Алтайдын Чолмоны

«Јаштаҥ ала чаналу — чаналу ла јӱрерим»

28.01.2020

Јажы јаан балдардыҥ Швейцарияда ӧткӧн III Олимпий ойындары тӱгенип калды. Россияныҥ спортчылары тӱӱкиде баштапкы катап текшикомандный зачетто баштапкы јерге чыктылар. Олор 10 алтын, 11 мӧҥӱн ле 8 кӱлер медальдар ойноп алган.

Бу учурлу јеҥӱде јерлежис Денис ИРОДОВТЫҤ јаан ӱлӱзи база бар болгоны — тергеебисте јаткандардыҥ ончозына јаан оморкоду. Јаантайын тазыктыруда, јол-јорыкта болгон јиит спортчыла колбу тудуп, республиканыҥ эл-јонына ӧткӧн Олимпиада, спорттогы, јӱрӱмдик јолы керегинде куучындап берзин деп сураарыста, Денис алаҥзу јогынаҥ јӧпсинип, ӧйди табып, сурактарыска толо каруулар берди.

—Денис, јаан ойындар бу ла јуукта јыҥырап калды. Изӱ тарыйынча Слер биске андагы айалгалар, кӱӱн-санаагар кандый болгонын куучындап берзегер?

—Швейцарияга бис чаган айдыҥ 7-чи кӱнинде, маргаандарга јетире 4 кӱн артып каларда, учуп бардыс. Бу кӱндердиҥ туркунына эди-каныс башка часовой пояска, бийиги башка јерге, аш-курсакка, айландыра айалгаларга темигип алар керек болгон.

Баштап ла Швейцарияга једип барала, чынынча айтса, чек алаатып калган болгом: ӧскӧ тил, башка улус, јаҥы таныжулар, чек башка айалгалар. Самолеттоҥ ӧскӧ ороонныҥ јерине тӱжӱп ле келеримде, тӧрӧл ороонымныҥ адын корыыр керек деген санаа куйка бажымды јымыратты, чала јалтанышту, маҥзаарышту сезимди иле сезип баштадым. Кийнинде бу ла маҥзаарыш баштапкы јарышта меге јаман салтарын јетирген деп бодойдым… Је бу мениҥ ороон учун албатылар кеминде туружып јаткан баштапкы јаан маргаандарым болгон, баштапкы ченелтем, ыраак гран арыгы ороонго баштапкы јорыгым.

—Слерге салылган јӱк јаан болгон эмей…

—Эйе. Баштапкы јарышкан кӱнде торт кол-бут тыркыраткан маҥзаарыш деген неме тыҥ болгон. Онойып, маргаандарга текши белетенгеним, эди-канымныҥ ийде-кӱчи јеткил болгон до болзо, баштапкы јарышта канча кире јастыра адып, јӱк 46-чы јерде болдым. Удурлажаачыларым да алаҥзу јоктоҥ бийик усту спортчылар болгон. Француз уулдарла таныжып, куучындажып, олордо биатлон коркышту бийик кеминде болгонын, талдашту ченелтелер сӱрекей тыҥ болуп турганын билип алдым. Германияда да ондый ок. Маргаанда андый уулдарла бир кеминде турушканымды баалайдым.

Ээчиде јарыштарда ичбойымда тутактарым чечилип, кӱӱн-санаам бийиктеп, маргаанду айалгаларга темиге бергем деп айдар керек. «Недеҥ коркыыр?» деп санандым. Олимпий ойындар — эҥ учурлу да болзо, андый ла јолдор, анча ла кире трассаны мен айлымда ӧдӧдим, андый ла мылтыктаҥ адып, Россияда јакшы турулталарлу болодым. Белетенишке канча кире ийде-кӱч салынган, аргалар берилген — бойымды кӧргӱзер керек деп, бойымла јӧптӧштим. Онойдо ок командабысла бой-бойысты јӧмӧжип, куучындажып турганыс јаан ийде берген.

Онойып, стартка токыналу чыккам, кӧргӱзӱлерим јакшы болгон. (Д. Иродов бу јарышта экинчи јерге чыккан: бир ле катап таҥмага тийдире атпай, јеҥӱчилдеҥ 12,6 секундка ла арткан — ред.).

Меге эҥ ле тыҥ эстафетада јарыш јараган. Командабыс нак болгонынаҥ ла бой-бойысты сӱрекей јакшы оҥдоп јӱргенистеҥ кӧп неме камаанду болгоны иле сезилген. Экинчи јерге чыкканыс — биске јакшы једим. Мен сананзам, эстафетада команданыҥ ӧскӧ дӧ јииттери турушкан болзо, мындый ок бийик једим болор ло эди. Нениҥ учун дезе, база ла катап айдып ийейин — текши команданыҥ тӧрӧлчи кӱӱни, ӧмӧ-јӧмӧлӱзи, аргалары, белетенижи тыҥ болгон.

Россияныҥ командазы бу ойындарга белен болгон. Келер ӧйдӧ юниорлордыҥ, јаан улустыҥ маргаандарына јетире ӧзӱп, мындый ок бийик турулталар кӧргӱзерис бӱдӱмјилӱ.

—Денис, бу Слердиҥ албатылар кеминдеги баштапкы маргаандарар болгон деп айдып салдыгар. Айдарда, Россиядагы маргаандар, биатлонныҥ айалгалары керегинде нени айдарар?

—Ороондо Россияныҥ первенствозы эҥ бийик учурлу маргаандар деп чотолот. Ого кажы ла јыл округтардаҥ эҥ ле артык дегендери барат. Мен СФО-ныҥ адынаҥ бу маргаандарда ӱч јыл туружып јадым. Ӧткӧн јылда кошмок эстафетада экинчи јерге чыккан команданыҥ турчыларыныҥ тоозында болгом. Онойдо ок истежӱ-јарышта 29-чы болуп баштайла, кӧп јастыралар этпей, ӱчинчи јерди ала сокком.

Балдардыҥ биатлонында меге Анна Богалийдиҥ кубогы учун маргаандар јаан учурлу болгон деер керек. Ол маргаандарда ороонныҥ келер ӧйдӧ чемпиондоры таскадылат. Ондо балдар албатылар ортодо маргаандарга керектӱ темигӱлер алат, биатлонныҥ культуразына ӱренет дезем, јастыра болбос. Маргаандар сӱрекей бийик кеминде ӧткӱрилет. Ондо айалгалар албатылар ортодогы маргаандардыйына тӱҥей. Оныҥ учун мындый ченемел учун бис Анна Ивановнага быйанду јӱредис.

—Слердиҥ баш тазыктыраачыгар адагар деп билерис. Чанала јыҥылаш качан башталган, биатлонго канайып Слерди экелген, тазыктыру канайда ӧдӧт?

—Мени адам чанага 3 јаштуда тургускан. Спорттыҥ культуразына ол ло ӧйлӧрдӧҥ бери ӱренип келгем. Куучындап баштаган ла ӧйдӧ чанага турган кижи эмди бойымды чана јогынаҥ санан та болбозым.

Адам, Вадим Карпович Иродов, мениҥ тазыктыраачым болот. Тазыктыруны ӧйинеҥ ӧткӱре, ажыра албаданбай, эди-канымныҥ айалгаларына келиштире ӧткӱредис. Экӱ бой-бойысты јакшы оҥдожып турганыстаҥ кӧп неме камаанду болбой. Онойдо ок мен јаантайын спорттыҥ устарыныҥ маргаандарыныҥ видеотрансляциязын кӧрӧдим, кажызыныҥ ла марын, эп-сӱмелерин шиҥдейдим. Адам мениҥ биатлонло тазыктырумды видеого база согот ло кийнинде мен оны кӧрӱп, бойыма кажы јанын тыҥыдар, нени тӱзедер деген шӱӱлтелер эдип аладым.

Тергееде биатлонло, чанала тазыктырынар айалгалар бар. Оны биске элдеҥ озо ар-бӱткенис, бийик тууларыс, ару кейис берет. Је чанала јыҥылаар базада трассаны јазап белетебей турган. Байла, оныҥ шылтагы акча-манат јетпей турганында. Кандый да тутактар бар болзо, мениҥ тӧрӧлим мындый ару, ийделӱ, агару јер болгоны меге де јаан ийде берет. Алтайда чыгып-ӧскӧниме сӱӱнедим, Алтайдыҥ уулы болгонымла оморкойдым.

—Денис, эмди кычыраачыларга бойыгардыҥ тегин јӱрӱмигер, школыгар керегинде билерге база јилбилӱ…

—Баштамы класстарда каланыҥ 8-чи таҥмалу школында ӱренгем, эмди 12-чи таҥмалу школдо ӱренедим. Бистиҥ школ јетирӱлик технологиялардыҥ школы деп чотолот (кем-кем билбеген болзо). Ӱредӱм јакшы, «3» темдектер јок. Је эмди бу јорыкташла колбой эмеш соҥдоп калган болбойым. Јӱрӱмимде спорт эҥ учурлу јерде де болзо, ӱредӱмди база бир де бош салбай јадым, 11-чи класс анчада ла каруулу деп јакшы оҥдойдым.

Оноҥ ары кандый ӱредӱлик јерде ӱренеримди чокым билбезим, је ол спортло колбулу болорында алаҥзу јок.

—Адаҥнаҥ башка, биледе улузыгар ортодо база спортчылар бар ба?

—Мениҥ ӧбӧкӧлӧрим Иродовтордыҥ јурты спортло, ӱредӱликле колбулу, Алтайда ла Сибирьде де танылу болбой. Энем јиит тужында волейболды једимдӱ ойногон, эмди ол орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи болуп 12-чи школдо иштейт. Эјем — полицияныҥ лейтенанты, биатлонло спорттыҥ узына кандидат. Биледе бой-бойысты оҥдожып, јӧмӧжип јӱредис. Мен билемле оморкойдым. Олордыҥ болужыла мен мындый бийик једимдер кӧргӱзип тургам, ончозы биледеҥ камаанду деп чотойдым. Ырысту јаш тужым, јаантайын мени оҥдоп турганы учун олорго јаан быйаным айдып турум.

—Тӧрӧл калада нӧкӧр-најыларла кожо кайда барып, нени эдип соотойдыгар? Эмдиги јашӧскӱримге калада айалгалар кандый болгоны аайынча шӱӱлтегер бар ба?

—Бу суракта эҥ озо јииттер јуулыжып, куучындажып турар јерлер болгон болзо, канча кире артык болор эди деп сананадым. Мен бойым бу ла гаджет, Интернет ӧйиниҥ кижизи де болзом, телефондо отурар деген немени бир де јаратпай јадым. Ол кижиниҥ канча кире ӧйин ле ийдезин «јип» салат. Меге эмдиги ӱйе ол телефондордо бичижиштеҥ улам тирӱ куучында кандый бир сурак аайынча бойыныҥ шӱӱлтезин де айдып болбой бараткан деп билдирет. Бой-бойыла туштажып, куучындажып јӱрзе, артык ине.

—Слердиҥ мындый кӧрӱмер јиит ӱйеге јозок болзын. Ачык-јарык куучын учун быйан. Оноҥ бийик једимдер кӱӱнзейдис!

— Слерге быйан.

Бу бичимел чыгар кӱн Денис база ла јол-јорыкка атанып јат. Россияныҥ первенствозына СФО-ныҥ талдашту маргаандары башталар. Јиит спортчыныҥ алдында јуук ӧйдӧ ондо једимдӱ туружып, кичӱ Тӧрӧлине јанып, школдо ӱредӱзин тыҥыдар амаду турат. Оноҥ ыраада кӧрзӧ, кочкор ло тулаан айларда оны база ла маргаандар сакыйт. Јерлежистиҥ спортто јолы чике ле узун, једимдери бийик, санаазы мындый ла омок ла ак-чек болзын деп кӱӱнзейдис!

Э. КУДАЧИНА

Денис керегинде элес-сурактардаҥ:

Сыны: 179 см

Бескези: 70 кг

Тоогон спортчылары: «Келер ӧйдӧ Норвегияныҥ чаначызы Йоханнес Клебодый тӱрген јӱгӱрӱктӱ ле Йоханнес Бёдый чечен адышту болорго албаданарым»

Калада сӱӱген јери: «Комсомолка» кыр

Сӱӱген курсагы: шашлык

Биатлонноҥ башка јилбӱлери: «Ончозы чанала колбулу: туу чана, чанала јӱгӱриш. Онойдо ок мен меломан. Башка-башка кожоҥдор угарын сӱӱйдим».