Алтайдын Чолмоны

Јирме јылга сакыган клуб

28.01.2020

Сугаш јуртты Кӧксуу-Оозы аймактыҥ «каалгазы» деп адап јат, аймакка кирер тергеелик јолдо бу эҥ баштапкы јурт. Анайда ок Сугаш Кӧксуу-Оозы аймактыҥ кӧдӱрези алтай јон јуртаган ӱч јуртыныҥ эҥ јааны – оныҥ эл-јоныныҥ тоозы 600-теҥ ажыра.

Сугашта клубтыҥ коомой айалгазы керегинде јетирӱлер бистиҥ газетте мынаҥ озо до чыккан. Кӧксуу-Оозы аймакка јол-јорык келижерде, клубтыҥ айалгазын бойыс барып кӧрӧр деп шӱӱгенис. Ачыгынча айдайын, мындый клубтарды бис бускалаҥду, јаҥжыккан јадын-јӱрӱм, иш-тош јайрадылган 1990-чы јылдарда кӧрӱп туратаныс. Азыйда магазин болгон эски тура. Тежик-јыртыктарын келишкен не-немеле сыксып та салган болзо, калбаҥдаган обой-чаазындардаҥ јамалган јерлер иле кӧрӱнет. Сцена-эш јок, тӧрдӧ та кажы чактыҥ татаган темир столы турат. Эски отургуштар. Тураныҥ ичин, кӧзнӧктӧрин кееркеде илген бӧстӧр культураныҥ бу тӧс јерин јарандырып эмес, тӱреҥизин там илелейт. Клубка кирип келгендерди кызыл бӧслӧ оролгон, маҥдайында СССР-дыҥ герб-кебедели јуралган трибуна уткыйт…

– Бу Лазарь Кокышевтиҥ «Каракайын» тургускан ойыннаҥ артып калган јазал – деп, Сугаштагы клубтыҥ јааны Алевтина Мантокова куучындайт. – Бис быјыл Чага байрамды ӧткӱрбес деп шӱӱгенис, ол айылында ла ӧткӱрер байрам болор. Клуб 50 ле кижи бадар кичинек турада, јуртта дезе 600-теҥ ажыра улус јуртайт. Оныҥ учун текши улус турушкан јондык культура керектерди, кӱнтизӱге кирген байрамдарды ӧткӱрери сӱрекей кӱч. Тӧс јерлердеҥ ойын-концерттӱ јорыктаган улус бистиҥ јурттыҥ клубын кӧргӧн лӧ кийнинде мойноп, јӱре берет.

Сугаштыҥ клубы 1990-чы јылдардыҥ учында ӧрт чыгып, кӱйӱп калган. Ол ӧйлӧрдӧҥ бери јурттыҥ улузы клуб тудары јанынаҥ аймактыҥ, республиканыҥ јаҥдарына баштанып, канча чаазын бичибеген деп айдар. Јуртта школ тудуларда, культуралык керектер бир ӧйдӧ школдо до ӧдӱп туратан.

–Бисте јурттыҥ эпшилери турушкан фольклор ууламјылу «Јылдызым» деген ӧмӧлик, балдардыҥ «Солоҥы» деген јайаан ӧмӧлиги бар. Аймактыҥ ончо байрамдарында Сугаш келген айылчыларды алтай чӱм-јаҥла уткыган јурт болуп јат. Байрамдарга керектӱ кеп-кийимди бис бойыстыҥ акчабысла кӧктӧп, аш-курсагысты белетеп, аймагыстыҥ алтай адын јаантайын кӧдӱрип јӱредис.

Клубты алар болзо, ого 10 кубометр одын берип јат. Тура тоҥбозын деп, одынды айылыстаҥ да экеледис. Культураныҥ иштерине чыгарган акча аргазы јок ас, јурттыҥ улузыныҥ јӧмӧлтӧзи јок болзо, та канай јадар эдис, билбей турум – деп, Алевтина Мантокова айдат.

Культураныҥ ишчилериниҥ јуртта алган ишјалы аргазы јок јабыс — јадын-јӱрӱмге керектӱ эҥ ас акчага да јетпес.

Кӧксуу-Оозы аймактыҥ башкартузынаҥ Сугаштыҥ культуралык ла јонјӱрӱмдик баштаҥкайларына ајару јаантайын ас болгон комыдалдарын јурттыҥ улузы бу јорыкта база айткан. Сугаш Талдудагы јурт јеезеге кирип јат. Аймактыҥ јурт јеезеге чыгарган акчазы Сугаш јуртка јетпей турган деген серемјилер де айдылган. Бюджеттиҥ культура бӧлӱкке чыгарган акчазы јурт јеезелер аайынча канайда ӱлелгени, ол тоодо Сугашка канча кире чыгарылып турганы јанынаҥ јартамалды аймактыҥ Соведине тудулган ла јурт јеезениҥ депутаттары эткедий.

Сугаштыҥ школыныҥ ӱредӱчизи ле директоры, СССР-дыҥ Ӱстиги Совединиҥ депутады болгон Валентина Кузуковна Ерелина тӧрӧл јуртыныҥ ӧзӱмин эмдиге кичееген улустыҥ бирӱзи. Оныҥ, анайда ок Эл Курултайдыҥ депутады Владимир Тюлентинниҥ шылтузында јурт јерлердиҥ ӧзӱми деген программа аайынча Сугаштыҥ клубын јазаарына тоолу јылдар мынаҥ кайра акча чыгарылган болгон. Је аймак оны тудатан ӱлекер документтерди белетебеген учун, акча јетпеген деп биске айттылар. Сугашта культураныҥ байзыҥын тудар ишти баштаарына јӧмӧлтӧзин Госдуманыҥ депутады Родион Букачаков база јетирген.

Талдудагы јурт јеезениҥ Сугашта јадып иштеген специализи Маргарита Тукпашеваныҥ айтканыла, тургуза ӧйдӧ јуртта культураныҥ байзыҥын тудар иш «кыймыктаган». Оны тудар јер темдектелген, ӱлекер документтер белетелип јат.

Јурттыҥ библиотеказы, почтаныҥ бӧлӱги, јурт јеезениҥ специализиниҥ иштеген јери – ончозы совет ӧйдӧ эмчиликке туткан эски турада иштеп јат. Мындагы улус кӱнӱҥ ле эртен тура печкеге отты бойлоры салып, тураны јылыдат. Бу ижи учун олорго кем де тӧлӧбӧй турган эмтир.

Сугаш јуртта иштеҥкай, чыдамкай, алтай чӱм-јаҥын туткан улус јуртап јат. Ӧткӧн јылдардыҥ администрациялык бӧлӱнижинде ол Кан-Оозы аймакка, оноҥ ойто Кӧксуу-Оозы аймакка кирген ӧйлӧр болгон. Эмди Сугаш Талдудагы јурт јеезеге кирип јат. Јурттыҥ улузыныҥ таҥынаҥ бойы јурт јеезелӱ јадар амадузы бӱтпей, чӧкӧмјикке јеткен.

Бу јорыкта бис Кӧксуу-Оозы аймактыҥ јааныныҥ јонјӱрӱмдик сурактар аайынча ордынчызы Тамара Шадринага јолугып, Сугаштагы клубтыҥ айалгазын сурап укканыс.

– Сугашта клуб тудары јанынаҥ сурак алдынаҥ бери турган. Бу кӧп балдар чыккан, ӧзӱмдӱ јурт болуп јат. Јондык биригӱлер, культураныҥ ишчилери мында јаантайын эрчимдӱ иштейт.

Оныҥ учун аймактыҥ башкартузыныҥ, республиканыҥ башкарузыныҥ ла Эл Курултайдыҥјаба ӧткӱрген јууныныҥ јӧбиле Сугашта культураныҥ јаҥы байзыҥын тудар јӧп эки јыл мынаҥ кайра јӧптӧлгӧн. Бис ӱлекер белетеер улусты табып, бу ишти бӱдӱрип чыкканыс ла ончо документтер тургуза ӧйдӧ экспертиза ӧдӱп јат. Клубты тудар тудум иштер быјыл башталар, оныҥ баазы 23 млн 366 муҥ салковой.Культураныҥ јаҥы байзыҥы 100 кижини бадырарына темдектелген – деп, Тамара Сергеевна куучындаган.

Оныҥ айтканыла, клубтыҥ «типовый» деген бу ӱлекерин аймактыҥ ӧскӧ дӧ јурттарында культураныҥ тураларын тударында тузаланарга турулар. Олорды тударга акча муниципал, республикан ла федерал бюджеттердеҥ чыгарылары темдектелет.

Светлана КЫДЫЕВА