Эрјине болгон бичиктерис — чындык коруулда

21.01.2020

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ «Книга Алтая» деген музейинде «Эл библиотеканыҥ эрјинедий бичиктериниҥ кӧмзӧзинеҥ» деп адалган кӧдӱриҥи байрамдык айалгада ачылды.

Солун кӧрӱ эл библиотеканыҥ 100 јылдыгына учурлалган тизӱ кӧдӱриҥилердиҥ эҥ баштапкызы. Чычкан јылда эл библиотекада тизим кӧрӱлер, кычырыштар, туштажулар ла оноҥ до ӧскӧлӧри јыл туркунына кӧнӱ ӧдӧри темдектелет.

«Эл библиотеканыҥ эрјинедий бичиктериниҥ кӧмзӧзинеҥ» деген кӧрӱниҥ окылу ачылтазында айылчыларды, туружаачыларды республиканыҥ культура аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Л. Стрельникова, Госдуманыҥ депутады И. Белеков, Эл Курултайдыҥ эл-јондык политика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле СМИ-лер аайынча комитединиҥ председатели Н. Екеева, таланыҥ Журналисттер биригӱзиниҥ јааны Б. Алушкин, таланыҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ јааны, АР-дыҥ Эл бичиичизи Бронтой Бедюров, онойдо ок библиотеканыҥ јаантайынгы кычыраачызы Нина Тепукова уткыдылар. Уткуулду куучын-эрмегин айткандар эл библиотеканыҥ Туулу Алтайда амыр-энчӱ јуртап јаткан калыктардыҥ кӧгӱс байлыгын, культуразын, јаҥжыгуларын документ бӱдӱмле корып чеберлеер јайаандык ижиниҥ тузазын, јӧмӧлтӧ-болужын, учурын бийик бааладылар.

Солун кӧрӱ бойыныҥ учуры аайынча «Ӧйдиҥ керечилери», «Бичиктер ле салымдар», «Библиотекага — чындыгыла, сӱӱжиле» деген ӱч бӧлӱктеҥ турат.

«Ӧйдиҥ керечизи» деген бӧлӱкте ас учурап турган ла баалу-чуулу бичиктердиҥ фондында аҥылу јерде турган бичиктер тургузылды. Кӧрӱге, темдектезе, XIX чактыҥ ортозында чыккан баштапкы бичиктер, 1920 јылда чыккан бичиктер («Библиотекала кураа бичиктер») — олор фондко эҥ ле озо киргендердиҥ тоозында; библиотекада аҥылу коруулда XVIII чактыҥ бичиктери, Бичиктер кереестериниҥ бастырароссиялык тооломына кирип тургандар, Ойротияныҥ репрессированный авторлорыныҥ алтынга бодолду бичиктери («Јандырылган ат-јолдор») база мында. Кычыраачыларда Николай Каланаковтыҥ, Александр ла Федор Тозыяковтордыҥ, Сергей Кумандинниҥ, Павел Чагат-Строевтиҥ, Никанор Чевалковтыҥ, јурукчы Григорий Гуркинниҥ ле оноҥ до ӧскӧлӧриниҥ јайаандык иштерин кӧрӧр јарамыкту арга болды.

«Бичиктер ле салымдар» деп адалган экинчи бӧлӱк база солун. Кандый да калыктыҥ кӧгӱс байлыгын алза, ол ады-јолы танылу, тыҥытту, јарлу улузыла бек колбулу. Албаты ондый улузыныҥ тоозында Зоя Сергеевна Казагачеваныҥ ла Сазон Саймович Суразаковтыҥ ады-јолдорын јолду адайт. Шак олор республикада филология билимдериниҥ ичкери ӧзӱмдӱ јолыныҥ чике бажында турат. Бу кӧрӱде баштапкы ла катап эл библиотеканыҥ фондына З. С. Казагачеваныҥ таҥынаҥ бойыныҥ библиотеказынаҥ келген бичиктери чыгарылды. Байлык јуунтыда олордыҥ алкы бойлорыныҥ јайаандык иштери ле олорго бичилген ле сыйлалган сӱреен кӧп бичиктер бар. Бу озо ло баштап олордыҥ кожо иштеген, јӱрген улузыныҥ, фольклорды, литератураны шиҥдеечи јарлу билимчилердиҥ, онойдо ок Туулу Алтайдыҥ ла ӧскӧ дӧ талалардыҥ бичиичилериниҥ, поэттериниҥ ле јайаандык ишчилериниҥ алкы бойлорыныҥ салган кол-автографтары, кӱӱнземелдери.

«Библиотекага — чындыгыла, сӱӱжиле» деген ӱчинчи бӧлӱк база солун. Эл библиотека кандый да ӧйдӧ культураныҥ тӧс јери ле бичиичилерди, поэттерди, билимчилерди, јайаан иштӱ ончо улусты бойына јууй тартатан јер болгон до, болуп та јат. Библиотекада јӱзӱн-башка кӧдӱриҥилер ӧдӧт. Олордыҥ тоозында, темдектезе, јайаандык эҥирлер, юбилейлик туштажулар, јаҥы бичиктердиҥ таныштырулары ла о. ӧ. Шак мындый туштажуларды кереестеп, кӧп тоолу улус библиотекага бойлорыныҥ колын салып, јылу кӱӱнземелдерин бичиген бичиктер табыштырылат. Кӧрӱге ондый кереес кӱӱнземелдерлӱ, автографтарлу 50-неҥ ажыра бичик чыгарылган. Шак бу экспонаттарга олордыҥ ээлери керегинде кыскачак јетирӱлер берилген. Алтай Республиканыҥ баштапкы башчызы В. И. Чаптыновтыҥ сӱреен јилбилӱ библиотеказынаҥ келген бичиктер бар. Библиотекага бичиктерди оныҥ эл-тӧрӧӧндӧри акту кӱӱндеринеҥ сыйлаган. Олордыҥ ортозында — А. Фадеевтиҥ «Молодая гвардия» деген бичиги. Бичикти В. И. Чаптыновко Совет Союзтыҥ Геройы, «Молодая гвардияныҥ» комиссары Олег Кошевойдыҥ энези Е. Н. Кошевая сыйлаган.

«Эл библиотеканыҥ эрјинедий бичиктериниҥ кӧмзӧзинеҥ» деген кӧрӱде 200-теҥ ажыра бичик чыгарылган. Шак бу бичиктер кычыраачыларга эл библиотеканыҥ јаан ла тӱӱкилик учурлу деген бичиктериле јууктада таныжар эптӱ арга берет. Ӱзеери библиотеканыҥ бичиктер фондторын јуунадып јазаарыныҥ јажыдыла таныжарга база бир тузалу, јарамыкту айалга деп айдарга јараар. Экспозицияны бичиктер кереестериниҥ тӧс јери ле тӧс фондты чеберлеечи тӧс сектор белетеген.

К. ТӦЛӦСОВА

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым