Алтайдын Чолмоны

Алтайдыҥ эпшилери озочыл кӧрӱмдӱ, јаан ийделӱ

28.01.2020

«Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» талалык јондык организация тӧзӧлгӧнинеҥ ала он јылдыгын окылу айалгада темдектеди.

Кӧдӱриҥиниҥ эрчимдӱ иштӱ јондыкчыларын, айылчыларын Алтай Республиканыҥ акча-манат аайынча министри Ольга Завьялова, ӱредӱликтиҥ министриниҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Ольга Саврасова, иш ле јонјӱрӱмдик ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Эмма Рябченко, онойдо ок аймак тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарыныҥ ордынчылары, ӧскӧ дӧ башкараачылар, јондык ишчилер уткыдылар.

Отчетту докладты «Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» организацияныҥ председатели Светлана Полетаева этти. Оныҥ темдектегениле, эпшилердиҥ организациязыныҥ једимдери, тоомјызы, учуры каруулу, ак-чек ле једимдӱ иштӱ улузыныҥ шылтузында јолын алынып, ичкери ӧскӧн. Организацияныҥ бойыныҥ баштапкы ла кӱннеҥ ала билгир баштап ӧткӱрген ижи, баштаҥкайлары активтиҥ ончо турчыларыныҥ текши кереги болуп кӧндӱккен. Шак оныҥ тӧзӧмӧлдӱ ижи, баштаҥкайлары Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзиниҥ узак ӧйгӧ бӱдӱретен программазын јӱрӱмде једимдӱ бӱдӱрер амадула окылу јаҥныҥ органдарыла, ведомстволорыла, ӧскӧ дӧ јондык организацияларла ӧмӧ-јӧмӧ, бирлик ууламјыла иштеери болуп јат. «Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» деген талалык организация Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзине кирет.

«Эпшилердиҥ организациязын тӧзӧӧри аайынча ижис туку тогузон јылдарда башталган. Бӱгӱнги кӱнде бис республиканыҥ ончо јурттарын эбиргенис деп айдарга јараар. Билениҥ аайы-бажына чыгатан курч сурактары, ӧскӱс балдар аайынча профилактикалык иш, су-кадыкты корыыры — кандый да ӧйдӧ эпши кижиниҥ ајарузы јогынаҥ артпаган. Јӱрӱмде учураган уур-кӱч айалгадаҥ чыгарга, лапту јазап угуп, оҥдоп, ижемјини, бӱдӱмјини, чындык болушты эпши ле кижи јетирер ле айдып берер аргалу» — деп, Светлана Ефимовна јетирӱзинде аҥылап темдектеди.

Јондыкчылардыҥ баштапкы тӧзӧмӧл јууны 2009 јылдыҥ кочкор айыныҥ 4-чи кӱнинде ӧткӧн. Бу кӱнде эпшилердиҥ талалык организациязы тӧзӧлгӧн. Ол ӧйдӧ озочыл кӧрӱмдӱ, баштаҥкайлу, эрчимдӱ 11 эпшиниҥ ортозында Наталья Екеева, Татьяна Гигель, Светлана Полетаева, Татьяна Туденева ийде-кӱчин, аргаларын су-кадыкты корыырында, эл-јонды ишле јеткилдееринде, су-кадык јӱрӱмниҥ учурын јартаарында бириктирери, ӧмӧ-јӧмӧ иштеери керегинде бирлик јӧпкӧ келген. Он јылдыҥ туркунына бу јӱрӱмдик учурлу сурактар јондыкта једимдӱ шӱӱжилет ле окылу јаҥныҥ ончо кеминде аайы-бажына чыгылып, чечилет.

Талада эпшилердиҥ кыймыгузыныҥ озочыл иштӱ, кӧрӱмдӱ башкараачызы бойыныҥ јетирӱзинде организацияныҥ 10 јылдыҥ туркунына јаҥыс ла эткен-бӱдӱрген ижин, једимдерин кӧргӱскен эмес, је онойдо ок мынаҥ ары ӧйдӧ, чокымдап айтса, бӱгӱнги кӱнде, кирген јылда аайы-бажына чыгатан сурактар јанынаҥ база элбеде айтты. Мынаҥ ары ишти, оныҥ темдектегениле, демография, су-кадыкты корыыр, ӱредӱлик, культура ла экология бӧлӱктердеги нацӱлекерлерди јӱрӱмде бӱдӱретенине ууламјылап, јӧмӧӧри-болужары. Онойдо ок Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына учурлалган байрамды, кӧдӱриҥилерди белетеери ле ӧткӱрери. Аҥылу јаан ајаруны Россия Федерацияда бала тужыныҥ элбек кыймыгузыныҥ 10 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥилерге салары јанынаҥ Светлана Полетаева база чокымдап айтты.

