурактары шӱӱжилген. Федерал јасактарда эдилген кубулталарла колбой депутаттар башкарынып иштеген документтерине келиштире кубулталар эткен» – деп, ол куучындаган.

Эл-јонло туштажып, олордыҥ тургускан сурактарыныҥ аайы-тӧӧйине чыгары депутаттардыҥ база молјулу кереги болуп јат. Мындый туштажулар каланыҥ башкартузыныҥ ишчилериле кожо улайын ӧткӧнин мэр јетирген. «Тургуза ӧйдӧ оромдордыҥ комитеттериниҥ учуры јабызап, олордыҥ ордына ТОС-тор (территории общественного самоуправления) келип јат. Каланыҥ јеринде эм тургуза ӱч ТОС тӧзӧлгӧн, база экӱзиниҥ иштейтен јери чокымдалган ла тӧзӧмӧл иштер ӧдӱп јат. Граждандардыҥ баштаҥкайларын јӧмӧӧргӧ ТОС-торго конкурс ажыра гранттар чыгарылат. 2019 јылда бу иштерге бюджеттеҥ 1 млн салковой чыгарылган болзо, 2020 јылга темдектелгени – 2 млн салковой» – деп, Юрий Нечаев айткан.

Республиканыҥ тӧс калазы 2020 јылга ла пландалган 2021-2022 јылдарга бюджедин ӧйлӱ-ӧйинде шӱӱжип јӧптӧгӧн. Горно-Алтайск ӧткӧн јылда беш эл ӱлекерде турушкан ла олордыҥ шылтузында бюджетке 750 млн салковойдоҥ ажыра ӱзеери акча тӱшкен. Каланыҥ бюджединиҥ 2019 јылдагы кирелтелери мынаҥ озо качан да болбогон 3 млрд салковойго јеткени, ол тоодо таҥынаҥ иштеп алган кирелтелери 1 млрд салковойго јуукташканы пресс-конференцияда айдылган.

«Ӧткӧн беш јылга каланыҥ бюджединиҥ акчазы 800 млн салковойдоҥ ажырага, ол тоодо таҥынаҥ кирелтелери 200 млн салковой киреге бийиктеген – деп, Ольга Сафронова куучындаган. –Анайда ок муниципал тӧлӱ 80 млн салковойго астаган, бу тӧлӱни тӧлӧӧрин јеткилдеген акча 100 млн салковойдоҥ 30 млн салковойго јетире тӱшкен. 2020 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине муниципал тӧлӱниҥ кеми 656 млн салковой болуп јат».

2017 јылга кӧрӧ, бюджетке таҥынаҥ инвесторлордоҥ до, башка-башка кемдӱ бюджеттердеҥ де тӱшкен инвестициялык акча кӧптӧгӧни пресс-конференцияда темдектелген.

Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӱч муҥнаҥ ажыра субъекттери иштеп јат, ол тоодо орто, кичӱ ле микропредприятиелердиҥ тоозы 1447, таҥынаҥ аргачылар – 1992 кижи.

Јолдор

Пресс-конференцияда јолдордыҥ сурагына аҥылу ајару эдилген. Ӧткӧн јылда Горно-Алтайскта текши узуны 270,9 км 470 јол јазалган.

«Кӧлӱктер јӱрер јеткер јок ло чыҥдый јолдор» деген эл ӱлекер аайынча каланыҥ текши узуны 7,69 км 14 јолы чыныктап јазалган. Анайда ок Чкаловский лог, Заимка, Поселок афганцев, Гардинка микрорайондордо 9,62 км јолдордо ремонт иштер ӧткӧн. Оконечный, Студенческий, Гастеллоныҥ, Чорос-Гуркинниҥ оромдорындагы јолдор ло тротуарлар јазалган. Бийский оромдо капитальный ремонт иштер эдилген. Горно-Алтайскта тураларга газ ӧткӱрген иштердиҥ кийнинде 18 јолдо орныктыру иштер эдилген. Коммунистический проспектте узуны 3,1 км јол јазалган, јолды кыйулай 500 кире јаҥы электројарыткыштар ла текши узуны 870 п. м. перила-чедендер тургузылган.

Быјылгы јылда «Кӧлӱктер јӱрер јеткер јок ло чыҥдый јолдор» деген эл ӱлекер аайынча калада Чкаловтыҥ, Кировтыҥ, Вербицкийдиҥ адыла адалган, Колхозный ла ӧскӧ дӧ оромдордо јолдор јазаларын Горно-Алтайсктыҥ башкартузыныҥ јааны угускан.

Суу, электроот, газ

Республиканыҥ тӧс калазыныҥ јериниҥ јӱк ле 75% суула јеткилделгени пресс-конференцияда айдылган. Је бу кӱч суракты чечери аайынча иштер ууламјылу ӧткӧнин, республиканыҥ башкарузы 2019 јылда сууӧткӱштер тударга ӱзеери акча чыгарганын Ольга Сафронова куучындаган. Онойдо, 1295 м сууӧткӱштерди тудуп, олорды тӧс сууӧткӱшке колбоор иш эдилген (бу иштер Виноградный, Олонский, Барнаульский оромдордо ло Барнаульский переулокто ӧткӧн). Сууӧткӱш тудар иштер Чкаловский лог микрорайондо, анайда ок јаҥы микрорайондордо башталган.

Горно-Алтайсктыҥ јаҥы микрорайондорын электроотло јеткилдеер иштер улалганча. Баштапкы ла катап каланыҥ бюджединеҥ 3 млн салковой оромдорды јарыдар јарыткыштар тургузарына чыгарылган ла 32 оромдо 402 јарыткыш јаҥы светодиодный јарыткыштарга солынган. Табынча бастыра јаҥы микрорайондордо јарыткыштар тургузары темдектелип турган эмтир.

Ӧткӧн јылдыҥ куран айында Байат ла Поселок афганцев деген микрорайондордо 800 кире тура газка колболгон. 42-чи микрорайонды (Жуковтыҥ, Гончарный оромдор) газла јеткилдеер иштер удабас бӱдер. Анайда ок Кучияк микрорайонды газла јеткилдеер иштер башталып калган. Быјылгы јылда Гардинка микрорайондо (№24) газӧткӱшти тузаланарга табыштырары темдектелген.

Јадарга эптӱ јер тӧзӧп

«Калада јадарга јарамыкту јер» деген федерал эл ӱлекерде турушканы республиканыҥ тӧс калазында эл-јон јаткан кӧп јерлерди јаҥырта јазаар арга берген. Онойдо, Майма сууныҥ јараттарын јазаар иштер улалып, сууныҥ Мебельный кӱрдеҥ ала «Баатыр» деген спортзалга јетире јарады јазалган. Кӧп квартираларлу 6 тураныҥ јаны јазалып, «Најылыктыҥ бульварынаҥ» ала Б. Головинниҥ оромына јетире тротуарлар јаҥырта салылган. Балдар ойноор он кире јер тудулып, тренажерлорло, ӧскӧ дӧ ойын јепседерле јепселген. Быјылгы јылда балдардыҥ ойноор јерлери Радловтыҥ ла Барнаульский оромдордо тудулар.

Былтыр Туу-Кайада комплексти тудар иштер башталган. Бого 134 млн салковой кире акча чыгарылган, олордыҥ 100 млн салковойы – федерал бюджеттиҥ акчазы. Јаҥы јылда бу комплексте иштер оноҥ ары улалар деп, Ольга Сафронова айткан.

Ӧткӧн јылда Горно-Алтайскта улус јадар 28 муҥ квадратный метр јерлер тузаланарына табыштырылган, бу кӧп улус јаткан 5 јаан тура ла таҥынаҥ улустыҥ јаҥы туралары. Республиканыҥ башкарузыныҥ јӧмӧлтӧзиле, «тӧгӱндеткен дольщиктердиҥ» Чаптыновтыҥ 34/1 туразы бӱдӱре тудулган ла Строительдердиҥ оромындагы 2/2 турада тудум иштер учына једип браат. «Каланыҥ јерлери кызык ла туралар тудуп иштеерге кӱӱнзегендер ас. Ондый да болзо, бис калачыларды јадар јерле јеткилдеер ишти турумкай улалтып јадыбыс. Јуук ӧйлӧрдӧ Улагашевтиҥ оромында, Шоссейный, Осипенко, Мамонтово оромдордо, эски музейдиҥ јанында јерлер јаҥырта тудуларына темдектелген» – деп, Горно-Алтайсктыҥ башкартузыныҥ јааны пресс-конференцияда айткан.

Бӱгӱн Горно-Алтайскта 3,5 муҥ биле тура тударга јер алар очередьте туруп јат. Ӧткӧн јылда каланыҥ башкартузы 14 лӧ билеге јер берер аргалу болгон. Бойына јерде тура тудар сурак канча кире курч турганын бу тоолор керелейт. Ольга Сафронованыҥ айтканыла, каланыҥ улузына тура тудар јерлерди ӧскӧ муниципалитеттиҥ јеринеҥ берер, анайда ок јердиҥ ордына орныктыру акча тӧлӧӧр шӱӱлтелерин Горно-Алтайсктыҥ башкартузы республиканыҥ башкарузына ла парламентине јетирген. «Бого ӱзеери бис тура тударга јер сураган улустыҥ очередине улусты тургузарын, кӧп балдарлу билелердеҥ ӧскӧзин, удурумга токтодор шӱӱлте эдедис. Бӱгӱн бис кӧп балдарлу билелерге јер берери јанынаҥ Президенттиҥ Јарлыгын бӱдӱрип болбой јадыс, калада мындый 750 кире билелер јуртайт» – деп, ол айткан.

Пресс-конференцияда ӧткӧн јылда каланыҥ ӱредӱлик ле культура учреждениелериниҥ ижи, физкультураныҥ ла спорттыҥ ӧзӱми, јондык биригӱлердиҥ ижи керегинде база айдылган.

Онойдо, јылдыҥ учында текшиӱредӱлик муниципал учреждениелерде 10 542 ӱренчик ӱренген. Школдо ӱренгендердиҥ 99,4% изӱ курсакла јеткилделген. Быјылгы јылда бир баланыҥ кӱнине јал тӧлӧбӧс курсагыныҥ баазы 55 салковой болор (2019 јылда 48 салковой болгон), су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ ле кенек балдардыҥ курсагыныҥ баазы — 110 салковой (былтыр 100 салковой болгон). Каланыҥ 2020 јылга бюджединеҥ бого 12,3 млн салковой чыгарары темдектелген.

2019 јылда Горно-Алтайскта спорттыҥ 130-таҥ ажыра керектери ӧткӧн, олордо турушкан калачылардыҥ тоозы 20 муҥнаҥ ажыра. Республиканыҥ тӧс калазыныҥ 32 спортчызы спорттыҥ беш бӱдӱминде Россияныҥ јуунты командазына кирип јат.

Ӧткӧн јылда 10 муҥнаҥ ажыра кижи јал тӧлӧбӧс јондык иштерде бойыныҥ кӱӱниле турушкан, олордыҥ кӧп сабазы јиит улус болгонын темдектеер керек. Калада 300-теҥ ажыра коммерциялык эмес биригӱлер иштейт, ол тоодо 206 биригӱниҥ ижи јонјӱрӱмдик ууламјылу.

Пресс-конференцияда журналисттердиҥ ле јонјӱрӱмдик медиа-аргалардыҥ авторлорыныҥ «#ProГород» деген конкурсыныҥ јеҥӱчилдери кӧдӱриҥилӱ айалгада кайралдаткан. Јеҥӱчилдер болуп Ай-Тана Торбокова ла Анна Ивашкина («Вестник Горно-Алтайска» газет), Светлана Кыдыева («Алтайдыҥ Чолмоны» газет), Елена Шнейдер ле Наталья Стрелецкая, Анна Бичурина, Айканат Бурмалов, Олеся Овсянкина («Эл Алтай» ГТРК), Ксения Арыкова ла Людмила Рыспаева (Инстаграм), Валентина Малова (ГАГУ-ныҥ Медиа тӧс јери), Кемине Кынова (ВКонтакте) чыккандар.

Светлана КЫДЫЕВА

 

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым