Алтайдын Чолмоны

Кату ооруны јеҥерге…

28.01.2020

Россияда улус божоп турган тӧс шылтактардыҥ бирӱзи кату оору (рак) болуп јат. Кӧп саба улус јӱрек-тамырдыҥ ооруларынаҥ улам божоп турган болзо,  экинчи јерде кату оору турат. Оныҥ да учун оныла тартыжар ишке государство кеминде јаан ајару эдилет.

Бӱгӱн кӧп саба учуралдарда кату ооруны једимдӱ эмдеп салат. Государство улустыҥ јаш јажаарын 2030 јылга јетире 80 јашка јетире узадар деген амаду тургузат. Оныҥ да учун кату оорудаҥ улам улус божоп турган учуралдардыҥ тоозын астадар керек. Ороон кеминде «Су-кадык» деген нацӱлекер иштейт. Анда «Кату ооруларла тартыжары» деп адалган федерал ӱлекер аҥылу јерде турат. Бу ӱлекерге кату ооруныҥ диагностиказыныҥ ла эмдеериниҥ бастыра ууламјылары аайынча федерал ла тергеелер кеминде ӧткӱрилетен иштер кирген.

Иштердиҥ баштапкызы профилактика ла эрте диагностика болуп јат. Кату оору башталганда, ол кандый бир симптомдор јогынаҥ ӧдӧт. Мында учурлу болгон неме – оны ӧйинде илелеери. Эрте диагностика кижини бӱткӱлинче эмдеп аларга эмезе оныҥ јӱрӱмин узадарга болужат.

Бир он јыл кайра бу оору башталып јаткан улустыҥ 16 проценти озолондыра илеленип турган болзо, эмди бу тоо 56 процентке јеткен ле ол тооны мынаҥ да ары бийиктедер амаду турат.

Государство 2024 јылдаҥ ала бастыра граждандардыҥ профилактический шиҥжӱ-осмотрын јылдыҥ сайын ӧткӱрерин темдектейт. Эмди дезе диспансеризацияны ӧткӱреринде јаҥы ээжи кийдирилген. Анайып, кажы ла кижи эки јылда бир катап скрининг ӧдӧр. Онызы кату ооруныҥ эҥ кӧп учурап турган бӱдӱмдерин илелеер шиҥжӱ болуп јат. Анайда ок эмди врачтар кату оорула оорыгадый улуска јаан ајару эдер. Кӧп неме улустыҥ бойынаҥ камаанду. Олордо диспансеризацияны ӧдӧр јӱткӱмел болор учурлу.

Экинчи иш – ол инфраструктура. Кижи кайда да јадып турган болзо, ол диагностиканыҥ эмдиги эп-аргаларыла тузаланар учурлу. Оныҥ да учун врачка баштапкы баштану эткен кӱннеҥ ала диагноз тургузылган ла эмдеп баштаган кӱнге јетире ӧйди кыскартар керек. Тургуза ӧйдӧ бастыра тергеелерде амбулаторный онкологический болуштыҥ аймактар ортодогы тӧс јерлерин тӧзӧӧри аайынча иш ӧдӧт. Олор эмчиликтерде тӧзӧлип, муниципал кеминде иштеер аргалу. Је эҥ учурлузы – бу тӧс јерлерде бастыра керектӱ јазалдар болор учурлу. Анайып, специалисттер шиҥжӱ ишти тӱрген ӧткӱрер ле диагнозты тургузар аргалу болор.

Мындый тӧс јерлерле колбой тергеелерде реферанс-центрлер тӧзӧӧрин государство база темдектейт. Реферанс-центрлерде шиҥжӱниҥ турулталары чын ба деп такыптаҥ јазап кӧрӧр арга болор. Мынызы диагноз тургузарында јастыралар болбозын јеткилдеер ле диагностиканыҥ чыҥдыйын бийиктедер.

Государство анайда ок тергеелик онкодиспансерлерди кату ооруны эмдеер аргалу ла ого керектӱ тӧзӧлгӧлӱ ӧскӧ дӧ организацияларды јаҥыртарын база темдектеп алган. Балдарга аҥылу ајару эдетени база јаан учурлу болуп јат.

Ӱчинчи иш – ол кадрлар. Онкологический тӧс јерлерде эҥ бийик квалификациялу врачтар иштеер учурлу. Олорго белетеништиҥ ле узын бийиктедериниҥ программалары иштеер.

Эмди Алтай Республикада бу ууламјы аайынча кандый иштер ӧткӱрилгенин кӧрӧктӧр. Ӧткӧн јылдыҥ учкары республикан эмчиликтиҥ поликлиниказында амбулаторный онкологический болуштыҥ Тӧс јери ачылган эди. Јаҥы структура «Су-кадык» нацӱлекер ле «Кату оорула тартыжары» деп адалган федерал ӱлекер аайынча тӧзӧлгӧн.

Бу тӧс јердиҥ амадузы – чыҥдый медициналык болушла јеткилдеери. Алтай Республикада јылдыҥ ла улус кату оорула оорып баштаган 500-550 учуралдаҥ темдектелет. Тергеебисте, Россияда ла телекейде чилеп, кату оорула оорыыры кӧптӧп турганы темдектелет. Јаҥы ачылган тӧс јер патологияны эртедеҥ илелеерге ле эмдеерин ӧйинде баштаарга болужар деп, специалисттер иженет.

Орооныстыҥ президенти кату оорулардаҥ улам болуп турган ӧлӱмдердиҥ, анчада ла кижиниҥ иштегедий јылдарында, тоозын кезем астатсын деген амаду тургускан. Бу тӧс јердиҥ амадузы пациентке диагноз тургузылган ӧйдӧҥ ала аҥылу болуш јетирип баштаарына јетире ӧйди тӱргендедери болуп јат. Бӱгӱнги кӱнде кату ооруныҥ кӧп бӱдӱмдерин эмдеп аларга јараар, анчада ла эртедеҥ илелелген болзо.

Эмди кату оорула тартыжарында јаан аргалу эп-сӱмелер, ол тоодо химиотерапия, лучевой терапия, хирургический методикалар тузаланылат. Бу јаман оорула оорып баштаган кижи специалистке канча ла кире эрте келзе, кӧп јаш јажаар аргазы кӧп болор.

Амбулаторный онкологический болуштыҥ тӧс јериниҥ структуразына пациенттердиҥ приемын ӧткӱрер кып кирет. Ол кажы ла кӱн эртен турадаҥ ала эҥирге јетире иштейт. Приемды эки врач-онколог ӧткӱрет. Анда ла ок онкогинекологтыҥ, статистиканыҥ кыптары база бар.

Каланыҥ поликлиниказында кату оорула оорып тургандарды тӱште эмдеер стационар база иштейт. Он эки орынду бу стационарда химиотерапияныҥ ла таргетный терапияныҥ эп-сӱмелери тузаланылат. Пациенттерди калганчы ӧйдиҥ эмдериле эмдеп турганын темдектеер керек.

Онкологтор поликлиниканыҥ ӧскӧ дӧ аргаларын эрчимдӱ тузаланат. Ол ло эндоскопический шиҥжӱлердиҥ, биопсия аларыныҥ, маммографияныҥ кыптары бастыра тузаланылат.

Тереҥжиде шиҥжӱ (МРТ ла МСКТ) ӧтсин деп, пациенттерди республикан эмчиликтиҥ онкологический Тӧс јерине аткарадылар.

«Кату ооруларла тартыжары» деген ӱлекер аайынча былтыр баалу-чуулу бийиктехнологический јазалдар алынган. Анайып, республикан эмчиликтиҥ онкологический Тӧс јеринде эскирген јазалдар јаҥыларына солынган. Быјыл ӱзеери база јаҥы јазалдар алары темдектелет.

«Кату ооруларла тартыжары» деген ӱлекер аайынча врач-онкологтор билгирлерин бийиктедер ӱредӱ-курстар да ӧткӧн. Олордыҥ бастыразына јуугы андый ӱредӱ-курстарды Москвада Н. Н. Блохинниҥ адыла адалган российский онкологический Тӧс јерде ӧткӧн.

Мындый ӱредӱ-курстар мынаҥ да ары улалар ла анда јаҥыс ла врач-онкологтор эмес, је анайда ок ӧскӧ дӧ службалардыҥ специалисттери – эндоскописттер, УЗИ-ниҥ врачтары ла оноҥ дӧ ӧскӧ специалисттер билгирлерин бийиктедер.

Орто медицинский персоналга база јаан јӱк салылат. 2019 јылда республикан эмчиликтиҥ бир кезек медсестралары кату оорула оорып тургандарла иштеери аайынча аҥылу ӱредӱ ӧткӧн.

Кату ооруларла тартыжары Россияныҥ государственный политиказыныҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Бу бӱдӱм ооруларла тартыжары аайынча нацӱлекер иштеп баштаганыныҥ шылтузында јаҥыс ла андый оорулу улуска јетирилип турган медицинский болуштыҥ структуразын ӧскӧртӧр эмес, је анайда ок бу ууламјыга чыгарылып турган акча-манаттыҥ кемин билдирлӱ кӧптӧдӧр арга берген.

Мынаҥ озо оору улуска кандый бир эмдерди бойлорына садып аларга келишкен болзо, эмди ол эмдер бӱткӱлинче ОМС-тыҥ акчазына алынат. Тургуза ӧйдӧ бастыра группаныҥ эмдери, ол тоодо баалу болгондоры да бар. Мыныла колбой кату оорула оорып тургандарга јетирилер болуштыҥ реструктуризациязы ӧткӱрилет. Амбулаторный онкологический болуштыҥ Тӧс јери тӧзӧлгӧни озо ло баштап диагностиканы пациентке јууктадар, кату ооруларды илелеери кыска ӧйдиҥ туркунына ӧткӱрилер. Мыныҥ шылтузында эмдеериниҥ чыҥдыйы бийиктеер. Эмдиги эмдердиҥ болуш јетирип турган аргалары шиҥделип, ченелип калган.

Бӱгӱнги кӱнде медицинадагы шиҥжӱ иштер тереҥжиде ӧткӱрилет. Мынызы јаҥыс ла кандый бир тижикти јоголтор эмес, је анайда ок бу оорула тартыжарында кижиниҥ иммунитедин тыҥыдып турган эмдер белетеер арга берет. Эмдиги эмдер чыҥдыйыла алдындагызынаҥ чек башка.

Тергеебисте кату оорула оорып турган улустыҥ тоозы кӧптӧгӧни кӧп сабада бу ооруны илелеер иш јакшы ӧдӱп турганыла колбулу. Скриннинговый программалар, эл-јонныҥ профосмотрлары ӧткӱрилип, диагностиканыҥ эп-сӱмелери ле инструменттери јаҥыртылып турганы база јаан камаанын јетирет.

Республикан эмчиликтиҥ поликлиниказында амбулаторный онкологический болуштыҥ Тӧс јери ачылганы Алтай Республикада кату оорула тартыжарына ууламјылалган алтамдардыҥ бирӱзи. Бу ууламјыда иштер мынаҥ да ары эрчимдӱ улалар ла ӧзӱм алынар.

К. ЯШЕВ