Алтайдын Чолмоны

Тергееде су-кадыкты корыыр иштиҥ турулталары

14.02.2020

Су-кадыкты корыырын шиҥжӱлеери аайынча федерал службаныҥ Алтай Республикадагы тергеелик органында (Россу-кадыкшиҥжӱ) 2019 јылдыҥ экинчи јарымында су-кадыкты корыырында госшиҥжӱниҥ турулталарыныҥ шӱӱжӱзи ӧтти. Шӱӱжӱлӱ јуунда тергеениҥ су-кадыкты корыыр организацияларыныҥ, фармацевтикалык системаныҥ ла су-кадыкты корыырыла колбулу ӧскӧ дӧ органдардыҥ ла  јондык биригӱлердиҥ   чыгартулу улузы туруштылар.

Россу-кадыкшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча тергеелик органыныҥ башкараачызы Ирина Нонукова 2019 јылдыҥ экинчи јарымында тергеениҥ су-кадыкты корыыр системазындагы тӧс кӧргӱзӱлер керегинде айткан. Бӱгӱнги кӱнде Кыдатта коронавирустыҥ таркаганыла колбой, тергеениҥ аптекаларында маскалардыҥ, вирустарга удурлажар препараттардыҥ бааларына мониторинг ӧткӱрилип турганына база ајару эткен.

Баалар шиҥжӱде тудулат

Россияныҥ монополияла тартыжар службазыныҥ Алтайский республикан башкартузыныҥ (УФАС) башкараачызы Андрей Гостюшев медициналык ла фармацевтикалык организацияларда антимонопольный јасактарды бӱдӱрери керегинде јетирӱ эткен. ФАС-тыҥ тергеелик башкартузы республиканыҥ аптечный сетьтеринде айалганыҥ мониторингин Россу-кадыкшиҥжӱниҥ, Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилериле, јондыкла кожо ӧткӱрет. Олордо коронавирус таркаганыла, тергееде ОРВИ-ниҥ ле грипптиҥ ӧйиле колбой, медициналык маскалардыҥ ла ОРВИ-ниҥ, грипптиҥ эмдериниҥ бааларын бийиктедип турган учуралдар болуп јат. Аптекаларда маскаларды садудаҥ јоголтып, кийнинде олордыҥ баазын бийиктедип саткан учуралдар бар. Онойып, шиҥжӱлӱ иштердиҥ турултазында каланыҥ маскалар јок болгон ӱч аптеказына запрос эдилген. Онойдо ок аптекалардыҥ олорды садып алган бааларын ла садып турган бааларды тӱҥейлеп, база запрос эдилет. Масканыҥ розничный баазын нениҥ учун 400% кӧдӱргенин јартазын деген запрос «Ваш доктор» деген аптекаларга аткарылган. Онойдо ок оптовый рыноктогы бааларга мониторинг эдилет. Оптовый јеткилдеечилер бааларды база бийиктеткен учуралдар бар. Мындый учуралдарды УФАС чыдуларын јасакты бузуп тузаланганы ла конкуренцияда куурмакту керек деп кӧрӱп јат. Кажы ла учуралдыҥ аайына чыгар керек. РФ-тыҥ су-кадыкты корыыр министерствозыныҥ јетирӱзиле, ондый бузуштар эткен фармацевтикалык организациялар лиценциязын да айрыдар аргалу. УФАС-тыҥ јааны медициналык ла фармацевтикалык организацияларга баштанып, кызалаҥду ӧйлӧ тузаланып бааларды бийиктетпезин, айалганы курчытпазын деп айткан.

Медболуштыҥ чыҥдыйы ла јеткер јок болоры

Медицинада иштиҥ чыҥдыйына ла јеткери јок болорына ичбойында шиҥжӱ тӧзӧӧрине ле ӧткӱрерине некелтелерди бӱдӱрери керегинде элбек јетирӱни Россу-кадыкшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча тергеелик органыныҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Клара Бурулова эткен. РФ-тыҥ су-кадыкты корыыр министерствозыныҥ 2019 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 7-чи кӱнинде кол салылган Јарлыгыла јарадылган «Медицинада иштиҥ чыҥдыйына ла јеткери јок болорына ичбойында шиҥжӱ тӧзӧӧриниҥ ле ӧткӱрериниҥ некелтелери» 2019 јылдыҥ сыгын айыныҥ 16-чы кӱнинде чыду алынган. Ондо ичбойында шиҥжӱниҥ амадулары ла керектери, шиҥжӱни ӧткӱретен субъекттер, медорганизацияларга чокым кандый керектер ӧткӱрери, шиҥжӱ тушта кандый кӧргӱзӱлерге баа берилери, шиҥжӱ ӧткӱрериниҥ тӧзӧгӧзи, ӧйи, канча катап ӧдӧри ле ӧскӧзи де чокымдалган.

