Алтайдын Чолмоны

Эпшилердиҥ јаскы јаҥары…

06.03.2020

Толунай Топчина

Сен

Эбиреде улустаҥ

Эҥ ле кару кижи — сен.

Эт-јӱрегим сӱӱндирген

Эҥ ле јараш кӱӱзи — сен.

 

Согулталу јӱрӱмде

Соолбойтон ийдем — сен.

Кӧҥкӧрӧ тӱшкен тужымда

Кӧдӱрип чыгар јолым — сен.

 

Ӱрӱстелген сӱӱнчимле

Ӱлежетен кижим — сен.

Ӱн алыжып јаҥылган

Ӱлгеримниҥ кӱӱзи — сен.

 

Элбиреген маааныдый,

Эҥилбейтен кӱӱним — сен.

Эреҥис јолго урнуксаҥ,

Эҥ ле ачу сызым — сен.

 

Бурулчыкту јолымнаҥ

Бурылатан кижим — сен.

Буурайганча чачтарым

Буурзап јӱрген кижим — сен.

 

Байрамла!

Јастыҥ сӱрлӱ байрамыла слерди,

Јаражай кыстар, энелер, эјелер!

Јылуга, кӱнге эриккен кӱӱнерди

Јаскы суучактар шоркырап сӱӱндирер.

 

Кышкы кӱндер калјуурып та турза,

Калыҥ кӱрттерди чогуп саска.

Јастыҥ тыныжы јӱзиске табарып,

Јайылып келди —јуук јаныска!

 

Буурсап сакыган јаскы сӱӱнчиге

Бууныккан јӱректиҥ тебӱзин кем тудар?

Буланат чечеги јайылган јеристе

Бу ла бойыс — кутус, канайдар!

 

Туйук турада эриккен јӱрегис

Туйлап чыкты — јарыкка, јайымга!

Келиндер, кыстар, кедерет ончо —

Кейигип чыгаар кеен јалаҥга!

 

Кайран јеристиҥ чечеги болуп,

Каан кыстардый, јӱрӱмге сӱӱнели!

Кайра келбес јылдарыс — кайдаак…

Каткырып, седеҥ ичкери кӧрӧӧли!

 

Карлагаш Елдепова

Энелик агару

Энелик jажына агару ла ару,

Энелӱ кижи курчу-куйакту.

Энени, улус, баалап тоогор,

Энелӱ мен деп оморкоп jӱригер.

Энениҥ jӱреги jымжак ла jылу,

Эткен ажы ток, амтамду

Эрмек сӧзи алкыш-быйанду.

Эрке колдоры куулгазын ийделӱ

«Балам» ла деп ӱстиккен, jӱткиген,

Бастыра бойын ишке беринген.

Jуттаҥ, изӱдеҥ корый алган,

Jӱрӱмин ӱзе билеге беринген

Эненеҥ бийик кем бар?

Энеге jедер кем бар?

Кобыда jайканган кӧк-таман чечектий,

Кӧгӱсти сергиткен jылу эзиндий,

Кӧстӧҥ арчылбас кереес jуруктый,

Кӧӧркий эне агару куйактый.

Ӧскӧ талага балазы барганда,

Ончо бойы сакылтала толор.

Ӧзӧк-буурын сыс тутканда,

Омогын тартынып, jаҥарын чӧйӧр.

Бала-барканыҥ ырызын туткан,

Байын-чуузын, кудын тапкан.

Баш ла болзын эне кижиге,

Башкарып таскаткан ойлу бойына!

Энелик jажына агару ла ару,

Энелӱ кижи курчу-куйакту.

Энени, улус, баалап тоогор

Энелӱ мен деп оморкоп jӱригер.

 

Мен Алтайдыҥ чечеги

Телеҥит чайдаҥ ичип алала,

Тенек бойым атана бергем.

Себискендӱ тайганы кӧрбӧгӧн чилеп,

Сени таштап, та не керигем?

 

Узак ӧйлӧр ӧткӧн кийнинде,

Улаган боочызын мен катап ашкам.

Jӱрегим эригип сени сурагам,

«Jӱреерген…» деп, чабандар айдышкан.

(Лазарь Кокышев)

 

Азаҥы алыс капчалда jайылган

Алтайдыҥ ардакту чечеги мен.

Ай ла Кӱнниҥ чалузы кеелеген

Алкышту туулардыҥ кызы мен.

Аржан суулар сугадым болгон,

Артап, оҥбос мен куулгазын.

Атту-чуулу поэдис алкаган

Ашпас кӱндий кӱӱним jаркын.

Алтайым тӱбиле айланып jӱреле,

Адымды адап, поэт эриккен.

Ак-jарыкта эзен jӱрерде,

А канайып, калак, ӧскӧни сӱӱген?

Ӧскӧ уктуны сӱӱгени учун

Ӧзӧгим мениҥ jажына ӧйкӧктӱ.

Ӧйлӧр дӧ ӧтсӧ, ӧчпӧс сӱӱжиниҥ

Оҥбос кӱӱзи меге ле уулу.

Алтайдыҥ ардакту чечеги мен,

Аржан суулардыҥ арузы кӧксимде.

Улу поэттиҥ кожоҥы мен,

Ӱзӱлбес сӱӱжи jайнудый jӱректе.

…Узаак ӧйлӧр ӧткӧн дӧ болзо,

Улаган боочызын ажып келгеедий.

Jӱгӱрик маҥыла jылдар да ӧтсӧ,

«Jӱреерген» деп jӱрегим jӧпсинбеедий…

 

Марина Ябыкова

Карудаҥ кару

Ак-јарыкта карудаҥ кару,

Айткан сӧстӧри алтыннаҥ баалу,

Алкы бойына качан да меҥдеп,

Ажулар ажадым, энем ле деп.

Јанына отурала, аскан ажын,

Талканду чайын ичедим катап.

Јаш тужымныҥ ырысту кӱндерин

Танып турадым, јолдорло алтап.

Тымуу тийгенде, јанымнаҥ ырабай,

Таҥдар канча адырган энем.

Эмди де азып, билерге јастырып…

Энем ле мени ойгорыла јӧмӧп…

Јӱткиген јӱгиме чыдалым астап…

Је мен эне бозоозын ла кӧстӧп…

Једип ле келзем, јылу, јылу

Јурты, кӱӱни, кӧстӧри.

Тымык, амыр, коруулу —

Балдарым да меҥдейт бери.

Кабайым јайкаган уйку јок тӱндереер,

Арка-сынымды сыймаган колдороор,

Балдары учун сыстаган јӱрегеер —

Кару энейим, јӱрӱмиме баалалар.

Билдирип келген јастыҥ тыныжы

Алкы бойоорго су-кадык экелзин.

Кар алдынаҥ баштапкы кӧк-таман

Јӱрӱмге уулу сӱӱнчизин сыйлазын.

 

Нина Сагалова

Мен — алтай…

Бойымда мениҥ јӱс кан:

Алтай, телеҥит, сагал,

Тодош, оргончы, майман…

Элдиҥ эҥ талдамазы

Канымда мениҥ јуулган…

Јӱс јылдар кийнинеҥ,

Канча ӧбӧкӧ бажынаҥ,

Олбой-кызы мен туулгам…

 

Кумран чактар туркунына

Ӧҥдӧйип мен ӧскӧм.

Кыргындар кылыжы

Кырпый ӧткӧн.

Тонокчы чокпоры

Олуй согулган.

Кызылдар ӱлдӱзи

Кыйыжып чабылган…

Актар бешадары

Јастыгып адылган…

Мен — ол ло бойым шулмус,

Мен — ол ло бойым кутус,

Мен — ол ло бойым омок,

Мен — ол ло бойым ардак…

Мен — акара баш јок,

Мен — јайым салкын,

Мен — элдиҥ элчизи,

Мен — тонныҥ топчызы.

Мен — јарамзып билбес,

Ӧштӱге јалынбас,

Салымга багынбас,

Ӧӧркӧп санааркабас,

Ӧктӧм-ӧчӧш кӱӱндӱ,

Кӧӧрӧҥкӧй јӱректӱ,

Алтайдыҥ керсӱ кызы…

 

Мен — јебрен укту-тӧстӱ,

Мен — тӱрк-монгол-ойрот канду.

Тазыл-тамырым кумран ийделӱ.

Јаҥыс агаштый јайканчак эмес,

Јаҥыс кижидий јарбынчак эмес,

Мен — тӧрӧӧн-тӧркӱндӱ,

Мен — јеезелӱ Бай Терек…

Тазыл-тамырым телекей ӧткӧн.

Мен — телеҥит, шор, туба, байат,

Мен — тӱрк-монгол, калмак-ойрат…

 

Туулар курчуузы мени коруган,

Кызалаҥ-тӱбекти Јайааным јайлаткан…

Эмди де муҥјылдыкка кайылбазым…

Јебрен угымла кунурап јоголбозым…

 

Соокты соок дебес,

Јутты јут дебес,

Јурттын туткан,

Угын улалткан,

Шырадаҥ кыйышкан,

Ачана-тородоҥ качашкан,

Јуу-согушта талдама турушкан,

Сени-мени, оны-мыны деп,

Јана баспаган,

Калык чегин туткан

Мен — алтай эпши…

 

Темирдий мен бек,

Телекейдий мен телкем…

Кижилик кӱӱниндий мен элкем.

Мен — эркин салкын,

Мен — омок куйун…

 

Муҥјылдыктар ӧткӱре

Ойгор санаам јоголбос,

Чокту кӱӱним јылыйбас,

«Ойгор санаа кӧгӱсте,

Оодылбайтан шибееде…»

Мен — мӧҥкӱлик,

Мен — эмди алтай калык…

 

Сурна Белешева

Энеме

Эпшилердиҥ кӱниле

Энемди уткып ийейин.

Эҥ ле артык кӱӱнимле

Эрjине сӧстӧр эптейин.

Тыныш тынган јӱрӱмниҥ

Тынын берген энейим.

Согулган јӱрек экпинин

Сыйлаган кижи энейим.

Каткы-сӱӱнчи ийдези

Качан да болзын jaнаарда.

Чогылган быйан сӱӱнчимди

Чӱмдейин Слерге байрамда!

Эбирген jaстыҥ айыла,

Энем, слерди алкайын!

Быжу бийик сагышла

Быйанымды айдайын!

 ***

Ӧзӱмдӱ јӱрӱмге ӧҥ кийдирип,

 Ӧҥдӧйткӧн кижи jaҥыс ла энеҥ,

Эргекче бойыҥды чулгап, эбиртип,

Эркелеткен кижи jaҥыс ла энеҥ.

Калыҥ ла jуук тӧрӧӧн дӧ кижи

Калай ла оҥдоор ич-кӱӱниҥди,

Экпини оҥдолбос јӱрӱмде сени

Энеҥ ле сезер кӱр-кӧксиҥди.