Алтайдын Чолмоны

Президенттиҥ Баштанузы: Ийделӱ биле — ийделӱ ороон

21.01.2020

Ороонныҥ президентиниҥ јылдыҥ ла Россия Федерацияныҥ Федерал Јуунына эдилип турган Баштанузы быјыл чаган айдыҥ 15-чи кӱнинде кычырылды. Баштануда Владимир Путин ороонныҥ ӧзӱминиҥ тӧс ууламјыларын темдектеп, башкаруныҥ ла парламенттиҥ алдына келер ӧйгӧ оныла колбой амадулар тургусты.

Горно-Алтайскта Бастырароссиялык албатылык фронттыҥ тергеелик ишчилери Россияныҥ Президентиниҥ РФ-тыҥ Федерал Јуунына Баштанузын јондык јуулып кӧрӧр лӧ кийнинде текши шӱӱжӱ ӧткӱрер јерлер тӧзӧгӧн болгон.

Андый кӧрӱлтелердиҥ тӧс площадказыныҥ бирӱзинде — АР-дыҥ Албатылар најылыгыныҥ туразында ӧткӧн шӱӱжӱде ОНФ-тыҥ активисттери ле эксперттери, коммерциялык эмес ле волонтерлордыҥ тӧзӧлмӧлӧриниҥ, бӱдӱреечи јаҥныҥ чыгартулу улузы, Эл Курултайдыҥ депутаттары, политикалык партиялардыҥ тергеелик бӧлӱктериниҥ лидерлери ле СМИ-лердиҥ улузы турушкан.

Наталья НИКИТЕНКО,

«Единая Россия» партияныҥ тергеелик јондык приемныйыныҥ башкараачызы:

—Президент Владимир Путинниҥ РФ-тыҥ Федерал Јуунына Баштанузы эҥ учурлузынаҥ башталды — ол јонјӱрӱмдик политика. Алтай Республикада јаткандар кажы ла кӱн партияныҥ приемныйларына јадын-јӱрӱмниҥ кеми, башка-башка ууламјыларла болуш јетирери аайынча баштанат.

Баштануныҥ эҥ учурлу ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп медболуш јетирери, ФАП-тар тудары темдектелген. Бу ончозы ыраак јурттарда улуска медболуш алар аргаларды јарандырар, медицинаныҥ ӱредӱлик заведениелеринде адылу јерлердиҥ тоозын кӧптӧдӧр, јуртта иштеп турган эмчилердиҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын јарандырар.

Президент онойдо ок балдарлу ла јаҥы бала табарга турган билелерге јӧмӧлтӧлӧр керегинде айтты. Балдар учун берилип турган акча-манат Алтай Республиканыҥ кӧп билелерине чыннаҥ ла коркышту керектӱ.

Кӧп ада-энелер школдордо баштамы класстардыҥ балдарын акча тӧлӧбӧзинеҥ азыраар ла классты башкараачы ӱредӱчилер ишјалына ӱзеери акча алар дегенине сӱӱндилер. Келер ӧйдӧ сӱрекей кӧп иш ӧткӱрилер — эп-аргалар тӧзӧӧр, јасакберимди јаҥыртар ла айдылган сурактарды, тергеебистиҥ јаҥыртуларга канайда белен болгонын тереҥ шиҥдеер керек.

«Единая Россия» бу иштерге белен ле јуук ӧйдӧ темдектелген сурактар аайынча ишти баштаарыста алаҥзыбайдым. Партияныҥ приемныйлары тӧс ууламјы эдип, президенттиҥ Јакааныныҥ јаҥыртуларын алар ла јаҥныҥ органдарыла, эл-јонло ӧмӧ-јӧмӧ колбуларды тыҥыдар.

Борис АЛУШКИН,

АР-дыҥ ветерандарыныҥ Совединиҥ ле Журналисттер биригӱзиниҥ председатели, РФ-тыҥ Јондык палатазыныҥ турчызы:

—Президент быјыл Баштанузын школдыҥ, бала туштыҥ, билениҥ сурактарынаҥ баштады. Бойымныҥ ченемелимде албатыныҥ јадын-јӱрӱминиҥ, бала туштыҥ, кижиниҥ курч сурактарын эртенги кӱнге кӧрӱп, мынайып тургусканын генеральный секретарьлардаҥ да, ӧскӧ дӧ башкараачылардаҥ укпадым.

Онойдо ок президент јонјӱрӱмдик сурактарды айдып тура, тергеелердиҥ јаандарына чокым баштанганын темдектедим. Кажызы ла бойыныҥ јеринде чокым иштер ӧткӱрер учурлу деп айдылды.

Конституция јанынаҥ айдарга турганым: бу ла јууктарда тап-эриктик сурактар аайынча јаан јуун ӧткӱрилер, ондо јаргычылар, тап-эриктик структуралар туружар. Оныҥ программазында тӧс јасак аайынча шӱӱжӱ ӧткӱрилер. Конституцияда солынталар президенттиҥ чике айдып салган ла бӧлӱктери аайынча болор аргалу.

Светлана ПОЛЕТАЕВА,

«Алтайдыҥ эпшилери» јондык биригӱниҥ председатели:

—Россия Федерацияныҥ президентиниҥ быјылгы Баштанузында анчада ла јаан ајару јонјӱрӱмдик сурактарга эдилгени эл-јонныҥ јӱрӱмине сӱрекей учурлу деп чотойдым.

Баштануда темдектелген сурактар аайынча иштер келер ӧйдӧ кӧп болор. Оныла колбой јамыда отургандарга кӱӱнземел айдар кӱӱним бар: јонјӱрӱмдик сурактарда јондыктыҥ санаа-шӱӱлтелерин угуп, јондык биригӱлерле ӧмӧ-јӧмӧ иштеер керек.

Мынаҥ озо канча кире эдилген баштануларда куучынын президент ороонныҥ тыш политиказынаҥ, коруланар ийде-кӱчинеҥ баштап туратан. Бу баштануда тӧс јерге јонјӱрӱмдик политика, албаты-јонныҥ јӱрӱми тургузылганы сӱӱндирди. Гражданинниҥ билезинде, јадын-јӱрӱминде айалгалар, бала-барказы јакшы, иштеер аргазы бар болзо, ол орооныныҥ ӧзӱминде де јакшы туружар.

Тергеебисте эл-јонды ишле јеткилдеери курч сурак болуп јат.

Адар СУМИН,

АР-дыҥ иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министри:

—Бу Баштану Алтай Республикага сӱрекей учурлу болуп јат. Тергеебисте эл-јонныҥ 25 процент кирези јокту јаткандардыҥ тоозына кирет.

Президент Баштанузында јасакберимде јаҥыртулар, федерал бюджетте кубулталар болорын темдектеп салды. Ого келиштире тергеелик јасакберимде, бюджетте кубулталар болоры јарт. Демографиялык айалганы тӱзедерине бир бӧлӱк керектер эдилер.

Јокту болгоныла тартыжарында ончобыска элдеҥ озо ширтӱ иштерди ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрип, эл-јонныҥ акча-манат јанынаҥ кирелтелерин шиҥдеп, јокту улусты илелеп иштеер керек.

Тургуза ӧйдӧ бис јӱк 9,5 муҥ кире билени — айыл-јуртты шиҥдеп, јадын-јӱрӱминиҥ айалгаларын кӧргӧнис. Оноҥ ары иштерди улалтып, ончо биле-јурттарды шиҥдеп, болуш керек болгондорын илелеер керек. Кийнинде иш јок болгондорын јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱле ишле јеткилдеер иштер баштаар керек. Је иштеер јерлер јок болгоны бистиҥ ижиске тутактарын јетирет. Андый да болзо, бис алдындагы чылап, јондыкла, јурт ээлем ле туризм ууламјыларла ӧмӧ-јӧмӧ иштегенис ле оноҥ до ары иштеерге белен ле ачык.

Ольга САВРАСОВА,

АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ молјуларын бӱдӱреечи:

—Баштануда сӱрекей учурлу сурак кӧдӱрилди — ол бала тушты јонјӱрӱмдик ле ӱредӱлик јанынаҥ јӧмӧӧри.

Тургуза ӧйдӧ тергеебисте 1-4-чи класстарда 15 муҥ кире бала ӱренип јат. Олордыҥ изӱ аш-курсакла акча тӧлӧбӧзинеҥ ажанарын јеткилдеери су-кадык граждандар ӧскӱреринде база јаан учурлу сурак болуп јат.

Класстыҥ башкараачы-ӱредӱчилерин јӧмӧӧри база элдеҥ ле озо балдарга јаан учурлу, нениҥ учун дезе классты башкараачы кажы ла ӱредӱчи балдарга экинчи энедий болот. Олордыҥ ижин јӧмӧгӧни иштиҥ де чыҥдыйын бийиктедер, ӱредӱчилерге аргалар берер.

Эмди ӧмӧ-јӧмӧ иштеери артат.

Виктор РОМАШКИН,

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ јасакберим ле эл политика аайынча комитединиҥ председатели, «КПРФ» партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны:

—Президенттиҥ кажы ла Баштанузында тургузылган сурактар чындап та учурлу, баштанулар бойы јакшы деп темдектейдим. 2012 јылдыҥ кӱӱк айында айдылган јакаандарда да керектӱ сурактар, јаан амадулар тургузылган болгон. Је бӱгӱнги кӱнде олор јӱрӱмде јетире бӱтпеген деп айдар керек.

Бу да 16-чы Баштануда учурлу сурактар кӧдӱрилди. Демография јанынаҥ айалга јакшы деп чике айдарга јарабас. Јуук јылдарда балдар чыкканы аайынча кӧргӱзӱлер улус божогонынаҥ бийик болгон, је бу кӧргӱзӱ кыска ла ӧйдиҥ туркунына тудулды.

Биледе балдардыҥ тоозы кӧптӧп турзын деп, ада-энелер эртенги кӱнге алаҥзу ла чочыду јок кӧрӧри учурлу. Бала чыкса, акча-манат јанынаҥ јӧмӧлтӧ болоры јарамыкту алтам, је онойдо ок ишјалдыҥ кеми, иштеер аргалар болор керек…

«Ончо улус тӱҥей айалгаларда болор керек» деп президент школдо балдарды изӱ аш-курсакла јеткилдеери аайынча айткан эди. Је текши ороондо эл-јон ортодо айалгалар башкаланып турганы база курч сурак болуп артат.

Онойдо ок Јеҥӱниҥ сурагы аайынча тӱӱкиниҥ бӱктерин тескери кубултпай, чындык болорын јӧмӧйдис.

Меге, конституциялык тап-эрик аайынча иштеп турган кижиге, тӧс јасак јанынаҥ солынталар керегинде сурак јилбилӱ болды. Конституцияныҥ эҥ учурлу бажалыктарына кубулталар кийдирери тегин сурак эмес, ондо текши албаты туружар учурлу.

Баштануда айдылган ончо јакшы јаҥыртулар јӱрӱмде бӱтсе, јакшы болор эди, албатыныҥ јӱрӱми де јаранар. Је акча-манат кайдаҥ чыгарылары эм тургуза јарты јок, ончозы экономикадаҥ камаанду эмей.