Ичбойында шиҥжӱниҥ амадузы — эл-јон медболуштыҥ стандарттары, клинический шӱӱлтелер ле медболуштыҥ ээжилери аайынча чыҥдый ла толо кеминде медболуш аларын, онойдо ок медорганизациялардыҥ чыҥдый ла медициналык иштиҥ јеткер јок болоры јанынаҥ некелтелерди бӱдӱрерин јеткилдеери.

Ичбойында шиҥжӱниҥ керектери мындый ууламјыларды јеткилдейт ле баалайт: медицинский ишти бӱдӱрерде, эл-јонныҥ су-кадыкты корыырындагы тап-эриктерин буспазын; медболуштыҥ стандарттарын ла медболуш јетирериниҥ ээжилерин тузаланарын; медшиҥжӱлерди, освидетельствованиелерди, экспертизаларды, диспансеризацияларды ӧткӱрериниҥ ээжилерин бӱдӱрерин. Онойдо ок пациенттиҥ су-кадыгыныҥ айалгазына келишпес медболуш эдерин; пациентке керектӱ профилактикалык, диагностикалык, эмдеер ле су-кадыгын орныктырар керектерди бӱдӱрбезин (ол тоодо ӧйинде, керектӱ кеминде эмес бӱдӱрерин) болдыртпазы. Медишчилердиҥ медболуш јетирериниҥ чыҥдыйы ла јеткер јок болоры јанынаҥ инструкцияларды бӱдӱрери, эл-јонныҥ су-кадыгына ла јӱрӱмине јеткерлӱ чочыдуларды илелеерге ле болдыртпаска медициналык ишти јарандырары ајаруга алынат.

Медболуштыҥ чыҥдыйына ла јеткери јок болорына эдилген государственный, ведомственный шиҥжӱ тушта, онойдо ок медицинада кыйалтазы јоктоҥ страховать эдер фондтордыҥ ла страховой медорганизациялардыҥ медболужыныҥ чыҥдыйын шиҥжӱлеерде илелелген бузуштардыҥ уч-турулталарын ла шылтактарын јоголторы јанынаҥ иштер ӧткӱрери айдылган.

Јетирӱ эдеечи оноҥ ары ичбойында шиҥжӱни тӧзӧӧри ле ӧткӱрери, шиҥжӱде турушкандардыҥ тап-эриктери, иштери ле ӧскӧ дӧ некелтелери керегинде куучындаган. Темдектезе, шиҥжӱлер планла да, планла эмес те ӧйдӧ ӧткӱрилет. Планла эмес шиҥжӱлер мындый учуралда ӧткӱрилет: медорганизацияныҥ медициналык ижиниҥ чыҥдыйыныҥ ла јеткери јок болорыныҥ статистикалык кӧргӱзӱлери јабызап турганда; эл-јонноҥ медболуштыҥ коомой чыҥдыйы ла јеткери јок болоры јанынаҥ комыдалдар болзо, онойдо ок эл-јонныҥ су-кадыгына ла јӱрӱмине јеткерлӱ медболуш эдилгени керегинде комыдал болзо. Онойдо ок пациент божогон, эмчиликте медболуш эдилерде ӧскӧ оору југушкан ла су-кадыгыныҥ айалгазы коомойтыган ончо учуралдарда база планла эмес шиҥжӱ ӧткӱрилет.

Кандый нацӱлекерлер бӱдӱп јат

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Сергей Коваленко тергееде су-кадыкты корыырында национальный ӱлекерлер керегинде элбеде ле толо куучындаган. «АР-да балдардыҥ су-кадыгын корыырын ӧскӱрериниҥ программазы» деп тергеелик ӱлекерле 2019 јылда балдардыҥ су-кадыгын корыырында иштеечи 24 врач ӱредӱ ӧткӧн. Медорганизациялардыҥ поликлиникалык бӧлӱктериниҥ 55% медјепселдерле јетире јеткилделген ле ичи јарандырылган. Бу керекке федерал бюджеттеҥ 30,4 млн, республикан бюджеттеҥ 1,6 млн салковой чыгарылган. Онойдо ок 2019-20 јылдарда јетире тудулбаган пристройкаларга, блокторго ло ӧскӧ дӧ строительный иштерге федерал бюджеттеҥ 463,4 млн, республикан бюджеттеҥ 13,9 млн салковой чыгарылат.

«АР-да јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла тартыжары» деп тергеелик ӱлекерле республикан эмчиликтиҥ сосудистый тӧс јерине федерал бюджеттиҥ 23,05 млн салковойына медјепселдер алылган. Быјыл оныҥ кеми 27,1 млн салковой болор. Министрдиҥ чокымдаганыла, инфаркт ла инсульт болгон пациенттерге баштапкы ла катап эмдер аларына федерал бюджеттеҥ 11,5 млн салковой чыгарылары темдектелген.

Ороонныҥ ишјалы бийик ӧскӧ тергеелерине медишчилердиҥ барары астабай јат. Тӧс шылтактар — ол јабыс ишјал ла јадар јердиҥ курч сурагы. «Медорганизацияларды квалификациялу кадрларла јеткилдеери» деп ӱлекерле 2019 јылда «Земский доктор/земский фельдшер» программала јурттарга 26 врач ла 7 фельдшер иштеп барган. Олорго тура аларына республикан бюджеттеҥ 30,35 млн салковой чыгарылган.

Је тӧс калада кадрлар јанынаҥ айалга курч артат. Нениҥ учун дезе, Горно-Алтайск эл-јоныныҥ тоозыла бу программага кирбей јат. 2020 јылда бу программага федерал бюджеттеҥ 59,4 млн, республикан бюджеттеҥ 600 муҥ салковой чыгарылар.

«Онкология ооруларла тартыжары» деп тергеелик ӱлекерле республикан эмчиликтиҥ онкология тӧс јерине 58,6 миллион салковойдыҥ медјепселдери алылган. 2020 јылда бу тӧс јерге медјепселдер аларына федерал бюджеттеҥ 95,07 млн салковой чыгарылары темдектелген.

«Баштамы медболуштыҥ системазын ӧскӱрери» деп ӱлекерле јурттарда ФАП-тар тударына федерал бюджеттеҥ 5,316 млн, республикан бюджеттеҥ 1,7 млн салковой чыгарылган. Быјыл 16 ФАП тударына келиштире 89,4 млн ло 904 муҥ салковой акча чыгарылар.

2019 јылда онойдо ок санитарный авиацияга федерал бюджеттеҥ 53095,8 муҥ салковой чыгарылган ла 88 учуш болгон. Республиканыҥ бюджединеҥ 28795,2 муҥ салковой чыгарылган ла 10 учуш эдилген. Бастыразы 147 кижи, ол тоодо 30 бала тӧс эмчиликке јетирилген.

2020 јылда бу тоолор келиштире 118,8 миллион ло 1,2 миллион салковой болор.

Министр онойдо ок республиканыҥ медицина бӧлӱгинде иштеп турган база тӧрт нацӱлекер керегинде куучындаган.

Коронавирусты таркатпазы аайынча иштер

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозында медболушты ла эмдерле јеткилдеерин тӧзӧӧр бӧлӱктиҥ јааны Татьяна Колмакова Алтай Республиканыҥ јеринде коронавирустыҥ таркаарын болдыртпазы аайынча иштер керегинде јетирӱ эткен. Бу амадула АР-дыҥ башкарузы керектӱ иштердиҥ планын, су-кадыкты корыырыныҥ министерствозы ӧткӱретен керектер керегинде јакаан јараткан.

Министерстводо коронавирусный инфекцияныҥ таркаарын болдыртпазы аайынча штаб тӧзӧлгӧн. Тергеениҥ бастыра медорганизациялары эпидемияга удурлажатан кату ээжиге кӧчӱрилген. Олордыҥ материально-технический аргалары ла медишчилери иштеерге беленге тургузылган. Медишчилер коронавирусты таныырыныҥ, диагностиказыныҥ, эмдеериниҥ сурактарыла ӱредӱ ӧткӧн.

Аптекаларда ла медорганизацияларда керектӱ эмдер, маскалар бары-јогы кӱнӱҥ ле шиҥжӱде тудулат, эл-јонныҥ бийиктедилген бааларга комыдалдарыла база шиҥжӱ ӧдӧт.

Јетирӱде онойдо ок министерствоныҥ коронавирустыҥ таркаарын болдыртпазы, серемјилӱ улусты, ол тоодо КНР-даҥ келгендерди шиҥдеери ле ӧскӧ дӧ профилактикалык иштери керегинде айдылган.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы