«Мен сениле Ленинградтаҥ куучындажадым»

11.02.2020

Ленинград-Петроград-Санкт-Петербург. Улу ла кайкамчылу. Россияныҥ культуразыныҥ тӧс јери, оныҥ ӧзӧги.

Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ тӱӱкизинде эҥ ле кату ла јеткер-тӱбектӱ керектердиҥ бирӱзи Ленинград учун от-калапту јуу-согуш. Невада турган каланы 900 кӱнниҥ туркунына корыганы нерелӱ керек, мында кажы ла кижи јуучыл болгон, кажы ла јуучыл бойын ленинградчы деп чотогон. Бу бӱкти бичиген ле јалтанбас, турумкай ла бийик кӱӱндӱ улустыҥ бирӱзине — Ольга Берггольцко учурлалган «Я говорю с тобой из Ленинграда» деген литературный гостиный каланыҥ Жилмассивтеги тӧс библиотеказында бу јуукта ӧтти.

Ол кӧдӱриҥиде кадеттердиҥ 4-чи таҥмалу школыныҥ 8-чи, 10-чы класстарыныҥ ӱренчиктери эрчимдӱ турушты. Библиотеканыҥ залында јилбилӱ кӧрӱлер-инсталляциялар белетелип тургузылган: прожекторлорлу город, Ленинградтыҥ кыпты јарымдай кӧргӱскен кӧзнӧги, калашты бескелеп беретен бескелӱ пункт, калаш, нормалары ла карточкалары, курчуныҥ кереес темдеги, «Я говорю с тобой из Ленинграда» деген јаан кӧрӱ.

Кӧдӱриҥини белетеген ле оныҥ ӧткӱреечилери Светлана Канищева, Иван Тихонов, Яков Коптелов, байрамдык кептерин кийген ле эске тыҥытту кычыраачылар Илья Ощепков, Роман Арланов, Роман Арбаев, Рамир Чернов поэтессаныҥ јайаандыгы ажыра ленинградчылардыҥ јӱрӱми ле нерелӱ керектери, јалтанбазы ла јана баспазы керегинде куучындадылар. Курчуга курчаткан кала јӱрген, иштеген ле тартышкан, школдор, музейлер иштеген, спорттыҥ маргаандары ӧткӧн, кеендиктиҥ кайкалдары эдилген. Куучын-эрмек Дмитрий Шостаковичтиҥ јетинчи симфониязыныҥ ӱйдежӱзиле ӧтти.

Видеоӱзӱктер, курчуныҥ кинохрониказыныҥ кадрлары, видеокадрлар, ӱлгерлер, Ленинградтыҥ радиозыныҥ ӱни, кӱӱзи слайд-таныштыруда бой-бойына сӱреен келижип, балдарды каланыҥ јаҥыс ла јуу-чак ӧйиндеги јадыныла, курчудагы каланыҥ јетирӱлериле таныштырган эмес. Је онойдо ок курчудагы Ленинградтыҥ Музазыла таныштырганы база тыҥытту болды.

Ольга Берггольцтыҥ ӱни метрономныҥ чотылдаган табыжы ӧткӱре Ленинград тирӱ ле ӧштӱге бакпаган деп айдып турды. Ол јӱрӱмниҥ тыныжы, узак сакыган најы-нӧкӧрдиҥ ӱни, каланыҥ ӧзӧги ле кӱӱни боло берген. Поэтессада айдатан сӧстӧр дӧ, ийде де табылган. Карыкчал-кунук ла ӧштӱлерди кӧрӧр кӱӱни јок болгонын, јӱрӱмге сӱӱшти, ижемјини айдатан сӧстӧр ары јанынаҥ кӧксинеҥ чыккан. Ол «курчуныҥ Мадонназы» деп тегиндӱ адалбаган ине.

Ольга Берггольцтыҥ ӱлгерлери јуучылдарга, «Јјӱрӱмниҥ јолыла» калашты тартып турган тискинчилерге, је кӧп лӧ сабазында эпшилерге учурлалган. Оныҥ чӱмдемелдеринде бойыныҥ јуук ла кару улузын јылыйткандардыҥ, ӧлӱм-јидимниҥ кырында тургандардыҥ ижемјизи ле ачу-короны. Ол ӧйдӧ Ольга бойыныҥ талдама деген ӱлгерлерин чӱмдеген. Олор ленинградчыларга кижи кебин, кемин јылыйтпаска бек тудунып, эзен артарга болушкан. Темдектезе, оныҥ «Ленинградская поэма», «Февральский дневник» деген чӱмдемелдери дневникке бодолду.

«Ольга Берггольц — Ленинградтыҥ нерелӱ, улу кызы, курчуныҥ баштапкы поэди. Оныҥ ӱнинде ленинградчыларга баштанган сӱӱжи, килемјизи ле јӱрӱмге, тартыжуга кычырган ӱни. Поэтессага курчуда Ленинградтыҥ музазы, темдеги болуп, улу јаан ла кӱч ырыс келишкен» — деп, Федор Абрамов айткан эди. Шак ла бу поэтессага карыкчалду бӱдӱмји эдилген. Пискаревский мемориальный сӧӧксалгыштыҥ гранит стенезинде ӱргӱлјикке, элен-чактарга ундылбас «Кем де ундылбаган, не де ундылбаган» деген кереес сӧстӧр Ольга Берггольцтыҥ кӧксинеҥ чыккан.

Ленинградты корыгандардыҥ нерелӱ кереги, сӱреен јаан коромјы-јылыйтулар монументальный санаттыҥ ла архитектураныҥ эп-аргаларыла ӱргӱлјик кереес болуп артар.

Балдарга бу кӧдӱриҥи сӱреен тыҥ јараган. Тӧрӧлиниҥ тӱӱкизин билип, јӱрӱмдеги ӱредӱ чилеп, оны эзедип јӱрери Россияныҥ бӱгӱнги ле келер ӧйин лапту ла чындык чокымдаар деп айдар керек.

Корогон улустыҥ эземине залда ӱспекчиндер кӱйдӱрип, кезек ӧйгӧ тымыкла олордыҥ ады-јолдоры кереестелди.

Бу ла кӱндерде Горно-Алтайск каланыҥ јашӧскӱримниҥ тӧс јериниҥ белетегениле «Спасти Ленинград» деген кино кӧргӱзилди. Кычыраачылар кӧп болды. Каланыҥ 9-чы гимназиязыныҥ ӱренчиктери, ӱредӱчилери, каланыҥ эл-јоны онойдо ок «Лица Победы», «И память о войне вам книги оживляют», «Не гаснет памяти свеча» деген кӧрӱлерле јилбиркеп таныштылар.

Тӱӱкиниҥ агару бӱктери… Олор бистиҥ јӱректеристе, каныста, эске алыныштарыста. Каланыҥ тӧс библиотеказында Улу Јеҥӱниҥ 75 јылдыгына уткый јыл туркунына солун туштажулар, јалтанбастыҥ урокторы, кӧрӱ-маргаандар, акциялар ӧдӧр лӧ кӧрӱлер иштеер.

Н. ШАТАЕВА,

тӧс библиотеканыҥ библиотекари

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина