Јондык угуштар ӧткӧн

31.01.2020

Чаган айдыҥ 27-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Јондык палатазыныҥ баштаҥкайыла Горно-Алтайскта Најылыктыҥ туразында Россия Федерацияныҥ президенти Владимир Путинниҥ Россия Федерацияныҥ Федеральный Јуунына эткен Баштанузы ла Россия Федерацияныҥ Конституциязына кубулталар эдетен баштанузы аайынча јондык угуштар ӧткӧн.

Алтай Республиканыҥ Јондык палатазыныҥ јааны Татьяна Кончеваныҥ башкарганыла ӧткӧн јуунда Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Алексей Тюхтенев, иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм, улусты ишле јеткилдеери, ӱредӱ ле билим, су-кадыкты корыыры, культура аайынча министрлердиҥ ордынчылары турушкандар. Угуштарда Јондык палатаныҥ тап-эриктердиҥ политиказы ла јондык шиҥжӱ аайынча комиссиязыныҥ турчызы Константин Поповтыҥ ла јонјӱрӱмдик политиканыҥ, су-кадыктыҥ, ЖКХ-ныҥ сурактары ла јадын-јӱрӱмниҥ чыҥдыйын шиҥдеери аайынча комиссиязыныҥ председатели Андрей Ищенконыҥ јетирӱлери угулган.

Президенттиҥ Федерал Јуунга эткен Баштанузыла колбой бистиҥ тергеедеги айалгалар керегинде анайда ок иш, јӧнјӱрӱмдик ӧзӱм, улусты ишле јеткилдеери, ӱредӱниҥ ле билимниҥ, су-кадыкты корыырыныҥ, культураныҥ министрлериниҥ ордынчылары ла баштапкы ордынчылары Алексей Санаров, Дмитрий Каланаков, Александра Путилова ла Лариса Стрельникова куучындагандар. Ӱлекерди шӱӱжеринде угуштардыҥ ӧскӧ дӧ туружаачылары турушкандар.

Алтай Республиканыҥ Јондык палатазыныҥ ӧткӱрген угуштарыныҥ јӧбинде мынайда айдылат:

Россия Федерацияныҥ Тӧс јасагыныҥ ӱлекери ороондо политический системаны, Конституцияныҥ тап-эриктерин тыҥыдар ла корыыр амадула тургузылган. Јасактыҥ ӱлекеринде анайда ок бӱдӱрип турган ижи ле јамызы ороондо јеткер болорын болдыртпазын, государствоныҥ кемнеҥ де камааны јок болорын јеткилдеп турган ишле колбулу улуска некелтелер тыҥып јатканы керегинде айдылат. Бу јанынаҥ Россия Федерацияныҥ Конституциязына кубулталар эдери темдектелет.

Эл-јонныҥ јонјӱрӱмдик тап-эриктерин корулаар ла олорго ороонныҥ бастыра јерлеринде тап-эриктерди теҥ-тай тузаланар аргалар тӧзӧӧр амадула Конституцияныҥ 75-чи статьязын јаҥы ээжилерле толтырар шӱӱлте эдилет. Мында куучын-эрмек ороондо ишјалдыҥ эҥ јабыс кемин керектӱ кемине јетире кӧдӱрери, пенсиялардыҥ, јонјӱрӱмдик пособиелердиҥ ле ӧскӧ дӧ јонјӱрӱмдик тӧлӧмирлердиҥ индексацияларын кыйалтазы јогынаҥ ӧткӱрери ле пенсиялардыҥ ээжилерин быжулаары керегинде ӧдӧт.

Ороонныҥ кемнеҥ де камааны јок болор аргазын ла ийдезин оноҥ ары тыҥыдары јанынаҥ сурактар база кӧдӱрилет. Государстволор ортодогы органдардыҥ чыгарган кандый бир ээжилери Россия Федерацияныҥ Конституциязына келишпей турган болзо, бистиҥ ороон оны бӱдӱрбес тап-эриктӱ болор. Бӱдӱреечи ле јасакчы јаҥдар ортодогы колбулар база тыҥыдылып јат. Президент бу јанынаҥ Конституцияга кубулталар кийдирер шӱӱлте эдет. Ол Государственный Думаныҥ ла парламенттеги партиялардыҥ учурын тыҥыдарга Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ председателин ле оныҥ ордынчыларын Государственный Дума јӧптӧӧр учурлу деп айдат. Президент бу суракка јаҥыс ла Государственный Думаныҥ јӧби чыккан кийнинде кирижип, ого кубулталар эдер јаҥду болор.

Јаҥ корулаар органдардыҥ, Россия Федерацияныҥ субъекттериндеги прокуратураныҥ органдарыныҥ кемнеҥ де камааны јок иштеер аргаларын тыҥыдары, бӱдӱреечи јаҥныҥ федерал органдарыныҥ башкараачыларын тудары, тергеелерде прокурорлордыҥ ижин башкарып ууламјылаары аайынча иштерди Россия Федерацияныҥ президенти бӱдӱрет. Президент дезе бу ишти мынаҥ ары јӱк ле Федерация Соведиле јӧптӧшкӧн кийнинде ӧткӱрер шӱӱлте эдет.

Ӱлекерде Россия Федерацияныҥ Конституциязы аайынча јаргызыныҥ јаргычыларыныҥ, Россия Федерацияныҥ Ӱстиги јаргызыныҥ јаргычыларыныҥ, кассационный ла аппеляционный јаргыныҥ јаргычыларыныҥ ижин токтодоры јанынаҥ база јаҥыртулар бар. Бу суракты эмди президент Россия Федерацияныҥ Федерация Соведиле кожо кӧрӧри темдектелет. Президент Россия Федерацияныҥ Конституционный јаргызыныҥ учурын база бийиктедерге јат. Ол мынаҥ ары Россия Федерацияныҥ Федерал Јууныныҥ палаталарыныҥ чыгарган јӧптӧри конституционный јасактарга келижип турган ба, јок по деген шиҥжӱни президенттиҥ јакылтазы аайынча база бӱдӱрер. Ого бу јанынаҥ аҥылу чыдулар берилер.

Россия Федерацияныҥ государственный органдарыныҥ ижин јеткилдеерге, ич ле тыш јанындагы политиканыҥ, ороонныҥ јонјӱрӱмдик ле экономикалык ӧзӱминиҥ тӧс ууламјыларын чокым апарарга президент Россия Федерацияныҥ Государственный Соведин тӧзӧӧргӧ темдектейт.

Россия Федерацияныҥ Тӧс јасагыныҥ ӱлекери аайынча Россия Федерацияныҥ государственный органдары ла јербойында бойын бойы башкарынар органдар Россияда публичный јаҥныҥ бирлик системазына кирип јат. Олор бой-бойлоры ортодо ӧмӧ-јӧмӧ иштейт. Россия Федерацияныҥ Конституциязына кубулталар эдердеҥ озо оныҥ ӱлекерин текши эл-јон ортодо шӱӱжӱге ле шиҥжӱге чыгарары темдектелет. Алтай Республиканыҥ Јондык палатазы ӱлекерди шӱӱжип, оны јарадар деген јӧп чыгарган.

П. КАБАР

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина