Алтайдын Чолмоны

Студент ӧйлӧр недеҥ де ырысту

24.01.2020

«Јылдыстыктыҥ» бӱгӱнги айылчызы тоҥжан сӧӧктӱ Кӱн-Тана КАНТЫРОВА. Ол Горно-Алтайсктагы государственный университеттиҥ алтаистика ла тӱркология аайынча факультединиҥ тӧртинчи курсыныҥ студенти. Јакшы ӱредӱзиле коштой,
ол университеттиҥ, факультеттиҥ бастыра керектеринде эрчимдӱ туружат. Кӱн-Тана кӱнчыгыш, тӱрк тилдерле јилбиркейт, оныҥ ӧскӧ дӧ јилбӱлери, билгирлери кӧп лӧ байлык.

Кӱн-Тана бойыныҥ билези, кожо чыккандары керегинде мынайда куучындады: «Чыккан јерим Оҥдой аймактыҥ Ийин јурты. Адам Эрендей Яманулович, энем Альбина Аспембаевна. Бистиҥ биле 2000 јылдаҥ ала Горно-Алтайск калада јуртайт. Бис тӧрт бала: ӱч кыс ла бир уул. Мен 2002-2013 јылдарда каланыҥ 3-чи номерлӱ гимназиязында ӱренгем. Школды божодорымда, мениҥ алдымда талдаш турган: јурукчы адамныҥ јолыла барып, колледжке кирер, эмезе университетке кирер. Оогошто мен јураарыныҥ школында ӱренгем, онойдо ок кӧкчи карган энемди, эјелеримди тӧзӧп, кӧктӧнӧрин де сӱӱгем. Экинчи јанынаҥ мен тилдерле база јилбиркегем».

Јайалталу кыс учында Томскто дизайнныҥ ла сервистиҥ колледжине кирген ле ондо ӱч јылга кийимниҥ дизайнериниҥ специальнозына ӱренген. Студент јылдарын Кӱн-Тана эҥ ле јилбилӱ, је бош ӧй јок болгон јылдар деп айдат. «Улайын ла јуранарыҥ, цехте кӧктӧнӧриҥ, нениҥ учун дезе, разряд берип турган — деп, ол куучындайт. —Калганчы курста ӱренеримде, кандык айда, мен бойымныҥ дизайнер коллекциямла јиит дизайнерлердиҥ калыктар ортодо ӧткӱрилген конкурсында Томский областьтаҥ турушкам. Кӱӱк айда дезе Горно-Алтайскта ӧткӧн бастырателекейлик конкурста мен база ла Томский областьтаҥ турушкам. Јирме туружаачыныҥ ортозынаҥ јетинчи јер алганым јаан једим деп бодойдым».

Тӧрӧл јеринде ӧткӧн конкурста турушканы кыстыҥ оноҥ арыгы јӱрӱмине кубулталу болгон. Кӱн-Тана мынаҥ арыгы јӱрӱмин тӧрӧл калазында ӧткӱрер деп быжу сананып алган. Кысты ӱренип келзин деген кычыртулар да болгон. Таныштары Горно-Алтайскта не артып јаткаҥ, ГАГУ-да не ӱренерге тургаҥ, мынаҥ ары Томскто ло ӱрен деп кӧп лӧ сӧстӧгӧндӧр. Кӱн-Тана билезиле кожо болорго, онойдо ок алтай тилин ӱренерге кӱӱнзеген. «Мен 3-чи номерлӱ гимназияда ӱренеримде, класста бис эки ле алтай бала болгоныс. Биледе алтайлап та куучындашкан болзоос, мен тӧрӧл тилимди јакшы билбес болгом. Онойдо ок кыдат тилди ӱренер кӱӱн база болгон. Онойып, мен 2016 јылда ГАГУ-ныҥ алтаистика ла тӱркология аайынча факультедине киргем. Студенттиҥ јаркынду, эрчимдӱ јӱрӱми ойто башталган… Ол тоодо группаныҥ профкомына тудулгам. Баштапкы ла курста, ӱч ай ӱренген соҥында, мени тергеелердиҥ университеттериниҥ активиниҥ Улан-Удэде ӧткӧн тергеелер ортодогы фестивалине аткарган» — деп, Кӱн-Тана айдат.

Университетте студент јӱрӱминде оныҥ дизайнерге ӱренгени, јуранып билери сӱреен болушту болгон. Университеттиҥ «ГУСЬ-ТВ» деп телекӧрӱлтези 2016 јылда јаҥыртыларда, Кӱн-Тана ондо дизайнер болуп турушкан. 2019 јылда медиа-тӧс јер деп јаҥырта адалган телекӧрӱлтениҥ башкараачызыныҥ ижин бӱдӱреечи боло берген. «Бис университетте ӧткӧн, болгон ончо керектердеҥ видеорепортажтар согуп, олорго тексттер, фотојуруктар јазайдыс — деп, студент кыс куучындайт. —Контактта группа бар, олорды ондо саладыс. Мен дизайн-афишалар, «ГАГУ в стиле» деп рубрика апарып јадым, онойдо ок гусь-комикстер јурайдым».

Кӱн-Тана тӧрӧл факультединде бойыныҥ јайалталарын кандый ла керектерде јетире ачар арга болгонын база темдектеп айтты. Ол мында баштапкы ла катап јурукчы-кееркедеечиниҥ каруулу ижин бӱдӱрген эмтир. Ол алтай, орус ла английский тилдерле чыккан «Алтайский мифологический словарь» деп бичикти јуруктарла кееркеткен. Аҥ-куштар, ӧзӱмдер, агаш-таш ла телекейдиҥ бӱткени керегинде соојындарга јуруктар јураары сӱреен јилбилӱ иш болгон деп, ол айдат. Ӧткӧн јылда Кӱн-Тана преподаватели Майя Петровна Чочкинала кожо эки тилле «Алтай орнаменттер» деп јуунты чыгарган. Кыс ого јуруктар јураган. Бу да иш јайаандык ла чӱмдӱ болгон. Бичигеш башка-башка ууламјыла иштеп турган устар ортодо јаан суруда болгон эмтир.

Кажы ла катап Кӱн-Тана кандый бир фестивальда, конкурста туружып турганын база айтты. Ол Јашӧскӱримниҥ ле студенттердиҥ Сочиде ӧткӧн бастырателекейлик фестивалинде турушкан. Јарым јыл озо ондый фестиваль ӧдӧрин угала, кыс угузу берип, заочный бӧлӱкте турушкан. Угузу берип, баштапкы бӧлӱкте турушкан 2 муҥнаҥ ажыра кижидеҥ 200 ле кижи очный бӧлӱкке јеткен. ГАГУ-даҥ баратан он кижиниҥ тоозына Кӱн-Тана база кирген. Сӱӱнчи эмес сӱӱнчи! Баштапкы катап самолетло учканы, баштапкы катап талайды кӧргӧни… Фестивальга телекейдиҥ кӧп ороондорынаҥ јирме муҥнаҥ ажыра јашӧскӱрим келген. Эки неделеге улалган фестивальда сӱреен јилбилӱ площадкалар ӧткӧн. Кӱн-Тана бойыныҥ јилбӱлериле культураны ла јайаандыкты талдап алган. Јарлу бијечи Егор Дружининниҥ ӧткӱрген мастер-клазында, јуранарыныҥ мастер-клазында турушкан, онойдо ок Ник Вутичтиҥ «Јӱрӱмге сӱӱш» деп лекциязын уккан. Госдуманыҥ јарлу политик-депутаттарын кӧргӧн. Президент Владимир Путинди уккан. Фестиваль ӱлӱрген айда ӧткӧн учун Алтайдаҥ барган делегация Алтай тилдиҥ кӱнин ондо ӧткӱрген. Канча ороонныҥ улузы да, алдында совет ороонго кирген ле эмди башка государстволордыҥ да делегациялары алтайлардыҥ кеп-кийимин кайкап кӧргӧн эмтир. Сибирьдеги федерал округтаҥ Добрыня Сатин ле ӧскӧ дӧ кайчылар кайла таныштырган.

Тӱрк јашӧскӱримниҥ Казаньда ӧткӧн фестивалинде туружып, студент кыс база кӧпкӧ ӱренген ле кӧпти билип алган. Олордыҥ тува, татар студенттердеҥ турган командазы Росмолодежьтыҥ ла Президенттиҥ гранттарына ӱлекерлер бичиирине ӱренген. Онойып, Кӱн-Тананыҥ командазы «Алтай тилди ӱренер мобильный приложение» деп ӱлекерди тургузып, јеҥӱ алган. «Бу ӱлекерди јӱрӱмде бӱдӱрери эмеш соҥдоп туру. Оны бӱдӱрери сӱреен чӱмдӱ ле кӱч иш. Оноҥ биске ченемелдӱ, јакшы программисттер керек болуп јат. Онойдо ок бис база ӧскӧ ӱлекерлерле иштеп турубыс» — деп, кыс јартады.

«Бистиҥ факультеттиҥ студенттери сӱрекей кӧп керектерлӱ, јаҥы ӱлекерлерлӱ, јаҥы амадуларлу јӱрӱм јӱрӱп турулар — деп, Кӱн-Тана оноҥ ары куучындайт. —Мен мында ӱренер деп артып тура, ондый јилбилӱ, кӧп керектерле толо студент јӱрӱм болор деп сананбагам да! Былтыр кӱскиде Чуваш Республикада Тӱрк јашӧскӱримниҥ «Тӱрктердиҥ алтыны. 2019» деп бастырароссиялык фестивали ӧткӧн. Ондо ороонныҥ јирмедеҥ кӧп тергеелеринеҥ јашӧскӱрим келген. Алтай Республикадаҥ јети кижи ондо туруштыс. Бис ӧскӧ тергеелердеҥ келген карындаш калыктардыҥ јашӧскӱримиле танышканыс, текши кӧп сурактарла кызу куучын-кумыйлар да ӧткӱргенис. Бир неделеге ӧткӧн фестивальда бис «Россияныҥ тӱрк тегелиги» деп ӱлекер тургузып, «Тӱрк калыктардыҥ кеп куучындары» деп темала иштедис».

Чувашиядаҥ куран айдыҥ учында келеле, ӱредӱни баштап ла ийерде, кысты студенттердиҥ Тувада ӧткӧн «РФ-тыҥ калыктарыныҥ (тӱрк группа) филологиязы, тилдери ле литературалары. 2019» деп бастырароссиялык олимпиадазында туружарына аткаргандар. Кӱн-Тана кӱӱк айда бистиҥ тергееде ӧткӧн олимпиадада таҥынаҥ зачетло баштапкы јер алган болуптыр, оныҥ учун Тувада ӧткӧн олимпиадага барганы ол.

Кӱн-Тана тӧрӧл университеттиҥ факультедине алтай тилин тереҥжиде ӱренерге кирген. Је ол мында тӧрӧл тилиле коштой кыдат тилге ӱренерин кӱӱнзеп баштаган. «Алтай тилге ӱренери, кыдат тилге ӱренерине кӧрӧ, кӱч болгон — деп, ол куучындайт. —Баштапкы курста чын ла тыҥ кӱч болгон. Мен школдо до, оноҥ Томскто до орус улустыҥ ортозында кӧп болуп, орус ла тилле куучындажып јӱргем. Баштапкы айларда јӱре де берер, дизайнердиҥ ӱредӱзин улалтар санаалар болгон. Је мен преподавательдеримниҥ, кожо ӱренген студенттеримниҥ јакшы јӧмӧлтӧзиниҥ шылтузында артып калгам. Эмди удурумга ла болгон уур-кӱчтерге салдырып, барбаганыма сӱӱнип јӱредим».

Кӱнчыгыш тилдердиҥ калыктар ортодогы дистанционный олимпиадазында студент кыс экинчи јер алганы база једим. Эмди Кӱн-Тана кочкор айдаҥ ала Кыдат јеринде кыдат тилди тереҥжиде ӱренип барарга документтер јазадып туру. Бу ончо керектердеҥ кӧргӧндӧ, анчада ла ӧткӧн јыл студенттиҥ јӱрӱминде керектерле толо болгон эмтир. Ол тоодо алтаистиканыҥ ла тӱркологияныҥ факультеди Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ 2018 јылдагы јондык сыйыныҥ лауреады болгон ло ол сый факультетке 2019 јылдыҥ чаган айында кӧдӱриҥилӱ айалгада берилген. Бу ончо керектерди тӧзӧп ӧткӱреринде факультеттиҥ Кӱн-Тананыҥ башкарган «Бирлик» деп волонтер отряды база эрчимдӱ турушкан. «Бистиҥ отряд Чага байрамды база ӧткӱрип, алтай аш-курсак белетеген — деп, кыс айдат. —Бис талканнаҥ башка-башка јиилектер, ӧскӧ дӧ тату не-немелер кожуп, чокчоктор эткенис. Оноҥ кажы ла айына чокчоктыҥ рецепти бичилген календарь чыгарганыс. «Тамзыкту талкан» деп бичик база чыгардыс. «Бирлик» отряд ГАГУ-ныҥ да, факультеттиҥ де ончо ло керектеринде эрчимдӱ туружат».

Куучыныстыҥ учында Кӱн-Тана айтты: «Мен тӧрӧл јеримде артып, ӱредӱмди мында улалтарга турарымда, кезик улус јаратпаган. Је кижи кайдаар да барганда, тӱҥей ле тӧрӧл Алтайы кайра кычырат. Горно-Алтайсктагы университет, факультет меге јайаандык јанынаҥ ӧзӧр, ороонло јӱрер, гран ары јанындӧӧн барар, кӧпти кӧрӧр, билип алар аргалар берген. Мен видео-фото согор, дизайнер, кӧктӧӧр јанынаҥ јилбӱлеримди улалтарым. Јӱк факультеттеги де јӱрӱмди алзабыс, ол сӱрекей јилбилӱ, база кӧпти берет, аргаларыҥды ачат. Бистиҥ преподавательдерис бийик профессионалдар, тереҥ билгирлерлӱ улус. Студенттерди олор бастыра јанынаҥ ӧзӱмдӱ, билгирлерлӱ ле тӧрӧлчи кӱӱндӱ улус эдип таскадат, ӱредет. Јиит кижи кандый калада (јаан ба, оогош по), кандый университетте (јарлу ба, јок по) ӱренгени учурлу эмес. Оныҥ бойыныҥ ич-кӧгӱс байлыгын тереҥжидип, билгирлерин кӧптӧдип, бойы ӧрӧ ӧзӧргӧ чырмайганы учурлу деп бодойдым.

Бистиҥ јакшынак байрамысла ончо студенттерди уткуп турум! Амадулараар бӱтсин, ичкери јӱткӱп, једимдерге једигер! Кӧп иштезеер, кӧп ӱрензеер, ончозына јединереер!».

Н. БЕЛЬЧЕКОВА