Јаҥы јылдыҥ тӱнинде бичиген бир самара

21.02.2020

Черӱчилдердиҥ самаралары… Эмдиги ӧйдӧ бу оҥдомол јоголорго јеткен, сабырт ла этсе, куучындажып ийер, чырай-бӱдӱжин кӧрӱжер, сӧслӧ дӧ эзенин јетирер јаантайын колбу бар.

Је азыйда черӱге барган уулдардыҥ ада-энезине, најы-нӧкӧрлӧрине, сакыган эмезе јараткан кӧӧркийлерине бичиген самаралары, олого каруулар – солун-собур угужар, кӱӱн-санаазын чыгара айдар сок јаҥыс арга болгон.

Буучай Бурмаловтыҥ черӱде јӱрӱп бичиген ӱлгерлери «Алтайдыҥ Чолмонында» јаантайын јарлалатан ла кийнинде, јанып келерде, таҥынаҥ јуунтызына кирген.

Оныҥ ӱлгерлерин кычырзаҥ, ары јанынаҥ бойы ла тизилип, ӱзӱги јогынаҥ урулып чыккан кайкамчылу поэт болгон.

Буучай Бурмалов газедистиҥ антыгарлу најызы болгон, нӧкӧри Эргиш Шумаров јиит ӧйлӧринде «Алтайдыҥ Чолмонында» иштеген. Бӱгӱн бис эки нӧкӧрдиҥ ӱлгерлеп бичишкен самараларын јарлап, черӱде турган уулдарга су-кадык јӱрзин, молјузын ак-чек бӱдӱрзин, јуук улузына кӱчсинбей самаралар бичип турзын деп кӱӱнзейдис.

Буучайдыҥ самаразы

Ийнек jыл. Чагаан ай.

Иркутсктаҥ. Буучай.

01.01.85 jыл

Эргижим,

Кандый jӱрӱҥ, карындаш?

Катай-тетей келетен

Канатту каттарыҥ

Кайда арып-чылады,

Jолынаҥ астыкты?

Сакып, мойным чӧйилди,

Санап, jӱрек ӧйилди.

Оорып калдыҥ эмеш пе,

Омок ӱниҥ угулбайт.

Байрамдаштаҥ эмес пе?

Бултаарытпай jартын айт!

Солундарыҥ санадым,

Сорбылайла, тӱрген ий.

Салымыҥда не болды,

Санааркатпай мени, чий.

Акыр, эмди бойымныҥ

Алыс сӧзим айдайын.

Эт-jӱректиҥ адынаҥ

Эзенимди салайын.

Су-кадык та, служба да —

Суу-jоргодый барып jат.

Бичиниш те, чӱмдениш те

Бир тизӱдий чӧйил барт.

Тилгереп те не болор —

Тишке тили илинер.

Талбырап та кай jӱрер,

Тырыктазаҥ jат сезер.

Учуры jабыс сӧстӧрди

Уйку базып айттырар.

Угулуп калбас кожоҥды

Уйалып jӱрзе, кем айдар?!

Jаҥы јылды конверттӱ

Jаҥыскан тӱнде уткыдым.

Караҥуйда мылтыкту

Карыкчалду тур калдым…

Оҥдозоҥ мени, карындаш —

Ондый болды jыргалым.

Калыгым амыр jатсын деп

Каруулбыда турганым…

Ӧйлӧр ӧдӧр — билерим:

Ончозы артар кийнимде.

Тогус айдаҥ jедерим

Тӧрӧлим — кабай jеримге.

Эмди тура, бу ла —

Эки колдо автомат.

Самараҥ да удаган:

Санааларым айланат.

………………

Бичи, бичи, нӧкӧрим

Билериҥди, кӧргӧҥди.

Мениҥ тууган ӱлгерди

Меке дебе. Кӧптӧди.

Солоҥыдый сӧстӧрим

Сонуркадар, кӧкӱдер.

Jаҥмыр-jааштый кӧстӧри

Jаш ийдезин сӧкӱдер.

Сарнап эмес, сананып,

Саа jайаган самарам,

«Нӧкӧрим» — деп шыпшанып,

Ном-ойгордый табара…

Бис экӱниҥ наjылык

Бирлик кӱйер от кептӱ.

Кӱни-айы, ӧй, jылы –

Кӧнӱ ӧзӧр ол эптӱ!

Jӱс олбукту Сӧс-Кӱӱним

Jӱрегиҥде шулурзын.

Jаш корболу ӧскӱрим

Jаҥарлазын, шулмузым…

Токтодынып болбойдым,

Точка, акыр, тургузар.

Озогы ла ол бойым

Ойгу jӱрӱм ураакта…

Чийий. Чил ий.

Бол, ай…Буучай.

Эргиштиҥ каруузы

Саатаган самарашым

Саа учурлай. Эргижиҥ

Эзен-амыр, Буучайым!

Эрке-тынду самараҥды

Эриге бу кычырдым…

Эркетендӱ бу бойым.

Самарам саа саатады:

Сананба jаман, нӧкӧрим.

Самараҥ ачып санадым –

Сакыдып сени. Тен кӱрӱм!

Солундардаҥ собуратан

Согоно jытту не де jок,

Содойгончо отуратам –

Содойгон ол чакыма

Саҥыскан да конбос. Jок!

Кокурлажып оптожотон

Колтулар да мында йок!

Jаҥарлажып кожоҥдойтон

Jааналарыс — кем де. Кок!

Маска-малта колымда,

Маатыркайдым иштене.

Уйалбазам ус болорым –

Урулар акча колыма.

Салымым ондый болор деп,

Сананбадым эр бойым,

Салковойлор толор деп,

Сакыбадым, Буучайым…

Ай-малталу Эргижиҥ

Ач-амыры jок арыбай,

Эпши эмес, эр кижи,

Аркада ол чабынбай!

Оору-jобол табарбайт.

Олут болзо кычырадым,

Оны-мыны казынадым –

Билимге сӱре тартыладым…

Он ло кӱннеҥ оол бойым

Ойрот-Турага тӱжерим,

Ондогы солун-собурым

Ончозын тӧкпӧй чийерим.

Барыс деген акабыска

Укаачыныҥ уулына

Барган тарый кирерим.

Бары-jогын алтайыста

Батпазын ба! Ийерим.

Салымым да сал бодолду

Салдым агып бараадат,

Салкын кептӱ. Кородолду –

Саа айтпазам, кай барат!

Эртенгиде кем болорым

Эзебейдим, кандажым!

Эл-jоныма элтертерим

Ээнзирейдим качажып.

Улаарып сен jӱрбегиҥ,

Улан мениҥ нӧкӧрим,

Уйку арада ӱлгериҥ

Учурлап бичи – ол Кӧрӱм!

Автоматту каруулбыда?

Апту тургыҥ – кара уул да!

Черӱчил бу jӱрӱмиҥ

Чегис учун – билип jӱргиҥ.

Уй-мылтыгын курыган –

Улчымарлар бар эмей,

Тӧрӧлиске умзанган

Тӧӧриҥилер. Баарымай!

Эпши кижи тогус айдаҥ

Балазына кут берер,

Эр-Буучайы тогус айдаҥ

Эл-Алтайга jан келер.

Эмдигизинеҥ эки артык

Элибистиҥ элчизи,

Озогызынаҥ он артык –

Jоныбыстыҥ jолчызы,

Сайын сайлу алтайыҥа

Санааркашту jангайыҥ,

Сагагын jайган эрjенеҥе

Санаган бойыҥ мингейиҥ!

Суузымайдаҥ туймай туда,

Суузыҥ кандыра ичкейиҥ.

Сакыган бойлу ол балады

Салымыҥча алгайыҥ.

Ӱкӱстеп чийген бу ӱлгӱӱм

Ӱремтик эди – ол ӱргӱӱм.

Ӱштиҥ-тӱнниҥ аразы,

Ӱӱленген айдыҥ jаҥызы.

Уручнигим тартайын,

Уручкамды салайын –

Черийнем де туузылды,

Чек бойым да уктаайын…

Соотоп чийе, Буучайым,

Сооды. Ийе. Бу чайым.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина