Алтайдын Чолмоны

Јыл туркунына иш кем јок ӧткӧн…

03.03.2020

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ министерствозыныҥ коллегиязы ӧткӧн јылда иштиҥ турулталары аайынча јуун ӧткӱрди. Јуунда Роспотребшиҥжӱниҥ АР-дагы башкартузыныҥ, Россу-кадыкшиҥжӱниҥ тергеелик органыныҥ чыгартулу улузы,  муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ле республиканыҥ эмчиликтериниҥ баш врачтары, су-кадыкты корыырыныҥ ишчилериниҥ профсоюзыныҥ председатели ле су-кадыкты корыырыла колбулу ӧскӧ дӧ ишчилер туруштылар.

Демографияныҥ айалгазы

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министри Сергей Коваленко Майма аймактыҥ јааныныҥ јонјӱрӱмдик сурактар аайынча ордынчызынаҥ башка ӧскӧ аймактардыҥ јаандарыныҥ ордынчылары бу јуунга келбегенин ајарды. Оныҥ айтканыла, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ администрацияларыныҥ јербойындагы су-кадыкты корыырына јӧмӧлтӧзи јанынаҥ кӧп ајарулар бар болгонын темдектеди.

Ӧткӧн јылдагы иштиҥ турулталары керегинде тӧс докладты министр Сергей Коваленко этти. Ол јетирӱзиниҥ бажында республикадагы демографияныҥ тӧс кӧргӱзӱлериле таныштырды. Тергееде јаш балдар чыгары, 2018 јылга кӧрӧ, 10,4% астаган. Ол ӧткӧн чактыҥ 90-чы јылдарындагы демографияда коомой айалганыҥ салтары. Эҥ кӧп балдар Кош-Агаш ла Улаган аймактарда, балдар ас чыгып турган аймак — Майма. Эл-јон ортодо коромјы болоры тыҥ эмес кӧптӧгӧн (1,4%). Иштеер јашту улустыҥ ӧлӱми 100 муҥ кижиге 538,3 болгон, онызы, 2018 јылга кӧрӧ, 4,4% кӧптӧгӧн.

Улустыҥ короорыныҥ шылтактары алдындагы ла бойы артат. Кан айланар системаныҥ, кату ла чемет оорулардаҥ, шыркалардаҥ, јеткерлердеҥ ле корондолгонынаҥ улус коройт. Кан айланар системаныҥ ооруларынаҥ корогондордыҥ тоозы астаган, је арткан шылтактардаҥ ла оорулардаҥ улус корооры кӧптӧгӧн. 2019 јылда јолдордо јеткерлердеҥ божогондордыҥ тоозы (36), 2018 јылга кӧрӧ (26), 38% кӧптӧгӧн. Улус кол салынып божооры эҥ курч сурактардыҥ бирӱзи болуп туру. Былтыр 78 кижи кол салынган, 2018 јылда — 92 болгон. Аракыдаҥ корондолып божогондордыҥ тоозы 37 кижи, 2018 јылда — 28. 2019 јылда 34 јаш бала божогон, 2018 јылда — 28 бала. Калганчы јылдарда јаш балдардыҥ божооры турумкай астап турган болгон, је былтыр 30% кӧптӧгӧн.

Тергеелик ӱлекерлер

Министр оноҥ ары республиканыҥ су-кадыкты корыыр системазында бӱдӱп турган нацӱлекерлер керегинде јетирӱ этти. «АР-да балдардыҥ су-кадыгын корыырын ӧскӱрериниҥ программазы» деп тергеелик ӱлекерле 2019 јылда балдардыҥ су-кадыгын корыырында иштеечи 24 врач ӱредӱ ӧткӧн. Медорганизациялардыҥ поликлиникалык бӧлӱктериниҥ 55% медјепселдерле јетире јеткилделген ле ичи јарандырылган. Бу керекке федерал бюджеттеҥ 30,4 млн, республикан бюджеттеҥ 1,6 млн салковой чыгарылган. Онойдо ок 2019-20 јылдарда јетире тудулбаган пристройкаларга, блокторго ло ӧскӧ дӧ строительный иштерге федерал бюджеттеҥ 463,4 млн, республикан бюджеттеҥ 13,9 млн салковой чыгарылат.

«АР-да јӱрек-тамырдыҥ ооруларыла тартыжары» деп тергеелик ӱлекерле республикан эмчиликтиҥ сосудистый тӧс јерине федерал бюджеттиҥ 23,05 млн салковойына медјепселдер алылган. Быјыл ондый јеткилдештиҥ кеми 27,1 млн салковой болор. Министрдиҥ чокымдаганыла, инфаркт ла инсульт болгон пациенттерге баштапкы ла катап эмдер аларына федерал бюджеттеҥ 11,5 млн салковой чыгарылары темдектелген. Тергеелик бу ӱлекердиҥ јети кӧргӱзӱзинеҥ јӱк миокардтыҥ инфарктынаҥ ӧлӱм ле эмчиликте бу оорудаҥ божогондор аайынча кӧргӱзӱлер коомой артат. Бу айалганы јарандырары јанынаҥ министерство иштеп јат.

Ороонныҥ ишјалыныҥ кеми бийик ӧскӧ тергеелерине медишчилердиҥ барары астабай јат. Тӧс шылтактар — ол јабыс ишјал ла јадар јерле јеткилдеериниҥ курч сурактары. «Медорганизацияларды квалификациялу кадрларла јеткилдеери» деп ӱлекерле 2019 јылда «Земский доктор/земский фельдшер» программала јурттарга 26 врач ла 7 фельдшер иштеп барган. Олорго тура аларына республикан бюджеттеҥ 30,35 млн салковой чыгарылган.

Је тӧс калада кадрлар јанынаҥ айалга курч артат. Нениҥ учун дезе, Горно-Алтайск эл-јоныныҥ тоозыла бу программага кирбей јат. 2020 јылда бу программага федерал бюджеттеҥ — 59,4 млн, республикан бюджеттеҥ 600 муҥ салковой чыгарылар.

«Онкология ооруларла тартыжары» деп тергеелик ӱлекерле республикан эмчиликтиҥ онкология тӧс јерине 58,6 млн салковойдыҥ медјепселдери алылган. 2020 јылда бу тӧс јерге медјепселдер аларына федерал бюджеттеҥ 95,07 млн салковой чыгарылары темдектелген. Кату оору республикада улустыҥ ӧлӱминиҥ таркаган шылтагы болуп јат. Јылдыҥ ла тергееде 500 кижиде ондый оору илелет. Текши тооло оору 3103 кижи чотто турат.

«Баштамы медболуштыҥ системазын ӧскӱрери» деп ӱлекерле јурттарда ФАП-тар тударына федерал бюджеттеҥ 5,316 млн, республикан бюджеттеҥ 1,7 млн салковой чыгарылган. Быјыл 16 ФАП тударына келиштире 89,4 млн ло 904 муҥ салковой чыгарылар.

2019 јылда онойдо ок санитарный авиацияга федерал бюджеттеҥ 53095,8 муҥ салковой чыгарылган ла 88 учуш болгон. Республиканыҥ бюджединеҥ 28795,2 муҥ салковой чыгарылган ла 10 учуш эдилген. Бастыразы 147 кижи, ол тоодо 30 бала тӧс эмчиликке јетирилген. 2020 јылда бу тоолор келиштире 118,8 млн ло 1,2 млн салковой болор.

Министр онойдо ок республиканыҥ медицина бӧлӱгинде иштеп турган база тӧрт нацӱлекер керегинде куучындаган.

Канча эмчи иштейт

2019 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 1-кы кӱнине јетире мед-организацияларда 803 врач иштеген, олордоҥ 334 врач јурттардагы медорганизацияларда иштеген. 10 муҥ эл-јонго 36,69 врач келижет (РФ-та — 37,4, СФО-до — 37,8). Јурт јерде бу тоо 21,55 (РФ-та — 14,5). Орто медишчилер 2481 кижи, олордоҥ 1341-и јурттарда иштейт. 10 муҥ эл-јонго 113,36 медишчи келижет, онызы РФ-тыҥ ла СФО-ныҥ кӧргӱзӱлеринеҥ кӧп. Јурт јерлерде — 86,5. Республиканыҥ эмчиликтеринде коногына јадып эмденетен 1585 орын бар.

Бӱгӱн республикада 91 врач-педиатр, 46 врач акушер-гинеколог, 12 неонатолог иштейт. Онойдо ок педиатрияда балдардыҥ хирургтары, стоматологторы, эндокринологы, психиатры ла кардиологы иштейдилер. Республикада врач-педиатрлардыҥ ла акушер-гинекологтордыҥ тоозы РФ-тагы ла СФО-догы тоолордоҥ ас.

Министр оноҥ ары су-кадыкты корыырына чыгарылган акча-манаттыҥ текши кемиле, медишчилердиҥ ишјалыла, ӧскӧ дӧ кӧргӱзӱлерле элбеде таныштырды.

Текши шиҥдеш ӧткӱрилет

АР-да эр јажы јетпеген балдардыҥ диспан-серизациязыныҥ планы 100% бӱткен, 54132 бала оны ӧткӧн, оныҥ шылтузында 5897 балада оору табылган. Баштапкы јерде ич-карынныҥ оорузы, экинчизинде кӧстиҥ ле придаточный аппараттыҥ, ӱчинчизинде эндокринный системаныҥ оорулары турат.

2019 јылдаҥ ала јаан улустыҥ Бастырароссиялык диспансеризациязы ӧдӧт. 2019 јылда диспансеризацияныҥ баштапкы бӧлӱгин 35329 кижи ӧткӧн, текши республикада оныҥ планы 100,3% бӱткен. Диспансеризацияныҥ экинчи бӧлӱгин 7489 кижи ӧткӧн. Бу бӧлӱк иште баштапкы катап табылган мындый оорулар илелелген: эндокринный системаныҥ (891), кан айланар системаныҥ (885), ич-карынныҥ органдарыныҥ (177), канныҥ оорулары (147), тынар органдардыҥ (126), кууктыҥ системазыныҥ оорулары (122) ла кату оорулар (25). Республикада текши шиҥдеш ӧткӱрер ууламјыда иштердиҥ чыҥдыйы јабыс кеминде артат.

Былтыр бийиктехнологиялык болушты 1044 кижи алган, ол тоодо 172 бала, 2018 јылда бу тоолор келиштире 1145 ле 183 болгон. Бийиктехнологиялык болушты республикан эмчиликте 424 кижи алган.

2019 јылдыҥ учы јаар тергееде чемет ооруныҥ таркаган кӧргӱзӱзи 100 муҥ эл-јонго 167,7 болгон (2018 јылда — 216), 22% астаган. Сифилисле чотко тургандардыҥ тоозы эки катапка астаган: 100 муҥ эл-јонго 41,6 (2018 јылда — 56,4). Бу оорула оорыгандардыҥ тоозы Майма ла Чамал аймактарда кӧптӧгӧн. Оҥдой ло Кош-Агаш аймактарда оорыгандардыҥ тоозы текши республикадагызынаҥ бийик. Наркологиялык оорулардыҥ таркаганы, ол тоодо аракыдаштыҥ, наркотиктер тузаланарыныҥ кӧргӱзӱлери 100 муҥ эл-јонго 995,6 болгон. Бу кӧргӱзӱлер астап турганы темдектелет. Ӧткӧн јылда ВИЧ-инфекцияныҥ 114 учуралы илелелген. Текши тооло ондый оорулу улустыҥ тоозы 1078 кижи.

Роспотребшиҥжӱниҥ АР-дагы башкартузыныҥ башкараачызы Леонид Щучинов, Россу-кадыкшиҥжӱниҥ тергеелик органыныҥ башкараачызы Ирина Нонукова ла ӧскӧ дӧ улус башкарган ижиндеги јылдык турулталар аайынча јетирӱлерин эткен. Јуунныҥ туружаачылары Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ ижин кем јок деп јӧптӧп, тӱп-шӱӱлтелер јараттылар.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА