Алтайдын Чолмоны

Кижилик сӱӱжиле телекейди јарыткан

28.02.2020

Улаган аймактыҥ тоомјылу, јаркынду, ченемелдӱ ле ады-јолы јарлу ӱредӱчизи Галина Савельевна Телекова јӱрген болзо, быјыл кочкор айдыҥ 28-чи кӱнинде ого 75 јажы толор эди.

Галина Савельевна 2018 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 9-чы кӱнинде ак-јарыктаҥ јӱре берген де болзо, оныҥ ады-јолы ундылбай, бала-барказыныҥ, сыйындарыныҥ, тӧрӧӧн-туугандарыныҥ, ӱренчиктериниҥ, кӧрӱш-таныштарыныҥ, эл-јонныҥ, калыгыныҥ кӧксинде артып калган. Кижи бу јӱрӱмде бойыныҥ јакшынак изин артыргызып саларга келип јат. Галина Савельевна јӱрӱминде јакшы изин тӧрӧл јеринде артырып салган деп айдар керек. Оныҥ ады-јолын кереестеп, бу бичимелди Г. С. Телекованыҥ эземине учурлап бичидис.

Галина Савельевна Улаган аймакта чыккан, энезиниҥ баштапкы балазы, биледеги кӧп балдардыҥ сӱӱген эјези болгон. Эне-адазы јаантайын иште, айылдагы балдарды кӧрӱжип-чыдадары каруулу керек. Оныҥ да учун кичинектерин чыдадып кичеешкени учун сыйындары ого быйанду, тооп ло баалап јӱретен. Јиит кыс 8-чи класстыҥ кийнинде Горно-Алтайсктагы педучилищеге ӱренерге кирген, оныҥ кийнинде пединституттыҥ тӱӱки факультедин једимдӱ тӱгескен. Педучилищеде ӱренерге јилбилӱ болгонын Галина Савельевна нӧкӧрлӧрине јаантайын куучындайтан. Педучилище ӱренеечилерге тереҥ билгирлер беретени текши јарлу. Ого ӱзеери кожоҥдоорына, бијелеерине ӱредериниҥ тӧзӧлгӧзи база тыҥ болгон. Ол бойы ӱнгӱр, кожоҥдоорын сӱӱйтен, оныҥ учун јилбиркеп ӱренип, ӱренгенин кийнинде бойыныҥ ижинде мӧрлӱ тузаланган. Ӱредӱни јеҥӱлӱ божоткон јиит кыстыҥ ишмекчи јолы 1965 јылда тӧрӧл Улаган јуртыныҥ баштамы школынаҥ башталган. Кызыныҥ иштеги јолы мынайда башталганы энези Федора Васильевнага јаан оморкоду болгон.

Галина Савельевна Станислав Алексеевич Телековло таныжып, јурт тӧзӧп, эки бала чыдадып салган. Кызы Светлана Станиславовна Алтай Республикада ичбойындагы керектер аайынча министерствоныҥ бӧлӱгинде једимдӱ иштеп, јакшы ижиле аҥыланатан. Уулы Алексей Станиславович Пенсионный фондтыҥ Улагандагы бӧлӱгиниҥ јааны болуп иштеген, эмди Пенсионный фондтыҥ республикан бӧлӱгинде иштейт. Ада-энези балдарын ишти-тошты ак-чек бӱдӱрерине, улуска ајарыҥкай, эл-јонло эптӱ-јӧптӱ јӱрерине бойлорыныҥ јозокту ижи, јӱрӱми ажыра таскаткандар. Јалакай эне Галина Савельевна балдары јаанап та каларда, олордыҥ ижи-тожына болужып, јӧмӧп јӱрген. Баркаларыныҥ сӱӱген тайназы ла јааназы олордыҥ да јолы ачык ла узун, ичкери болорына јаан камаанын јетирген.

Ол билезиниҥ ырыс-кежигин бек тударында эне кижиниҥ учурын тереҥ оҥдоп, јуук улузына сӱрекей чебер ле кару болгон. Галина Савельевна Станислав Алексеевич Телековло таныжып, јурт тӧзӧп турган ӧйлӧрдӧ эш-нӧкӧри Пермьдеги юридический университетте ӱренип турган. Шак ол ӧйдӧ Станислав Алексеевичти бийик ӱредӱ алзын деп, Галина Савельевна сӱреен тыҥ јӧмӧгӧн. Эш-нӧкӧри ӱредӱзин божодып, ишмекчи јолын 1973 јылдаҥ ала Шабалин аймакта шылучыныҥ ижинеҥ баштаарда, билези кожо барган. Шабалин аймактыҥ кийнинеҥ Станислав Алексеевич 1975 јылда Кош-Агаш аймакка прокурордыҥ ижине кӧстӧлгӧн.

1985-1986 јылдарда эш-нӧкӧри Оҥдой аймакта прокурор болуп иштеерде, Галина Савельевна аймактыҥ ӱредӱ бӧлӱгинде методист болуп иштеген. Прокурордыҥ ижи јеҥил эмес болгонын оҥдоп, бу уур ла кӱч ӧйлӧрдӧ ол балдарыныҥ адазыныҥ јанында јӱрӱп, јӧмӧгӧн деп айдар керек. Ол ӧйдӧ ӧскӧ јерде јӱрӱп иштейтени јеҥил эмес болгон. Ӱренип турган ӧйлӧринеҥ ӧскӧ ӧйдӧ айлынаҥ ыраакта јӱрбеген улуска онызы кӱчке де келишкен болзо, је Галина Савельевна унчукпастаҥ, оны турумкай ӧдӱп чыккан. Ол ӧйлӧрдӧ Улаган аймактаҥ ӱренип барган улус та ас болгон.

Станислав Алексеевич биледе энезиниҥ јаҥыс уулы. Оныҥ ада-энези канчын јиит тушта айыл-јурт тӧзӧӧргӧ лӧ јӱрерде, јуу-чак башталган. Кайны Алексей Петрович јууда И. Шодоевле, И. Тантыевле, Л. Кокышевтиҥ адазы Василий Константиновичле, оноҥ до ӧскӧ јерлеш јуучылдарла кожо јуулашканын, јууда јеҥ јастанганын Галина Савельевна эске алып куучындайтан.

Алексей Петрович от-калапту јуу-чакка атанган. Бу ӧйдӧ биле тӧзӧӧргӧ куучындажып јӱрген кызы уул бала тапкан. Кайын энези келди Анфиза Роголеваны ла барказын айлына кӧчӱрип алган. Уулчакты Станислав деп адаган, адазы А. П. Телеков јуудаҥ кайра јанбаган. Мыныҥ ачузын Галина Савельевна јӱрегиле сезип, адазын кӧрбӧгӧн, јаҥыскан ӧскӧн кижиге јӱрӱмде коомой болбозын деп, эш-нӧкӧриниҥ јӱрӱмдик јолында јӧмӧӧчизи, чындык ӱӱрези, эш-барааны болгон.

Станислав Алексеевич ак-чек прокурор болгонын улус эмдиге ле јылу эске алгылайт. Сегизенинчи јылдарда Улаган аймакка прокурор болуп иштеп келерге кӱӱнзеген улус јокко јуук болордо, бойыныҥ јерине Телековтордыҥ билези кӱӱнзеп келген. Станислав Алексеевич бойы билер де, кӧгӱстӱ де кижи болгон. Онойдо ок улуска ачык кӱӱндӱзиле, чындык кӧрӱмиле аҥыланатан. Је бойыныҥ јеринде јаргычы болоры недеҥ де кӱч болгонын эш-нӧкӧри Галина Савельевна сӱреен јакшы билген. Нерелӱ, байлык ченемелдӱ ӱредӱчиниҥ трудовой книжказында кажы ла катап мынайда бичилетен: «Уволена в связи с переводом мужа». Шак бу сӧстӧр билениҥ јӱрӱмдик јолыныҥ аҥылузын јарт кӧргӱзет.

Баштамы класстыҥ ӱренчиктериниҥ билгириниҥ чыҥдыйы, ӱредӱге јӱткимели ӱредӱчизи канайда баштап, ууламјылап салганынаҥ јаан камаанду. Ижи-тожын јакшы билер ченемелдӱ ӱредӱчи Галина Савельевна сӱрекей кӧп балдар ӱредип салган.

Кош-Агаштагы баштамы школдо иштеп турарда, оныҥ једимдӱ, озочыл ижин ајаруга алып, ого «Россия Федерацияныҥ нерелӱ ӱредӱчизи» деген бийик ат адалган. Оноҥ озо јайалталу ӱредӱчи «Албаты ӱредӱлигиниҥ отличниги» деп темдекле кайралдаткан. Орооныстыҥ эткен бӱдӱмјизине ол чындык арткан. Кандый да ӧмӧликке келгенде, ол ӧмӧликти бийик тоогон. Онызы оныҥ кылык-јаҥыныҥ аҥылу јаны болгон. Коштой јӱрген улусты тооп билер кижини улус та тооп, баалап јӱретен.

Бойыныҥ ижин сӱӱген ӱредӱчи јондык иштерде јаантайын эрчимдӱ турушкан. Галина Савельевнаныҥ сӱр-јуругы бир ӧйдӧ Кӱндӱниҥ доскозында база турган. Ол ӧйлӧрдӧ, эмдиги чилеп, фотоаппаратка соктыртып, јаан эдип белетеп ийер арга јок болгон ине. Оныҥ учун улустыҥ сӱр-јуруктарын јерлеш јурукчы Игнат Ортонулов јураганын эске алып, ол ӧйдиҥ элестерин, аҥылузын кӧксинде јылу ла быйанду алып јӱрген. Сӱр-јурук билелик кӧмзӧдӧ чеберлелет.

Галина Савельевна бойыныҥ јӱрӱминде нӧкӧрликти бийик баалап, ӱӱре-јелелериле нак, кару јӱрген. Јӱрӱмде кезик улус нӧкӧрлӧринеҥ ыраак, ӧскӧ лӧ јерге барза, колбузын јылыйтып салат. Је јӱрӱмде кӧпти кӧргӧн, ӧткӧн ӱредӱчи балдарга нӧкӧрликтиҥ тереҥ учурын јартап, бойы да бу оҥдомолды бийик алып јӱрген. Бала тужында, школдо, училищеде, башка-башка јерлерде иштеген ӧмӧликтердеги нӧкӧрлӧриле ол бастыра јӱрӱмине колбуны тудуп, бары-јогын угужып, керек дезе болужып та јӱретен. Темдектезе, Оҥдойдоҥ Елена Јыргаловна Кыдыевала, Кош-Агаштаҥ Надежда Сергеевна Чумакаевала, Валентина Николаевна Майхиевала, Анна Андреевна Оминала, оноҥ до ӧскӧ нӧкӧрлӧриле, ӱӱрелериле эптӱ-јӧптӱ, нак јӱрген. Байа антыгарлу нӧкӧрлӧр деген сӧстиҥ учурын јӱрӱмиле, кӧгӱс колбу оҥдомолыла быжулаган.

Јӱрӱмде Галина Савельевна сӱрекей кокырчы, ачык-јарык, јалакай кижи болгон. Айлында кӱндӱзек, чӱрче ле јӱзӱн-јӱӱр аш-курсагын белетеп, айылдаштарын, нӧкӧрлӧрин кычырып, кӱндӱлеерин сӱӱйтен. Келген улусла кокырлажып, ӧткӧн ӧйди јылу эске алынып отуратандар. Кайда ла јӱргенде, ол солун куучын-эрмегиле улусты јилбиркедип ийетен. Айлына келген улусты качан да куру чыгарбайтан, акту кӱӱнинеҥ неле-неле арчуулдап ла ийген турар.

Јӱрӱмниҥ учурын канча ла кирези шӱӱп кӧргӧндӧ, ол учы-кыйузы јок оҥдомолдор болор. Је кажы ла кижиниҥ јӱрӱми ӧскӧ улустыйынаҥ аҥыланып, јӱрӱм керегинде калыктыҥ оҥдомолдорына бойыныҥ тамчызын кожот. Айдарда, бистиҥ јерлежис, коллегабыс Галина Савельевнаныҥ да јӱрген јӱрӱми, иштеген ижи келер ӱйелерге јозок болуп артарында алаҥзу јок.

Улаган аймактыҥ ӱредӱчилери

(Фотојурук билелик кӧмзӧдӧҥ алылган)