Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Агаш кодекске кубулталар

28.01.2020

Чаган айдыҥ 23-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Тӧргизиниҥ ээчиде јууны ӧтти.

Парламенттиҥ председатели Владимир Тюлентин башкарган јуунда АР-дыҥ депутаттары, тергеениҥ прокуроры Анатолий Богданчиков, АР-дыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ Бирлик аппарадыныҥ башкараачызы Анатолий Донской, ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министрдиҥ баштапкы ордынчызы Олег Андронов, Шиҥжӱ-чоттомол палатаныҥ јааны Эжер Малчинов, РФ-тыҥ юстиция министерствозыныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны Наталья Веретенникова, АР-дыҥ прокурорыныҥ баш болушчызы Юлия Юркина, АР-дыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ Бирлик аппарадыныҥ государственно-тап-эриктик башкартузыныҥ јааны Ирина Коробейникова туруштылар.

Владимир Тюлентин кӧрӱлип јаткан сурактыҥ учурын айдып, Алтай Республика агаш байлыктарыла бай болгонын темдектеди. Ол байлыктарды тузаланарында экономикалык ла јонјӱрӱмдик ууламјыларла коштой оны чеберлеери ајаруда болор керек. Бу сурак Алтай Республикага јаан учурлу. «Агаш аразы — јаҥыс ла агаштар эмес, ол онойдо ок эл-јонго тузалу кузук, эм-томду ӧлӧҥдӧр, јиилектер. Оныҥ учун агаш байлыкты кичееп, байлыктардыҥ чыҥдыйын јабызатпаска, санитар-орныктыру иштер ӧткӱрери сӱрекей учурлу» — деп, ол айтты.

Олег Андронов агаш байлыкты чеберлеери, кузуктаар јерлерде санитар-орныктыру иштер ӧткӱрериниҥ курч сурактары керегинде куучындаган. Оныҥ айтканыла, федерал јасакберимге кузуктаган јерлерде агаш кезерин ле санитар-орныктыру иштер ӧткӱрерин болдыртпасдеген кубулталардаҥ улам бу јерлерде айалга коомойтыган.

Оныҥ јетиргениле, мӧш ӧзӱп турган јерлерде агашты кичееп, астада кескенде агаш аразы карын да эрчимдӱ орныктырылып јат. Је бу керек-јарактарды токтодор кубулталарды јӧптӧп турарда, мӧштиҥ агажынаҥ эмес, оныҥ кузугынаҥ алган кирелтелер канча кире бийик деген јастыра шӱӱлтеге тайангандар. Мӧш агашты суйуда кезерин токтотконында экономикалык та, экологиялык та туза јок деп, ол темдектеди.

Онойдо ок министрдиҥ ордынчызы агаш јасакберимде кубулталар керегинде айдып тура, олорды јӧптӧӧр тушта тергеелерде айалгалардыҥ аҥылузы чотко алылбаганын айтты. Онойып, агаш байлыктардыҥ јерлерин узак ӧйгӧ арендага алгандарга кубулталар кийдирилген кийнинде јӧптӧжӱлерин токтодорго келишкен. Бӱгӱнги кӱнде государстволык агашээлемдик предприятиелер канча миллиондор салковой тӧлӱлӱ. Бӱдӱрип турган ижин солып ийер арга јок, нениҥ учун дезе, олор агаш аразын корыыр, кичеер ле орныктырар амадула тӧзӧлгӧн болгон. Олег Владимирович АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствозы мыныла колбой РФ-тыҥ Агаш кодексине кубулталар кийдирери керегинде шӱӱлтеге келгенин јетирди. Министерство «РФ-тыҥ Агаш кодексиниҥ 4-чи бӧлӱгиниҥ 115-чи статьязына кубулта кийдирери керегинде» федерал јасактыҥ ӱлекерин белетеген. Агаш кезерин токтодоры јанынаҥ бу јасакберим баштану республиканыҥ парламентине ууламјылалган. Онойдо ок парламентте ӧрӧ адалган министерствоныҥ ла Эл Курултайдыҥ экология ла ар-бӱткендик байлыктарды тузаланары аайынча комитединиҥ чыгартулу улузынаҥ турган ишмекчи группа тӧзӧӧр керек деп айдылды.

«Бу јасакберим баштануда айдылган кубулталар ийдезин алынза, экономикалык јанынаҥ кандый турулталар болор?» — деп, депутат Аскар Тулебаев сурады. Олег Андроновтыҥ айтканыла, агаш байлыктар јаантайын ла ӱзӱктелбес кирелтелер экелер учурлу. Калганчы кубулталар јӱк 2019 јылда республиканыҥ автоном тӧзӧмӧлдӧрине 125 млн салковойго турар чыгымдар экелген.

Одын белетеерине билет алары эл-јонго курч сурак болуп јат. Онызы керегинде депутат Рустам Байдалаков айткан. Министрдиҥ ордынчызыныҥ айтканыла, 2016 јылга јетире билеттер бичип берериле автоном тӧзӧмӧлдӧр иштеген, эмди дезе бу иштерди казналык тӧзӧмӧлдӧр бӱдӱрет. Ондо специалисттер јетпей јат. Онойдо ок олордыҥ ары-бери јӱрӱп турган кӧлӱктериниҥ арга-чыҥдыйы уйан. Бу курч сурак тургуза ла табылбаган, ол канча кире ӧйдиҥ туркунына ӧҥзӱре турган. Оныҥ учун оны ӧмӧ-јӧмӧ, ончо јанынаҥ аайлаштырып чыгар керек. Эрчимдӱ шӱӱжип, парламентарийлер бу сурак аайынча ишмекчи группа тӧзӧӧр деген баштану эткен.

Владимир Тюлентин кезик улус алтын тазылды ла кызыл тазылды аайы-бажы јок јууп турганы керегинде айдып, олорды јууп белетеерин кем ајаруда тудып турганы керегинде сурады. Олег Андронов ӧзӱмдер РФ-тыҥ Кызыл бичигине кирип тургандарын — Росар-бӱткеншиҥжӱ, АР-дыҥ Кызыл бичигине кирип тургандарын тергеениҥ ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министерствозы ајаруда тутканын айтты. Кызыл ла алтын тазылдардыҥ кеми-тоозы јанынаҥ айалга, чындап та, чочыдулу деп, ол јӧпсинди. Шиҥжӱ рейдтер јаантайын ӧдӱп турган да болзо, браконьерлерди тударга кӱч. Олор спутниковый телефондорлу, квадрациклдерлӱ. Оныҥ учун агаш аразын корыыр техника алары јанынаҥ сурак турат.

Депутат Наталья Екеева агаш ээлем бӧлӱкте кадрларла јеткилдеш аайынча сурады. Министрдиҥ ордынчызыныҥ айтканыла, акча-јалдыҥ кеми јабыс болгонынаҥ улам јашӧскӱрим бу бӧлӱкте токтобой турган. Олорго јарамыкту айалгалар тӧзӧп, јадар јерлерле, јонјӱрӱмдик корулашла јеткилдеер керек.

Олег Леонидович сенатор Татьяна Гигельле ӧмӧ-јӧмӧ, бек колбуда иштер ӧткӱрилип турганын айтты.

Онойдо ок бу сурак аайынча АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ экология ла ар-бӱткенниҥ байлыктарын тузаланары аайынча комитединиҥ председатели Владислав Рябченко јетирӱ этти. Оныҥ шӱӱлтезиле, кузуктаар јерлерде агаш кезерин токтоткон кийнинде АР-дыҥ государстволык агашээлем предприятиелериниҥ кирелтелерин бийиктедер керек-јарактар темдектеер керек. Ол тоодо предприятиелерге рекреационный иштерде, јолдор тударында, агаш аразыныҥ аш-курсакка барып турган байлыктарын белетееринде ле јурт ээлемде иштееринде РФ-тыҥ ла АР-дыҥ государстволык программаларында туружар арга тӧзӧӧр керек. Онойдо ок ол республикан башкаруныҥ молјулары кеминде государстволык агашээлемдик учреждениелерди кызалаҥнаҥ чыгарар керек-јарактар темдектезин деп баштану этти.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ 6-чы сессиязын келер ӧйдӧ ӧткӱрери керегинде јетирӱни Эл Курултайдыҥ председателиниҥ ордынчызы Герман Чепкин эткен. Бу сессияны кочкор айдыҥ 28-чи кӱнинде ӧткӱрери јӧптӧлгӧн. Ондо 11 сурак кӧрӱлер: ол тоодо 6 јасактыҥ ӱлекери ле 5 јӧптиҥ ӱлекери. Онойдо ок Эл Курултайдыҥ Тӧргизиниҥ турчылары Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ветерандарына Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына учурлай сыйлар алары, Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла кайралдаары јанынаҥ сурактарды шӱӱштилер.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ

пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина