Алтайдын Чолмоны

«Бу телекейди оноҥ артык эдер аргабыс бар»

14.02.2020

Бу кӱндерде республикада «Јиит профессионалдар» (WORLDSKILLS Russia) деген IV тергеелик чемпионат ӧткӧн. Оныҥ туружаачылары — ол школдордыҥ 14-16 јашту ӱренчиктери, орто ло бийик профессионал ӱредӱниҥ 16 јаштаҥ ала 22 јашка јетире студенттери, производстводо иштеп турган јиит специалисттер ле тергеениҥ тӧзӧлмӧлӧриниҥ педагогикалык ишчилери.

Чемпионаттыҥ П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ јаан залында ӧткӧн кӧдӱриҥилӱ ачылтазында туружаачыларга уткуулду сӧзиле Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин баштанды. «Россия «Јиит профессионалдар» деген телекейлик кыймыгуда 2012 јылда туружып баштаган. Баштапкы эл маргаандарды Владимир Путин бойы ачкан — деп, ол эзетти. — Worldskills кыймыгуга кирип турган 76 ороонныҥ јииттериниҥ билгирлерин ле билерин бистиҥ јииттеристийиле тӱҥдештирерге сӱрекей јилбилӱ ле јарамыкту. Бу чемпионаттар телекейде кандый профессиялар керектӱзин, ӧзӱп барар кандый ууламјылар барын, бойыстыҥ ийдебис канча кирезин билип аларга болужат. Ишмекчи профессиялар сӱрекей тоомјылу».

Тергеениҥ башчызы ороондо бу кыймыгуны тӧзӧӧринде ол бойы база турушканын ла тергееде маргаандар эрчимдӱ ӧзӱп турганына сӱӱнгенин айтты. Онойдо ок чемпионат республикада јӱк тӧртинчи катап ӧткӱрилип јатканын, је јылдыҥ ла ол там јилбилӱ ле једимдӱ болуп бараатканын темдектеди. 2017 јылда јӱк ле 5 ууламјыла ӧткӧн конкурстарда 46 ла кижи турушкан болзо, быјыл компетенция-ууламјылардыҥ тоозы 24-кӧ јеткен, туружаачылардыҥ тоозы — 155.

Маргаандардыҥ тӧзӧӧчилери: АР-дыҥ башкарузы, ӱредӱлик ле билим аайынча министерство, «Ворлдскиллс Россия» кыймыгуныҥ бистиҥ республикадагы тергеелик координационный тӧс јери, Горно-Алтайск каланыҥ М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжи.

Быјыл «Јиит профессионалдар» деген чемпионат мындый компетенция-ууламјылар аайынча ӧдӧт: веб-дизайн ла разработка, аргачылык, каҥдаачы/сулаар технологиялар, школдоҥ озо таскаду, баштамы класстарда ӱредери, ветеринария, агрономия, эмчилик ле јонјӱрӱмдик кичееш, моданыҥ технологиялары, электромонтаж, отельди башкарары, курсак азаачыныҥ ижи, јуртээлемдик машиналар тузаланары, физический культура, спорт ло фитнес, ишти корыыры.

Чемпионатта 155 туружаачы, 239 эксперт ле 200-теҥ кӧп волонтерлор туружат. Онойдо ок маргаандар ӧйинде ишмекчи программа, школдо ӱренип тургандарга ченелте-таныштырулар ла мастер-класстар ӧткӱрилет.

Ого ӱзеери быјыл баштапкы катап «Ойгорлордыҥ билгирлери» деген тергеелик чемпионат ӧткӱрилер. Јажыла 50+ деген бӧлӱктиҥ туружаачылары эки компетенцияла маргыжар:  «ишти корыыры» ла «аргачылык».

Калада политехнический колледжте бир канча ууламјыныҥ маргаандарын кӧрӱп, туружаачыларыла, эксперттериле куучындажар арга болды.

«Моданыҥ технологиялары» компетенция керегинде оныҥ баш эксперти, политехнический колледжтиҥ ӱредӱчизи Юлия Бондаренко куучындады. Бу компетенцияда туружаачылар јажыла эки бӧлӱкке бӧлӱнип иштеген: юниорлор (14-16 јаштулар) ло студенттер (16-22 јаштулар). Олордыҥ кажызы ла 4 бӧлӱк иштер бӱдӱрген. Баштапкызында туружаачыларга эдим шидеп белетеер керек болгон: алты сааттыҥ туркунына ончозына берилген бир тӱҥей ӱлекерле чамча кӧктӧӧр. Экинчи јакылтала — эпшилердиҥ жребий аайынча келишкен штаныныҥ бӱдӱмин јети сааттыҥ туркунына бойы белетеп кӧктӧӧри. Оныҥ кийнинде ӱлекер белетеери ле макетирование.

Кажы ла ууламјы-площадкада јииттердиҥ ижин эки бӧлӱк эксперт-јаргычылар баалап шиҥдеген. Объективный деген јаргычылар иштиҥ технический јанынаҥ, ээжилерге тайанганын, чоттомол-кемјӱ некелтелер аайынча кӧргӧн. Экинчи бӧлӱк Judgment јаргычылар туружаачылардыҥ иштерин субъективный јанынаҥ шиҥдеген. Онойдо ок маргаандарга тергеениҥ башка-башка тӧзӧмӧлдӧринеҥ камааны јок эксперттер кычырылган. Текши тооло площадканыҥ ижинде 11 эксперт-јаргычы турушкан.

Студенттердиҥ категориязында 5 кыс турушкан. Олор ончозы политехнический колледжтиҥ ӱренеечилери. Маргаандар башталар алдында кыстар эки айдыҥ туркунына каруулу белетенген.

Аделина Бедиекова бу маргаандарда экинчи јыл улай туружып јат. Ол бойы М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ 3-чи курсында модельер-конструкторго ӱренет.

—Бу ӱредӱге амадап киргем ле «Јиит профессионалдар» чемпионатта туружарга база бойым кӱӱнзедим. Ӧткӧн јылда баштапкы катап туружып, экинчи јер алган болгом. Быјылгы маргаандарга сӱрекей каруулу белетенип, оноҥ бийик једимге иженедим. Удурлажаачыларым база ла бистиҥ колледжтиҥ ӱренеечилери, олор ончозы 2-чи курста ӱренет — деп, ол айткан.

Маргаандарга белетенип тура, Аделина анчада ла штандар кӧктӧӧрине јаан ајару эдип, нӧкӧрлӧрине, эје-сыйындарына андый эдимдерди кӧп кӧктӧгӧн.

Аделина ӱредӱзин божодып, оноҥ ары бу ла ууламјы аайынча бийик ӱредӱ алар кӱӱндӱ. Бу чемпионаттарда турушканы јиит кӧктӧӧчиге јаан ченемел берген ле санаа-кӱӱнин тыҥыткан.

«Јиит профессионалдар» маргаандардыҥ кӧп саба площадкалары јаҥжыкканы аайынча политехнический колледжте ӧткӧн. Каланыҥ ӱредӱчилер белетеер колледжинде јииттер ӱч ууламјы аайынча тартыштылар.

Педагогикалык колледжтиҥ алтай бӧлӱгиниҥ башкараачызы Марина Анышева «Баштамы класстарда ӱредери» ууламјыда эксперт болгон. Оныҥ темдектегениле, бӱгӱнги кӱнде балдарды таскадып, баштамы ӱредӱ берип тургандарга сӱрекей јаан некелтелер эдилип јат. Ол тоодо, ӱредӱчилер јаҥы эп-аргаларла иштеери, јаҥы технологияларла тузаланары, роботтор јууп билери ле оноҥ до ӧскӧзи. Чыдап јаткан јаҥы ӱйе бу јанынаҥ јакшы таскап калган, куучындаардаҥ да озо эмди балдар гаджеттерди аайлап баштап салат деп, ончобыс билерис. Ол ӧйдиҥ некелтези.

Бу компетенцияныҥ алты туружаачызы кажызы ла јакшы билгирлерлӱ болгонын кӧргӱскен. Тергеебистиҥ туружаачыларыла кожо айылдаш Алтайский крайдагы Барнаулдыҥ ӱредӱчилер белетеер колледжиниҥ бир студенти маргышкан. Чемпионаттыҥ экинчи кӱнинде олор  smart-досколо иштеп, роботторды јууп, олорды программировать эдип билеринде ле бу билгирлерин балдарга канайып јетирип турганында  маргышкан.

«Баштамы класстарда ӱредери» площадкада онойдо ок юниорлор, школдо ӱренип тургандар база туружат. Олорго бу маргаандар келер ӧйдӧ каруулу чемпионаттарга белетениш, ченелте кемдӱ болот. Ӱренчиктер конкурс јогынаҥ туружат.

Бу компетенцияда баштамы класстардыҥ балдары јогынаҥ болбос ине. Онойып, быјыл каланыҥ башка-башка школдорынаҥ алты кире ӱренчиктеҥ келип, келер ӧйдӧ ӱредӱчилер болотон јииттердиҥ урокторына јӱрген. Маргаанда бу база учурлу — ӱредӱчи кижи јаҥыс ла технологияларла јуук таныш эмес, је онойдо ок акту кӱӱндӱ, јайалталу, балдарла куучындажып, јартажып билер болор керек.

Маргарита Муйтуева педколледжтиҥ алтай бӧлӱгинде 4-чи курста ӱренет. Ол бу маргаандарда баштапкы катап туружат.

—Мындый чемпионаттар элдеҥ озо кижиниҥ оноҥ арыгы ӧзӱмине јарамыкту. Маргаандарда туружып, ичкери јолыҥды чике кӧрӱп, санааҥда белетенип баштайдыҥ. Кажы ла јыл башка-башка јаҥы технологиялар кийдирилет, бис оны ончозын ӱредӱде тузаланадыс. Темдектезе, бис, эмдиги студенттер, ӱредӱзин канча јыл мынаҥ озо божоткондорго кӧрӧ, технологиялар јанынаҥ билгирлерисле аҥыланадыс, акалайдыс та деп айдарга јараар — деп, ол куучындаган.

Ӱредӱчилер белетеер колледжте онойдо ок «Школдоҥ озо таскаду» деген ууламјыла маргаандар ӧткӧн. Бу площадкада јииттер база ла бийик технологияларла бек колбуда иштеген. Биске ол бир јанынаҥ кайкамчылу да деп билдирди. Эмди балдар тегин ойынчыктарла эмес, а јаан экранда кӧргӱзилген ойынчыктарды ары-бери јылдырып, туралар тудуп, чоттоп, бедиреп туратан эмтир. Је ол, байла, база ӧйдиҥ некелтези. Бу ууламјыда текши бӧлӱкте (16-22 јаштулар) тергеебистеҥ беш јиит, Алтайский крайдыҥ ла Томский областьтыҥ тергеелик чемпионаттарыныҥ эки јеҥӱчили турушкан (айылдаш тергеелердиҥ јииттери конкурс-баалаш јогынаҥ туружат).

Бу туружаачыларга каладагы балдардыҥ садтарынаҥ болчомдор айылдап келет. Эксперттердиҥ темдектегениле, каланыҥ садтарында интерактивный экрандар јок то болзо, балдар оны кӧрӱп, оныла канай тузаланарын, ойноорын чӱрче ле аайлап ийет.

«Таскадаачылар болуп иштеер јииттерге некелтелер база сӱрекей бийиктеп калган — деп, колледжтиҥ школдоҥ озо ӱредӱниҥ преподаватели, тергеелик чемпионаттыҥ эксперти Наталья Волкова айткан. —Эмди таскадаачы јаҥыс ла балдарла куучындажып, олорды тышкары бастыртар, ойнодор эмес, је онойдо ок компьютерный технологияларды тузаланып, ол ажыра ойындар белетеп билер учурлу». Площадкада балдардыҥ су-кадыгын тазыктырар солун јазалдардыҥ кӧрӱзи тургузылган болгон.

Чемпионат ӧйинде кӱӱнзеген јииттерге мастер-класстар алар, профессионал једимдер, јазалдар тургузылган кӧрӱлер кӧрӧр арга болгон.

Олорло кожо сонуркап, јииттердиҥ иштерин, маргыжып јатканын кӧргӧн, куучындашкан кийнинде, билгирлерлӱ, јайалталу јиит профессионалдардыҥ јӱткӱмели, эрчимдӱ кӱӱни, чындап та, телекейди оноҥ артык эдеринде алаҥзу јок.

Э. КУДАЧИНА