Алтайдын Чолмоны

«Леонардо» – јиит билимчилердиҥ кӧрӱ-маргааны

07.02.2020

В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда тоолу кӱндер кайра  јайаандык ачылталардыҥ ла баштаҥкайлардыҥ «Леонардо» деген бастырароссиялык фестивалиниҥ (Россияныҥ Д. И. Менделеевтиҥ адыла адалган химико-технологический университединдеги) Плакастыҥ кычырыштары деген IV талалык бӧлӱги окылу айалгада ачылып ӧтти.

Дмитрий Менделеев кижиликтиҥ культуралык ла тӱӱкилик јӱрӱминдеги јаан ла тӧс јерлериниҥ бирӱзинде јолду адалат ла турат. Ол бойыныҥ ончо бедиреништӱ ижинде чындык сӧзин государственный кижи болуп айткан ла јартаган. Билимчи Россияныҥ кӧгӱс-байлык ла материальный аргаларын бириктирип, бир ууламјыла кӧнӱ апарарга  амадаган.

Республикан гимназияныҥ залында билимге бойлорыныҥ баштапкы ла алтамдарын эдип јаткан јаш, оогош билимчилер јуулган. Залда балдардыҥ куучын-эрмеги, бой-бойлорына берген сурактары, шӱӱлтелери – јаан билимдеги ок айалга.

Плакастыҥ кычырыштарыныҥ туружаачыларын, олорды белетеген башкараачы ӱредӱчилерин, айылчыларды, балдарды ӱйдежип јӱрген ада-энелерди республикан гимназияныҥ директорыныҥ билим-методикалык иш аайынча ордынчызы Алевтина Кокпоева, Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ ишчизи Екатерина Чандыева, эл университеттиҥ доценти, педагогика билимдердиҥ кандидады Елена Устюжанина ла оноҥ до ӧскӧлӧри уткудылар.

Алевтина Кокпоеваныҥ айтканыла, Плакастыҥ адыла адалган Кычырыштар бирлик амадулу команданыҥ јаҥжыккан кӧдӱриҥизи. Бу јаан командага онойдо ок эл университеттиҥ, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ окылу жюрилериниҥ командалары кирет.

«Бистиҥ тӧрт јылдыҥ туркунына ӧткӧн  Кычырыштарга 1000-наҥ ажыра јайаандык, билим-шиҥжӱлӱ иш чыгарылган. Бӱгӱнги ӧдӱп јаткан Кычырыштарда башка-башка секциялар аайынча 200-теҥ  ажыра иш келген. Быјылгы Кычырыштардыҥ аҥылузы – мында республиканыҥ ончо аймактарыныҥ, керек дезе, оогош школдорыныҥ  ӱренчиктери амадап, јилбиркеп турушканы.

Мынаҥ кӧргӧндӧ, шиҥжӱлӱ, бедиреништӱ ишке јилбӱӱ бар, оныҥ кеми, учуры јылдаҥ јылга јаанаганы иле.  Јайаан јайалта кажы ла балада бар. Бис бала кемиле алза, кичинек те болзо, шиҥжӱлӱ ишле јилбиркеп, иштенип јатканын ајарып кӧрӧдис. Шак оныҥ учун бистиҥ, ӱредӱчилердиҥ, каруулу керегис балдардыҥ јайалтазын илелеп чечери, кӧндӱктирери. Нениҥ учун дезе бӱгӱнги кӱнде бистиҥ обществого јайалталу балдар, јииттер керектӱ.

Орооныс бӱгӱн ӧзӱмниҥ јолында, јаан ачылталар билим телекейинде кӱнӱҥ ле болуп јат. Айдарда, слер, балдар, бӱгӱн бойорго база солун, тузалу јетирӱ-ӱредӱ алып, жюриниҥ, туружаачылардыҥ алдында куучындап, сурактарга каруулар берип, белетеп алган ижерди корып, јартап ӱренер, таскаар арга бар» – деп, Алевтина Григорьевна уткуулду сӧзинде темдектеди.

Республикан гимназияда јаҥжыкканы аайынча ӧдӱп јаткан Кычырыштар јайалталу балдарла иштеериниҥ база бир бӱдӱми болуп јат. Кычырыштар ажыра балдар ӱредӱге, билим ишке, таҥынаҥ чокым ууламјыла иштеерине јаан јӧмӧлтӧ-болуш алат. Башкараачызы  јартап айдып берзе, ӱренчик бойы бедиренер, таскаар.

«Бӱгӱнги ӧдӱп јаткан Плакастыҥ кычырыштары биске јаҥы јайалталарды, јаҥы ат-јолдорды ачатан јарамыкту арга берип јаткан талалык площадка.

Кычырыштар «Јаҥы билимчилерди ачадыс» деген кычырула ӧдӧт.  Бистиҥ республиканыҥ аргазы ла оныҥ ӧзӱми бу балдардыҥ ачылталарынаҥ база камаанду.

Кӧрӱ-маргаан јылдаҥ јылга бийик тебӱ алынат. Темдектезе, баштапкы Кычырыштарда 50 бала турушкан болзо, бӱгӱн 220 бала эрчимдӱ туружат» – деп, Екатерина Дмитриевна чокымдады.

«Эл университет јылдыҥ ла бу кӧдӱриҥиде јилбиркеп ле эрчимдӱ туружат. Ӧдӱп јаткан кӧдӱриҥиде бистиҥ 40-нӧҥ ажыра преподавательдер, билимчилер жюриде иштеер. Билимчилер билимниҥ учурын јакшы билер. Оныҥ учун Плакастыҥ кычырыштарына аҥылу ајару салат.

Кычырыштардыҥ кереес-темдеги «Леонардо» деп тегиндӱ адалбаган ине. Кажы ла туружаачы јер-телекейде ады-јолы јарлу Леонардо да Винчини јакшы билер. Кайкамчылу салымду тартыжаачы бойы билимди де, јайаандыкты да јакшы билген. Айдарда, шак мында база билимле, јайаандыкла јилбиркеп, турумкай иштеп јаткан балдар јуулганы оморкодот ло сӱӱндирет.

Билим де, јайаандык та куру јердеҥ табылбай јат. Ол иш бедиреништӱ, шиҥжӱлӱ иштиҥ турултазы. Шиҥжӱчилердиҥ кийнинде олордыҥ ӱредӱчилери, ада-энелери турат.

Секцияларда иш једимдӱ, турулталу ӧдӧрине иженедим. Шиҥжӱлӱ иште баштапкы алтамдарын эдип јаткан балдар ижин јарым јолдо таштабай, оноҥ ары улалтар. Шиҥжӱлӱ иш, ӱлекерлер јӱрӱмде бӱтсин, турултазы ороонго до, республикага да јаҥыс ла тузалу болзын»  – деп, Елена Устюжанина айтты.

Кычырыштардыҥ туружаачыларын Д. Мендлеевтиҥ энчи-байлыгы аайынча Килемјиниҥ фондыныҥ бӱдӱреечи директоры, педагогикалык билимдердиҥ кандидады, Россияныҥ нерелӱ ӱредӱчизи Евгений Шестернинов видеоуткуул ажыра баштанып, олорго јеҥӱлер кӱӱнзеди.

–«Леонардо» деген бастырароссиялык фестивальдыҥ талалык бӧлӱгинде јеҥӱчилдер болуп чыккан балдар Москвада ӧдӧтӧн бастырароссиялык фестивальга јолын ачар аргалу. Ӱренерге де, јетирӱлер де эдерине учурлалган бу кӱнде јеҥӱлер, ачык јол кӱӱнзейдим – деп, Е. Шестернинов уткуулду сӧзинде айтты.

Залда јуулгандарга физиканыҥ ӱредӱчизи Евгений Уянчинов кожоҥын сыйлап, једимдер кӱӱнзеди.

Плакастыҥ кычырыштарыныҥ окылу ачылтазыныҥ кийнинеҥ ӱренчиктердиҥ бойлорыныҥ билим-шиҥжӱлӱ иштери аайынча секциялар ижин баштады.

Ӱренчиктер математика, информатика, химия, тӱӱки (5-7 кл.), тӱӱки, политика ла право (8-11 кл.), литературоведение, география, биология, экология, культура ла искусство (5-7 кл.), культура ла искусство (8-11 кл.), промышленность, экономика, јурт ээлем, лингвистика (ӧскӧ тилдер), лингвистика (орус, алтай тилдер), физический белетениш, јондык баштаҥкайлар ла прикладной шиҥжӱлер, јондык психология деген секцияларда бойлорыныҥ билим иштерин корыган, окылу жюрилер олордыҥ ижин баалаган. Оныҥ кийнинде мастер-класстар, јетирӱлер башка-башка сурактар аайынча болгон.

Тӧртинчи талалык Плакастыҥ адыла адалган Кычырыштардыҥ кӧдӱриҥилӱ јабылтазында јеҥӱчилдерге ле призерлорго Кӱндӱлӱ грамоталар, туружаачыларга сертификаттар табыштырылды. Јеҥӱчил болуп чыккан ӱренчиктер Москвада ӧдӧтӧн бастырароссиялык «Леонардо» деген фестивальда туружар.

К. ПИЯНТИНОВА