Алтайдын Чолмоны

Онкологияныҥ сурактары аайынча тегерик стол

03.03.2020

Кочкор айдыҥ 4-чи кӱни телекейде Рак ооруларла тартыжарыныҥ кӱни болуп јаҥжыккан. Бу кӱнге учурлай Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы ла Медициналык профилактиканыҥ тӧс јери онкологияныҥ сурактары аайынча тегерик стол ӧткӱрди. “Онкология: ајарулу болгоны, фобиялар, сурактар ла каруулар” деп адалган  јуун кату ооруларга эл-јонныҥ ајарузын, улустыҥ бу оорудаҥ профилактикалык керектер, оны эрте илелеери ле эмдеери керегинде билгирлерин тыҥыдар ла тереҥжидер амадулу ӧткӱрилген.

Ондо Минсу-кадыктыҥ чыгартулу улузы, медициналык профилактиканыҥ специалисттери, онколог-врачтар, Россу-кадыкшиҥжӱниҥ тергеелик органыныҥ башкараачызы Ирина Нонукова, АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ су-кадыкты корыыры ла јонјӱрӱмдик корулаш аайынча комитединиҥ јааны Алена Казанцева, республикан Минсу-кадыктыҥ штатта эмес баш онкологы Алексей Сараев, Медициналык кыйалтазы јок страхованиениҥ территориальный фондыныҥ директоры Ольга Корчуганова, ОНФ-тыҥ тергеелик исполкомыныҥ јааны Ольга Матросова, Роспотребшиҥжӱниҥ чыгартулу кижизи, аймактардагы эмчиликтердиҥ баш эмчилери, медицинский колледжтиҥ волонтерлоры, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы ла видеоколбу ажыра  аймактардыҥ эмчилери туруштылар.

Бу јаан оору телекей де, ороон до ичинде улус божоп турган шылтактардыҥ баштапкыларыныҥ тоозында адалат. Алтай Республикада да кату оорулар јӱрек-тамырлардыҥ ооруларыла коштой баштапкы јерлерде турат.

Шиҥжӱлердиҥ турулталарыла, албаты-јонныҥ 75 проценти онкологиялык оорулардаҥ јалтанып, ол бойында да бар болбой деп коркып јӱрет. Ондый чочыдулу санаалар келип баштаза, улустыҥ бир јарымы бу оорулар керегинде јетирӱлер бедиреп, эмчиликтерге барып, су-кадыгын шиҥжӱледет. Экинчи јарымы дезе эмчиликтерге барарынаҥ чек мойножып турат.

Калганчы ӧйлӧрдӧ бу јаан оорула тартыжарында албатылык эп-аргаларды тузаланза артык деген јастыра шӱӱлте-кычырулар кӧптӧгӧн. Оныҥ учун јуунныҥ база бир амадузы — ол тартыжуны медициналык кемине јандырары деп айдылды.

Баштапкы сӧс Алексей Сараевке берилди. Оныҥ айтканыла, тергее ичинде онкология јанынаҥ айалга, текши ороон ичиндегизиле тӱҥдештирзе, орто кеминде. Јылына республикада кату оорулу 600 кире кижи илелелет. Кӧргӱзӱлерле болзо,  100 муҥ кижиге јылында 265,9 онкологиялык оорулу деп илелелгендери келижет. Тӱҥдештирзе, текши Россияда бу кӧргӱзӱниҥ орто кеми — 100 муҥ кижиге оору 420 кижи.

Ол ок ӧйдӧ јылында республикада оору улустыҥ 60-70 процент кирези илезине чыгарылбай турганы айдылды. Андый улустыҥ оорузы кӧп учуралдарда тыҥып калганы, удап калган ооруны јазып албазы тергее ичинде курч сурак болуп артат.

Республикада улус оорып турган кату оорулардаҥ ӧкпӧдӧги бӱдӱми эҥ ле кӧп  учурайт. Оны ээчиде эмчектерде, ӱй улустыҥ органдарында, кыймаларда болгоны темдектелет.

Статистиканыҥ канча јылдарга кӧргӱзӱлерин ајарза, баштапкы катап темдектелген оору улустыҥ тоозы јылдыҥ ла ӧзӱп турган. Оныҥ шылтактарыныҥ бирӱзи — калганчы ӧйдӧ оору улусты илезине чыгарары кӧптӧгӧни. Калада ла ончо аймактарда диагноз тургузар јаҥы эп-аргалар тузаланылып баштаган.

Тургуза ӧйдӧ онкологиялык оорулу 3300 кижи учетто турат. Бу улустыҥ тоозында учетто беш јылдаҥ ажыра турган, оорузыла једимдӱ тартыжып јӱрген улус кӧптӧп турганы сӱӱндирет деп, баш онколог темдектеди. Онкологиялу кижи беш јылдаҥ ажыра јӱрген болзо, ол оноҥ ары јазылып барар деп, статистика кӧргӱзет.

Республикада ӧткӧн јылда каршулу тижик бары 11 балада (0-18 јаш) илелелген. Учетто текши тооло 50 бала турат.

Тергееде јаткандардыҥ 70 проценти јурт јерлерде јадып турганы олордыҥ су-кадыгын шиҥжӱде тударына салтарларын јетирет. Кату оорулу пациенттердиҥ кӧп сабазы профшиҥжӱлер ӧдӧр тушта илелелет. Профшиҥжӱ ӧйинде медициналык аҥылу јазалдар, анализтер де керек јок болор аргалу. Шиҥдешти ӧткӱрип јаткан эмчи кижиниҥ эт-балтырын ајыктап, шиҥдеп, сурактар берип, оныҥ оорып, су-кадыгыныҥ айалгазы коомойтып турганы керегинде комыдалын угуп, келиштирте диагнозты билип, тургузып ийер аргалу (профошиҥжӱлер ӧйинде тереде, ӱй кижиниҥ органдарында, эмчектерде ле щитовидный железаларда каршулу тижиктерди кӧрӱп ийер арга бар). Андый шиҥжӱ-осмотрларда оорулу 36 процент кире кижи илезине чыгарылат.

Эрте илелелген (I-II стадияда) ооруларды кӧп саба учуралдарда јазып алар арга бар. 2019 јылда јаҥы илелелген учуралдарда ооруга табарткан улустыҥ јарымызы бу ооруныҥ баштапкы стадиязында болгоны јарталган болгон. Улаган ла Кан-Оозы аймактарда иле-лелген улустыҥ јарымызыныҥ оорузы удап калган болгон (III-IV стадияда).

Тергееде кату оорудаҥ улам божогон улустыҥ тоозы, 100 муҥ кижиге келиштирте алза, 172,9 кижи болгон.

А. Сараевтиҥ темдектегениле, Россияныҥ су-кадыкты корыырыныҥ ӧзӱминиҥ концепциязыла эл-јонго скрининг эдери элбедилер. Скрининг — профилактикалык керек-јарактардыҥ тӧзӧлгӧзи. Скрининг — ол пациенттиҥ су-кадыгыныҥ айалгаларын оныла куучын ӧткӱрип, комыдалын угуп, эди-канын ширтеп шиҥдегени. Кату ооруны илелееринде эмчилик ишчилердиҥ баштапкы звенозынаҥ кӧп неме камаанду. Темдектезе, јурт јерлерде фельдшер, эмчилик ишчи эмезе специалист эмчи пациентте онкологиялык оору бар чочыду болгонын илелезе, оны аймактагы баштамы онкокыптӧӧн аткарар учурлу. Андый кыптар тургуза ӧйдӧ кажы ла аймакта бар. Аймактыҥ онколог-эмчизи база андый ок шӱӱлтеге келзе, пациентти тергеениҥ онко тӧс јерине, чокымдап айтса, поликлиникадагы амбулаторно-онкологиялык болуштыҥ тӧс јерине  аткарар.

Бӱгӱнги кӱнде республикада кату ооруларды хирургиялык, химио-терапевтический эп-аргаларла эмдейдилер. Онойдо ок иште лучевой терапияны тузаланары,  кийдирери  аайынча шӱӱжӱлер ӧткӱрилет (тергееде тургуза ӧйдӧ андый эп-арга тузаланылбай јат).

Албаты ла јаҥ ортозында бек колбу тудуп иштеген ОНФ-тыҥ тергеелик исполкомыныҥ јааны О. Матросова бу ууламјыда оныҥ ишчилериниҥ ле су-кадык корыыр органдардыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи, эл-јонныҥ баштанулары аайынча иштер керегинде јетирди. Чокымдап айтса, государстволык программалар аайынча ӧткӱрилип турган иштер ончозы ОНФ-тыҥ јаан ајарузында. Оныла колбой О. Матросова  чыгарылган акча-манат керектӱ иштерге ууламјылалганын темдектеди.

Эл-јонныҥ онкологияла колбулу сурактары аайынча ОНФ-тыҥ ижине “Алтайдыҥ эпшилери” биригӱниҥ јааны С. Полетаева ла “Балдардыҥ россиялык фонды” килемјилик биригӱзиниҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јааны Г. Мартынова, А. Казанцева јаан јӧмӧлтӧзин јетиредилер. Олор таҥынаҥ улустыҥ кӱч сурактарын аайлаштырарга кӧпти эдет.

Медициналык профилактиканыҥ тӧс јериниҥ баш эмчизи В. Кучукованыҥ јетиргениле, 2019 јылда тергееде профилактикалык ла скрининговый керек-јарактар кеминде ӧткӱрилген. “Су-кадык корулаш” ла “Демография” деген эл ӱлекерлерде тургузылган сурактар аайынча 2019 јылда эл-јонныҥ бастырароссиялык диспансеризациязы башталган. Эмди 40 јаштаҥ ашкан улустыҥ профилактикалык медицинский шиҥжӱзи (ПМО) јылдыҥ ла ӧткӱрилет. Диспансеризация ла ол тоодо ПМО тужында онкология јанынаҥ шиҥдеери элбедилип калган. 2022 јылда профшиҥжӱлер јаан улустыҥ 50 процентине ӧткӱрилер керек деген некелте тургузылат.

Онойдо ок шиҥжӱ керек-јарактарды эҥирде ле амыралта кӱндерде ӧткӱрер, диспансеризацияныҥ баштапкы бӧлӱгин ле профшиҥжӱни бир кӱнде ӧдӧр некелте чыгарылган. Оныла колбой Иштиҥ кодексине кубулталар кийдирилген: ПМО ӧдӧргӧ, иштеп тургандарга ишјалын јылыйтпазынаҥ бир кӱн берилет. Эл ӱлекердиҥ тергеелик бӧлӱги аайынча 65 јаштаҥ ашкан јаан улустыҥ 90 процентине ПМО ӧткӱрилери темдектелген.

Баштамы звенодо профилактикалык система јаҥы ла аайлаштырылып, кӧп учуралдарда толо скрининг ӧткӱрерге керектӱ јазалдар јетпей турганы, оору эмезе чочыдулу пациенттерди аҥылу ајаруда тудуп, олорло ачык куучын ӧткӱрериниҥ учурлузы айдылды. Онойдо ок быјыл эмчилерге кату ооруны баштапкы катап илелегени учун јилбиркедиш эдери темдектелген.

Онойдо ок јуунда Медициналык профилактиканыҥ тӧс јериниҥ тӧзӧмӧл-методикалык бӧлӱгин башкараачы М. Бештинова, Минсу-кадыктыҥ медициналык психология аайынча штатта эмес специализи О. Алмадакова, ТФОМС-тыҥ директоры О. Корчуганова, медициналык колледжтиҥ волонтерлорыныҥ “Онкопатруль” кыймыгузыныҥ турчылары јетирӱлер этти.

Россу-кадыкшиҥжӱниҥ тергеелик органыныҥ башкараачызы Ирина Нонукованыҥ темдектегениле, бу сурак аайынча аймактардагы эмчиликтерде айалга, медболуштыҥ чыҥдыйы, маршрутизация јаны коомой, кӧп ээжи-некелтелер бӱтпей турган. Ээжи-нормалар аайынча болзо, пациент эмчиликке баштанганынаҥ ала 14 кӱнниҥ туркунына ого диагноз тургузылып калар учурлу. Кийнинде 14 кӱнниҥ туркунына пациентти онкобӧлӱкте эмдеп баштаар керек. Андый медболуш кандый бир шылтактаҥ улам јетирилер аргазы јок болзо, пациент квота аайынча федерал клиникага ууландырылар учурлу. Квоталар бар, материально-технический тӧзӧлгӧ тыҥыдылган, оныҥ учун бу айалгалар јаранар учурлу.

Тегерик столдыҥ туружаачылары тергееде камааны јок медициналык тӧзӧмӧл эдип, таҥынаҥ онкологиялык тӧс јерин ачары, специалисттердиҥ, НКО-лордыҥ бу ооруларды илелеери, эмдеери ле профилактика ӧткӱрери аайынча керек-јарактар ӧткӱрер, эл-јонго психологиялык, паллиативный болуш јетирер ижин эрчимдедери, бӱдӱреечи органдардыҥ, јондык биригӱлердиҥ ле медициналык профилактиканыҥ специалисттериниҥ ӧмӧ-јӧмӧ иштеерин элбедери, АР-да онкологиялык оорулардыҥ сурактары аайынча тегерик столды јылдыҥ ла ӧткӱрери керегинде ле оноҥ до ӧскӧ чокым шӱӱлтелерге келдилер.

Э. КУДАЧИНА