Алтайдын Чолмоны

Колы ус јайаанду улус билгирлериле ӱлешти

21.01.2020

Горно-Алтайсктагы государственный университет ле Алтай Республиканыҥ туризмниҥ ӧзӱми ле аргачылык аайынча тӧс јери экономиканыҥ ӧзӱми ле ар-јӧӧжӧлик колбулар јанынаҥ республикан министерствоныҥ јӧмӧлтӧзиле ӱредӱликтиҥ башка-башка кемдӱ программазы аайынча акча тӧлӧтпӧзинеҥ ӱредӱлик семинарлар ӧткӱрген.

Бастыра семинарлар университеттиҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультединде ӧткӧн.

Семинарларла соныркап келген улустыҥ тоозы кӧп болгонын темдектеер керек. Бу јилбилӱ семинарларга бойыныҥ ченемелин байыдарга эмезе билгирлер аларга, улус республиканыҥ бастыра толыктарынаҥ келген болгон.

Алтай бӧрӱкти канайып кӧктӧӧри, тындулардыҥ сӧӧгинеҥ, мӱӱстеринеҥ, таштаҥ не-немелер эдери, теренеҥ аттыҥ јепселдерин ле ӧскӧ дӧ не-немелер белетеери, тӱӱниш-кӧктӧниш, ювелирный иш, керамический эдимдер эдери аайынча тузалу семинарлар ӧткӧн.

Баштапкы семинарды А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ ишчизи Сынару Казакова ачкан. Ол бӧстӧҥ алтай кеп-кийим кийген наадайларды канайып кӧктӧйтӧни аайынча мастер-класс кӧргӱскен. Бу кӧктӧниште јуранып база билер керек эмтир — бажынаҥ ала будына јетире чын кебер-пропорция јурабаганча — наадай келишпес. Сынару Ивановна бастыра эпшилерге јартап, кӧргӱзип, болужып турды. Ӱй улустыҥ кӧстӧринде оттор кӱйӱп, эткен-кӧктӧнгӧниле оморкоп, бийик кеминде иштенгиледи.

Ыраак Улаган аймактыҥ Саратан јуртынаҥ келген кокырчы эки ӱй кижи меге јарады — Эмилия Белешева ла Айана Койдушева. Олордыҥ јураганы эмеш келишпей де турза, бир де кунукпай, каткырып, сурактарды берип, схемалар-ды јаҥынаҥ јурап, аайына чыгып турды. Олор Саратан јуртта балдардыҥ садигинде иштегилейт. Эмилия Александровна мынайда куучындады: “Эмдиги ӧйдиҥ балдары бойыныҥ тӧрӧл тилин оҥдобой, куучындабай турганы сӱрекей ачымчылу деп сананадым. Кӧп саба ӧйди кичинек балдар бисле кожо ӧткӱрип турганын оҥдоп, алтай тилисти ӧскӱрип, менеҥ камаанду нени-нени сананып табар деп тӱп-шӱӱлтеге келдим. Чоокыр-јараш бӧстӧрдӧҥ наадайлар, тындулар тӱӱп-кӧктӧп, кукольный театр јазаар деп санандым. Чӧрчӧктӧрдиҥ геройлоры су-алтай тилле куучынданып турза, балдарга, байла, јилбилӱ болор. Олорло ойноп, алтайлап куучындашса, јакшы болор эди”.

Кан-Оозы аймактыҥ албаты јайаандыгыныҥ  тӧс јериниҥ директоры Светлана Николаевна Муйтуева база бойыныҥ ченемелин бийиктедип, ӱредӱге келген. “Балдарга јилбилӱ болзын деп, мен чырмайадым. Мындый албаты јаҥжыгулар олорго јараарына иженип турум» — деп, педагог куучындайт.

Бойыныҥ јайаандык иш-керектери керегинде Лилия Фефелова мынайда куучындады:” Мен амигуруми (јиптеҥ ийнеликтерле тӱӱйтен јопон эп-сӱме) талдаганыма тыҥ сӱӱнедим — иштенип турган ӧйдӧ мениҥ кӱӱн-санаам бийик кеминде болот. Ойынчыктардыҥ бастыра бӧлӱктерин мен бойымныҥ колымла эдип јадым, керек дезе, кӧстӧрин де тӱӱйдим — ордына пластмасс тургузып койзо, тыны јок немедий. Бу ойынчыктардыҥ аҥылузы — оос, тумчук јок эдилип турганы. Садып алган эмезе ондый ойынчыкты сыйга алган кижи бойыныҥ кӱӱн-санаазыла јетире јурап алар аргалу”.

Алтаистика ла тюркология аайынча факультетте ӱренип турган Мызылдай Шургенчинова мындый мастер-класс болор деп угала, соныркап келди. “Ойынчыкты тӱӱрдеҥ озо, оныҥ схемазын јураар керек деп бир де сананбагам. Бойыҥныҥ колыҥла не-немени јазаарга солун эмтир” — деп, Мызылдай кӱлӱмзиренет.

Ӱчинчи кӱнниҥ учында бастыра эпшилер бойлорыныҥ схемаларыла јуралган ойынчыктар тӱген. Келер јылда база мындый ӱредӱ-семинар болзо, албаданып база ла келерис деп, эпшилер айткан.

Бойыныҥ бийик ченемелин кӧргӱскен улустыҥ бирӱзи — Кӱпчеген јурттаҥ келген ле республикада узыла јарлу узанаачы, РФ-тыҥ албаты узы Владислав Михайлович Кухаев болды.

—Владислав Михайлович, Слер кандый материалдарла иштенип турганар?

—Ары-бери јорыктаган соҥында, Новосибирсктеҥ мельхиор, мамонттыҥ бивенин садып аларга келишсе, сӱрекей јакшы. Бистиҥ Алтайда олор јок. Кезик тындулардыҥ сӧӧктӧриле де иштенедим.

—Ондый баалу-чуулу материалдаҥ эдилген эдимдердиҥ баазы канча кире болуп јат?

—Кӧп сабада бу эдимдер кӧргӱзӱлерде туружып јат. Бастыра эдимдер бирдеҥ, баазы оныҥ учун бийик.

—Слердиҥ уулыгар, РФ-тыҥ албаты узы, РФ-тыҥ Јурукчылар биригӱзиниҥ турчызы, «Алтай Республиканыҥ албаты художественный узаныш аайынча «Аржан» ассоциациязы» РОО-ныҥ башкараачызы Аржан Владиславович база Слерле кожо иштенип турган турбай?

—Бистиҥ республикада таш-темирле узанар улустыҥ тоозы ас — тӧрт-беш ле кижи. Мен уулымла кожо иштенип турганымла оморкойдым.

—Слер јӱзӱн-башка конференцияларга, конкурстарга экӱ барып јадыгар ба?

—Эйе, ондый кӧрӱлерди Саха (Якутия) Республика улайын ӧткӱрет. Былтыр ӱлӱрген айдыҥ учында Россияныҥ албатыларыныҥ сӧӧктӧрлӧ узанары јанынаҥ VII фестивали Якутск калада ӧткӧн. Ого барып, ӧскӧ калыктардыҥ устары сӧӧклӧ канайып иштенип турганын кӧргӧнис, ченемел алышканыс.

Владислав Михайловичле меҥдеп, куучындажып јаткан соҥында, эдимдерди колыма тудуп, мастер-класстыҥ туружаачыларыла кожо ајыктап ла турдым. Мениҥ санаамда артканы — ол Умай-Энениҥ кебер-фигуразы ла чач тарайтан тарак. Байла, озогы чактарда мындый ла тарактарла таранган болбой деп санандым.

Колы ус јайаанду улусла оморкоп, таныштым. Улуска келип, бойыныҥ јӱрӱминиҥ ижин кӧргӱзип, куучындаарга јӱреги ачык-јарык, кӱӱн-санаазы ару болор керек ине.   Мындый јайалталу улус бистиҥ Алтайда оноҥ кӧп болзын! Келер ӧйдӧ ӧдӧтӧн ӱредӱ-семинарлардыҥ туружаачыларыныҥ тоозы оноҥ кӧп болорына иженип турум.

Диана ТАНТЫЕВА