Эл Курултайдыҥ спикери Владимир Тюлентинниҥ шӱӱлтезиле, Алтай Республикада шак бу јондык организация эпшилердиҥ кыймыгузында танылу, аҥылу јерде турат. «Јымжак, јалакай ийде-кӱчти — эпши јӱректиҥ сӱӱжин ле јакшызын билгир тузаланып, бу организация сӱреен кӱч ле курч сурактардыҥ аайы-бажына чыгат. Ондый сурактардыҥ тоозында — граждан обществоныҥ ичкери ӧзӱмдӱ јолы, государственный структураларла, јондык организацияларла ӧмӧ-јӧмӧ иш аайынча колбуларды тыҥыдары, талада экономиканыҥ турумкай ӧзӧтӧн јолын, јонјӱрӱмдик кӧнӱ токуналды кеминде болорын јӧмӧӧри» — деп, ол уткуулду эрмек-куучынында айтты.

Јасакберимчи јондыкчылардыҥ эрчимдӱ граждан кӧрӱми, јилбӱзи-јилбиркеги, јалакай јӱректери бир де керекти, айалганы ајару јогынаҥ артыргыспазы, турумкайы, чылазыны јогынаҥ иштеп јӱрген ижи-тожы јондыктыҥ амыр-энчӱ, токыналу јадын-јӱрӱмине јарамыкту, јакшынак камаанын, тузазын јетирет. Спикер онойдо ок эрчимдӱ, ак-чек иштӱ эпшилердиҥ таланыҥ ончо аймактарында тӧзӧгӧн лӧ ӧткӱрип јаткан ижиниҥ шылтузында организацияныҥ јаҥыдаҥ келип турган туружаачыларыныҥ тоозы кӧптӧӧри, ӧзӧри јанынаҥ бойыныҥ ижемјизин база айтты. Ол онойдо ок организация јӱрӱмде кӧп тоолу јаҥы, јилбилӱ, јаан учурлу ӱлекер-проекттерди иштедерине бӱдӱмјизин база аҥылап темдектеди.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларын, айылчыларын Россия Федерацияныҥ Федеральный Јууныныҥ  Федерация Совединиҥ турчызы Татьяна Гигель база уткыды. Сенатордыҥ айтканыла, туштажу ӧйинде јондык организацияныҥ ченемелдӱ башкараачызы Светлана Полетаеваныҥ эткен отчетту доклады учурыла, кемиле алза, сӱреен јаан ишти ак-чек бӱдӱрип јатканы иле. Онойдо ок јондыкчылар ижинде обществоныҥ алдында чокым ӧйдиҥ туркунына турган јилбӱлерле башкарынат. Эрчимдӱ иштӱ эпшилер јаан ајаруны государстволык структураларла колбуларды билгир тӧзӧӧрине, экономиканыҥ турумкай ӧзӱминиҥ ичкери јолына салат.

Татьяна Гигель јондык организацияныҥ кӧп јылдардыҥ туркунына једимдӱ иштеп јатканыныҥ јажыдын ырысту бала тужыла, энениҥ су-кадыгын корыырыла, биледеги јаҥжыккан јаҥжыгуларды корыырыла кӧнӱ колбулу курч сурактарды кӧдӱрип јатканында кӧрӧт. Оныҥ шӱӱлтезиле, шак мындый јарамыкту, тузалу эп-аргала иштеп јатканы обществодо организацияныҥ да, онойдо ок оныҥ турчыларыныҥ да ортодо тоомјызы, учуры бийиктеп ӧзӧрине јаан арга берет.

Онызын олордыҥ иштеп јаткан ижи лапту керелеп јат, јартаарга, кӧргӱзерге ыраада барары јок — нениҥ учун дезе јондык организация он јылдыҥ туркунына чачылбай-јайрадылбай, ӱзеери ӧскӧн, јаанаган. Организацияныҥ турчыларыныҥ тоозы сӱреен тыҥ кӧптӧп ӧскӧн. Таланыҥ кажы ла аймагында бойыныҥ филиалдары ла јӱрӱмде једимдӱ, турулталу бӱдӱрген ӱлекерлериниҥ тооломы да јылдаҥ јылга кӧптӧп јатканын Татьяна Гигель база чокымдады.

Сенатор бойыныҥ уткуулду сӧзинде эпшилердиҥ кыймыгузыныҥ эрчимдӱ иштӱ турчыларыныҥ таланыҥ депутаттарыла јуук колбуда иштеп турганын база бийик баалады. Ол тоодо  јондыктыҥ турчыларыныҥ ӱредӱлӱ заведениелерге јуук јерлерде ачу ашты садарын кирелендирери,  кызыл ла кабак аракыны садарын кезек ӧйгӧ кирелендирери јанынаҥ эткен баштаҥкайын. Мындый јарамыкту керек Госдуманыҥ депутаттарыныҥ бу керекке ајару эдип ле ого келиштире јарабас-тудулу деген јасакты јарадардаҥ озо болгон деп, сенатор угусты.

Ол Россияда эпшилердиҥ Совет Федерацияныҥ баштаҥкайыла ӧткӧн евразий форумдары керегинде база айтты. Ондо телекейдиҥ бастыра ороондорынаҥ келген эпшилер јер ӱстинде текши амыр-энчӱ учун тартыжузында Россия јанынаҥ ӱӱре-јелелериниҥ јӧмӧлтӧ-болужына иженип тургандарын база аҥылап темдектегендер. Парламентарий јондык организацияныҥ турчыларын олордыҥ чыгарган јӧптӧрин-кычыруларын јӧмӧп, олорго бириксин деп баштанды. Онойып биригип, јер ӱстинде амыр-энчӱни, экологиялык айалганы теҥ-тай корып алар амадула јаан учурлу ишти ӧткӱрери јанынаҥ база айтты.

«Качан балдары, баркалары, јуук улузы ла кӧрӱш-таныштары бойыныҥ јӱрӱминде уур-кӱчтерге алдыртып турган болзо, эне-эпши кижиниҥ ырысту болор аргазы јок» — деп, јасакберимчи угусты. Ол онойдо ок јондык организацияныҥ турчылары мынаҥ да ары бойлорыныҥ эрчимин, ӧктӧмин, турумкайын, граждан кӧрӱмин, јалакай, јымжак јӱректерин амыр-энчӱ, эптӱ-јӧптӱ јадын-јӱрӱмниҥ, ӧзӱп јаткан јаш ӱйени тӧрӧлчи кӱӱн-санаалу эдип таскадар иштиҥ ӧзӱмдӱ јолына ууламјылаар деп бойыныҥ ижемјизин айтты.

Кӧдӱриҥи ӧйинде Россия Федерацияныҥ Федеральный Јууныныҥ Федерация Совединиҥ конституционный јасакберим ле государственный строительство аайынча комитединиҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Владимир Полетаевтиҥ ле «Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзи» деген бастырароссиялык јондык ла государственный организацияныҥ председатели Екатерина Лахованыҥ уткуулду телеграммалары кычырылды.

«Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» деген талалык јондык организацияны, оныҥ турчыларын кӧп улус уткыды. Ончо айдылган уткуулдарда Алтай Республикада эпшилердиҥ јондык организациязы тоозыла да, тоомјызыла да танылу, јарлу деп темдектелген. Шак ла бу организация ак-чек ле једимдӱ иштеп, эҥ ле курч деген сурактардыҥ аайы-бажына чыгат.

Байрамдык ла кӧдӱриҥилӱ айалгада Ольга Завьялова ла Светлана Полетаева јондык организацияныҥ эрчимдӱ, ады-јолдоры эл-јон ортодо танылу, ичкери ачык ла чындык кӧрӱмдӱ турчыларына бийик ле јолду кайралдарды — Кӱндӱлӱ грамоталарды ла Быйанду самараларды табыштырдылар. Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзиниҥ «Дочерям Отчизны» деген медалиле Нина Даниловна Жданова, Александра Васильевна Таушканова, Салбан-Антонина Манхыновна Саблакова, Юлия Григорьевна Сакашева кайралдаттылар. Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзиниҥ кереес медальдары Магдалина Семеновна Тонтушевага, Людмила Егоровна Кудюшевага, Зоя Викторовна Ждановага, Галина Николаевна Кестелевага табыштырылды.

Россияныҥ Эпшилериниҥ биригӱзиниҥ «Дочерям Отчизны» деген медалиле «Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» деген талалык јондык организацияныҥ председатели Светлана Ефимовна Полетаева Алтай Республикада эпшилердиҥ кыймыгузыныҥ ичкери ӧзӱмдӱ јолына јарамыкту, јозокту ижи ле јашӧскӱримди јуучыл-тӧрӧлчи кӱӱндӱ ле ак-чек, ару кӱӱн-санаалу болорына таскадар иште эрчими учун кайралдатты.

Республиканыҥ эпшилериниҥ организациязыныҥ кӧдӱриҥилӱ јуунында таланыҥ культуразыныҥ ла санадыныҥ јарлу ишчилери,  Маймадагы женсоветтиҥ «Элегия» деген самодеятельный вокальный ӧмӧлиги эрчимдӱ турушты.

 К. ПИЯНТИНОВА