Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Чочыду јогынаҥ иштеерге…

24.01.2020

Кажы ла иштеп турган кижи, јӱрӱминде бир де катап болзо, кемнеҥ де камааны јогынаҥ бойына иштеери  јанынаҥ сананган ла болбой. Калганчы ӧйдӧ кӧп улус текши ижиле коштой айылында кандый бир ӱзеери ӱредӱ ӧткӱрип,  калаш быжырала, башка-башка эдимдер эделе садып, ӱзеери акча иштеп алып турганы элбей берген. Анчада ла бала чыгарып ла кичееп турарда берилген амыралта ӧйинде энелер кандый бир башка ууламјыла иштеерин ченеери, јаҥы профессияга ӱренери кӧптӧгӧн.

Ондый иштеҥ кирелтелер алып тургандар государствого калан тӧлӧӧр учурлу. Кӧп саба учуралдарда ол текши кирелтелердиҥ 13% болот. Байла, бу тоо-кӧргӱзӱ эл-јонго арай бийик болгонынаҥ ла калан тӧлӧӧргӧ јаантайын башка-башка отчеттор, чаазын-документтер белетееринеҥ ле табыштырарынаҥ чӧкӧгӧнинеҥ улам ороондо бойыныҥ алдында иштеп тургандар, андый ижин окылу темдектебей, калан тӧлӧбӧй, јажытту иштеп турган.

Мыныла колбой 2017 јылда јасакберимде улус  бойына иштеп турганы јанынаҥ «самозанятый» деп оҥдомол табылган. Андый улусты калан тӧлӧп, ачык иштеерине јилбиркедерге, 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала ченелте эдип «профессионал кирелтеге калан» («налог на профессиональный доход», НПД) кийдирилген. Калан тӧлӧӧриниҥ бу ченелте системазы јӱк Россияныҥ тӧрт тергеезинде иштеп баштаган: Москвада, Московский ле Калужский областьтарда ла Татарстан Республикада. 2020 јылдаҥ ала бу системага ороонныҥ база 19 тергеези кирет. Текши Россия ичинде (ол тоодо Алтай Республикада) бу системаны быјылгы јаан изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала кийдирери темдектелген деп куучындар ӧдӧт.

Калан тӧлӧӧр јаҥы системага јыл туркунына ижинеҥ алып турган кирелтелери 2,4 млн салковойдоҥ ашпай турган, ижине тууразынаҥ улус јалдабай турган улус кирер аргалу.

«Профессионал кирелтеге калан» керегинде јасакта бу калан системага кирер иштердиҥ чокым  тооломы јок, је бу иштер кандый ууламјыларла болбос учурлузы айдылып калган. Алдындагы берилген иштерде НПД системаны тузаланарга јарабас:

— акцизтерлӱ товарлар садары;

— товарларды бир јердеҥ алып, такып садары;

— јердеҥ тузалу казынтылар табары.

НПД-ныҥ кемин чоттоор эки ставка бар:

— 4% граждандардаҥ, тегин улустаҥ алган акча-манат кирелтелерге;

— 6% акча-манат таҥынаҥ аргачы болгондордоҥ эмезе юридический лицолордоҥ келген болзо.

 

Јаҥы каланныҥ тузазы

Калан тӧлӧӧр јаҥы системага регистрация ӧткӱрип турган јерлерге барбай, аҥылу мобильный приложение ажыра окылу кирип аларга јараар. Оныҥ кийнинде  бойына иштеп тургандар кирелтелерин, каланныҥ кемин чоттодып, декларация табыштырып баспас. Акча тӧлӧбӧзинеҥ тузаланылып турган «Мениҥ каланым» («Мой налог») деген мобильный приложение ончозын бойы чоттоп салар. Улуска јӱк ле јӧптӧжӱ эмезе ол јогынаҥ алган кирелтениҥ кемин ле кыскарта нениҥ учун алганын темдектеп турар керек болор. Калан јуур ӧйдиҥ учында приложение оныҥ кемин бойы чоттоп салар. Оны јӱк кӧчӱрип ийери артар.

Онойдо ок НПД-ны тузаланып тургандар  пенсионный ла медициналык страхование учун темдектелип калган тӧлӧмирлерди тӧлӧбӧс аргалу болор (је онызы кемге јакшы, кемге јаман). ПФР-га тӧлӧмирлер јогынаҥ бу улус јажы јетсе јӱк јонјӱрӱмдик јеткилдештиҥ эҥ ас кемин алар. Пенсияныҥ јуулып турган кеми јок болор. Онойдо ок пенсияныҥ страховой кеми бу улуска, тӧлӧмирлерди улайынча тӧлӧгӧн улуска кӧрӧ, беш јылга орой берилип баштаар.

Калан јуур ӧйдиҥ туркунына кирелтелер алылбаган болзо, кандый да тӧлӧмирлер болбос. Ол ок ӧйдӧ  бойына иштеп тургандар кыйалтазы јок медициналык страхование системаныҥ туружаачылары болот ло акча тӧлӧбӧзинеҥ эмчилик болуш алар аргалу.

НПД-режимге айдыҥ кандый кӱнинде кирери — башказы јок. Каланды кажы ла айдыҥ 25-чи кӱнине јетпей тӧлӧӧр керек. Бу калан система 10 јылдыҥ туркунына иштеер ле бу ӧйдиҥ туркунына каланныҥ ставкалары солынбас.

2019 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала предприятиелерге ле кӧп саба тӧзӧмӧлдӧргӧ кыйалтазы јогынаҥ онлайн-касса тургузар деп некелте кийдирилген. Бойына иштеп тургандарга андый некелте јок.

Бу калан режимди тузаланып тургандарга кеми 10000 салковойдоҥ кӧп эмес калан вычет берилер аргалу (4% ставка 3%, 6% ставка 4% болуп чоттолот).

Ишмекчи јӧптӧжӱ ажыра иштӱ улус ӱзеери  бойына иштеп турганын керелеп,  текши ижиле коштой профессионал ижинде иштеер аргалу. Ол тушта НПД-ныҥ кеми олордыҥ текши ижиндеги ишјалынаҥ камааны јок болор ло стажы ӱзӱлбес.

 

Јаҥы каланныҥ келишпестери

НПД режимге киргендерде ПФР-га бойыныҥ кӱӱниле тӧлӧмирлер эдер арга бар болзо, ФСС-ка (Фонд социального страхования) бойыныҥ кӱӱниле тӧлӧмирлер эдер арга јок. Оныҥ учун НПД-га киргендерге бу фондтоҥ јӧмӧлтӧ сакыбас керек.

НПД-ны каландардыҥ башка режимдериле коштой тузаланарга јарабас.

НПД-га киргенде алылган кирелтелерди чыгымдардыҥ кемине астадарга јарабас.

Онойдо ок НПД-ны граждан јӧптӧжӱ аайынча иштегендер јӧптӧжӱни бускан (эмезе ӧйи тӱгенген) кийнинде 2 јыл ӧтпӧгӧнчӧ тузаланар аргазы јок.

Бӱгӱнги кӱнде кӧп саба тергеелерде бу јаҥы калан режим кийдирилбеген.  Је ол окылу кийдирилип те калган јерлерде кӧп улус оныла тузаланарга меҥдебей турат. Оныла колбой калан инспекторлор јажытту иштегендерди илелеерге, јаантайын рейдтер ӧткӱрет. Темдектелбеген иштер бӱдӱрип тургандар илезине чыгарылза, олорго штраф-кезедӱ салылар. Кезик учуралдарда  бойына иштеп турган кижини окылу темдектелбеген аргачы деп јӧптӧзӧ, оноҥ до кату кезедӱлер болор аргалу. Онойып, бу учуралдарда Уголовный кодекс те тузаланылар.

Россияныҥ ФНС-ыныҥ јетиргениле, 2019 јылдыҥ учында болгоныла, бойына иштеп турганын окылу керелегендердиҥ тоозы 250 муҥнаҥ ашкан.

Јаҥы режим керегинде башка-башка шӱӱлтелер бар. Онойып, Россияныҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ инвестициялык политика ла аргачылыктыҥ ӧзӱми јанынаҥ департаментиниҥ директоры Милена Арсланованыҥ темдектегениле, ол «аргачылык иште бойын ченеер јакшы арга болуп јат»:

—Бойына иштеп тургандарга эдилген режимнеҥ баштап, ийде-кӱчин ченеп, кийнинде таҥынаҥ аргачы болуп эмезе каруузы кирелӱ биригӱ ачып, бойыныҥ ижин элбедип ӧскӱрерге јараар. Эл ӱлекерлер слерге бу ончо аргаларды берет. Бойыгардыҥ керегерди ӧскӱрип тура, слер кажы ла ӧйдӧ јӧмӧлтӧ аларар (ИА REGNUM).

Јаҥы каланныҥ системазыла иштеп кӧрбӧгӧнчӧ, ол керегинде чокым-јарт шӱӱлтелер айдар арга јок деп, Россияныҥ ФНС-ыныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ ишчилери айдат. Оныҥ учун бу айалга керегинде оны эҥ артык тузаланып баштап салган улус айдар деп, интернетте ачык форум-куучындарга баштандыс.

Байрамдар тӧзӧӧчи ле ӧткӱреечи Александра јаҥы режим табылганын  јакшы  керек деп кӧрӧт. Нениҥ учун дезе ого клиенттериле кожо окылу јӧптӧжӱлер тургузарга эптӱ боло берген. А јӧптӧжӱ болзо, оныҥ экијандай туружаачылары каруузына турар учурлу болоры иженчилӱ.

Бористе бойыныҥ гаражы бар. Ол ондо кӧлӱктер јазайт. НПД каланды ол баштап тарый јакшынак јаҥырту деп бодогон. Је кийнинде оныҥ бу сурак аайынча санаазы кубула берген. «Пенсия болбос, оорып-јобоп калзаҥ, јӧмӧлтӧ-тӧлӧмирлер алып болбозыҥ. Тегин ле иштеп алган акчамныҥ 4 процентин јылыйтар кӱӱним келбей барды» — деп,  ол айдат.

Елена фотосогоочы болуп, он јылдаҥ ажыра иштеп келген: «Бойыма тӧрт јыл кире иштейдим.  Јаҥы режим кийдирилерде ле окылу кереленип алдым. Эмди кенетийин  болор шиҥдештердеҥ чочыбай иштейдим. Мен сананзам, 4 процент — кирелӱ калан».

Э. Кудачина белетеген.

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина