Алтайдын Чолмоны

«Сӱӱген иш — јӱрӱмде ырыс»

06.03.2020

Томсктогы государстволык университет бӱгӱнги кӱнде Сибирьде ле текши ороон ичинде эҥ мактулу тӧс университеттердиҥ бирӱзи болуп турганы кемибиске де jажыт эмес. Бу jууктарда «Times Higher Education» деп британский журнал бӱткӱл телекейдиҥ университеттериниҥ рейтингин тургускан. Ого Россияныҥ 39 вузы кирген. Бу рейтинг аайынча ТГУ Россияныҥ вузтары ортодо 6-чы jерде, телекейде – 501-чи jерде. Бу университет бистиҥ республиканыҥ ӱренчиктери ортозында јаан суруда. Алтай Республиканыҥ Томск каладагы јерлежӱзиниҥ улузыныҥ тоозы јылдаҥ jылга там ла кӧптӧйт деп, анда ӱренип турган студенттер темдектейт.

Бистиҥ јерлежис Юлия САБАЕВА Томск калада јуртап, мындагы госуниверситеттиҥ филологический факультединде иштегени биске сӱрекей оморкодулу. Бу университетле, оныҥ бӱгӱнги кӱнде аргаларыла, келер ӧйдӧ ӱредӱликтиҥ аҥылуларыла jилбиркеген улуска оныҥ куучындаганы солун ла тузалу болорына иженедис.

Юлия Сергеевна бу университетте иштеп тура, эҥ сурулу ууламјылар керегинде шӱӱлтелер эдип, мынайда айдат: «Јӱрӱмниҥ аайы солынганынаҥ улам бӱгӱнги кӱнде тилдерле, экономикала колбулу ӱредӱлер јаан суруда. Олордыҥ тоозында: албатылар ортодогы колбулар, албатылар ортодогы бизнес ле экономика, страноведение. Мындый ӱредӱлерге кирип аларга, сӱрекей тыҥ албаданар керек. Анайда ок бу ууламјылар аайынча ӱренери сӱрекей кӱч болгонын јакшы оҥдоп турар керек. Бери ӱренип кирерге турган улус ӧскӧ ороонныҥ тилин јакшы билер учурлу. Темдектезе, кийнинде ӧскӧ ороондорго стажировкага барган тужында английский тил ончозына jаан болужын jетиргенин кӧп студенттер темдектейт. Бу jууктарда кыдат тил сӱрекей керектӱ болуп калган учун, јиит улус оны талдап, гран ары jаар ӱренип барарга јӱткийт. Је кандый да болзо, кӱӱнзеп турган улуска озо баштап бойын ченеп кӧрӧр керек».

Юлия Сергеевнаныҥ темдектегениле, калганчы jылдардыҥ абитуриенттериниҥ ӱредӱге кӧрӱми солынганынаҥ улам конкурс-тартыжу тыҥып калган. Олордыҥ кажызы ла ӱренерге кӱӱнзеген ууламjызы керегинде эртеледе кӧпти билип, jакшы белетенип алган келгилейт.

Юлияны салымы ТГУ-ныҥ университедине канайып экелгени, ӱредӱчи кижиниҥ ижи ле текши јӱрӱми керегинде куучындап берзин деп сурадыс.

Ол Горно-Алтайскта чыккан ла Оҥдой аймактыҥ Бичиктӱ-Боом јуртында ӧскӧн. Каланыҥ 9-чы таҥмалу школын 2006 јылда божодып, ГАГУ-ныҥ филологический факультедине кирген. Мында Юлия бир јылдыҥ туркунына јаан билгирлерге коркышту тартынган. Ол тушта јерлежис республиканыҥ кӧп саба аймактарыныҥ улузыла таныжып, олорло эмдигенче ле бек колбуда јӱргенине сӱӱнет. Ол ӧйдӧ Юлия Сабаеваныҥ база бир сӱрекей јаан јилбӱзи журналистика болгон. Студент кыска ырысту учурал болуп, ол ло јыл Горно-Алтайскка Томсктогы государстволык университеттиҥ профессорлоры келип, лекциялар кычырган. Сибирьдиҥ эҥ јарлу вузтарыныҥ бирӱзи керегинде Юлия катап угып, оныла тыҥ јилбиркей берген. 2007 јылда ары кӱӱнзеп кӧчӱринген. Анда ла 5-чи курсты божодып, магистратурага кирген.

Ю. С. Сабаева бойыныҥ талдап алган јолы керегинде мынайда куучындайт: «Томсктогы госуниверситетке ӱренерге кирер алдында анда узак ӧйдиҥ туркунына артып каларым деп сананбагам да. Озо баштап кафедрада ӱредӱчиниҥ ижи меге келишпес деп бодогом. Нениҥ учун дезе кылык-јаҥымла мен бир јерде тым отурып болбос кижи. Меге јаантайын јорыктап, кыймыктанып јӱрер керек. Оныҥ да учун мен журналист эмезе комментатор болорым деп санангам. Је ӱренип турала, талдап алган ууламјым там ла там јарай берген. Эмди университетте ижим кӱнӱҥ сайын меге ырыс сыйлайт».

Шэньянский политехнический универ-ситеттиҥ турушканыла ТГУ-да тӧзӧлгӧн Конфуцийдиҥ институды 20 эҥ артык ӱредӱлик јерлердиҥ тоозына кирген. Бу ла тушта Юлия ӱредӱзиле коштой кыдат тилле јилбиркеп баштаган. Јиит студент кыс јаантайын билгирлерге тартылып, бойыныҥ узын-билгирлерин тыҥыдарга албаданган.

Стажировканы Шэньянский политехнический университетте ӧдӧрин ойноп алала, ол бир јылдыҥ туркунына анда ӱренген. Магистратураны божоткон кийнинеҥ катап ла ары барып, 3 јыл иштеген. «Ол ӧйдӧ мениҥ билгирлерим меге ассымак деп билдирип турган болгон. Оныҥ учун олорды тыҥыдар амадула аспирантураны божотком. Эмди мен Томсктогы госуниверситеттиҥ филологиялык факультединиҥ орус тил аайынча кафедразында иштеп турум» — деп, Ю. Сабаева куучындайт.

Юлия Сергеевнаныҥ ижиниҥ тӧс аҥылузы — ол ӧскӧ ороондордоҥ ӱренип келген балдарла колбузы. Английский ле кыдат тилдерди ӱренгени студенттерле эптӱ куучын ӧткӱрерине сӱрекей болужып турганын Юлия темдектейт. Мындый билгирлер јаҥыс ла университеттеги ижинде эмес, је анайда ок кандый бир документтерди ле јилбилӱ солундарды башка-башка тилдерге кӧчӱрерине база јаантайын керектӱ.

Юлия Сергеевна студенттерге јаҥы јӱрӱм-телкемге эптежип аларга, курч сурактарына карууларын табарга јаантайын болужат. Студенттер ӱредӱчизин олордыҥ тӧрӧл јерлерине айылдап келзин деп, кычырып та турат. «Мен ары-бери јорыктаарын сӱрекей сӱӱйтем. Барып јӱрген ороондорым — јаҥыс ла Китай ла Корея, је качан-бирде база кандый бир ороонго јорыктап барып келер деген бек амадум бар. Је андый да болзо, кӧп улусла таныжып алгам. Кандый ла калыктыҥ ортозында јӱрзеҥ, олор сени бойыныҥ кижизи деп бодойт: Кыдатта сени кыдат кыс деп айдар, Кореяда сеге улус корейский тилле баштанып турар. Мынызы мени озо баштап тыҥ каткыртып туратан болгон. Бистиҥ тыш бӱдӱмис тӱҥей де болзо, мен ончо ичи-буурымла алтай кижи деп, олорго јартаар болгом. Анайда ок јилбиркеген улуска тӧрӧл јерим, Алтайдыҥ мӧҥкӱлӱ кырлары, ар-бӱткени, албатызы керегинде куучындап јӱргем» — деп, Юлия куучындайт.

Эмдиги ӧйдӧ јашӧскӱримниҥ јадын-јӱрӱми, кылык-јаҥы, ӧткӧн ӧйдӧгизине кӧрӧ, башка. Оныҥ учун олорды ӱредетен аргалар база солынып јат. Озогы ӧйдӧ балдар ӱредӱчизин бийик тооп јӱретен болгон, је бӱгӱнги кӱнде бу јанынаҥ айалга коомойтый бергенин кӧп улус темдектейт. Оныҥ учун кижиниҥ ӱредӱчиниҥ ижин талдап алар кӱӱни ӧчӱп калат.

Ю. Сабаеваныҥ ӱредӱчиниҥ јолы ӧскӧ ороондо башталган учун, ол бойыныҥ келер ӧйдӧ ижине јакшы белен болгон. Китайда јуртап, анда иштеген ӧй калас ӧтпӧгӧн. Юлия студенттерге билгирлерди јетирерине, олорды јаҥы ачылталарга јилбиркедип кычырар эп-аргаларга ол 3 јылдыҥ туркунына ӱренип алган.

«Озо ло баштап, ӱредӱчи кижиге бойыныҥ ижин тооп, балдарга ачык болор керек. Јаантайын јаҥыртуларга јӱткип, билгирлерин тереҥжидерге амадаган кижини ӱренчиктер угуп јӱрет. Меге бу сурак јанынаҥ Китайда иштегеним сӱрекей болушкан. Анда кандый да ӱредӱчи болзо, кажы ла ӱренчик оны сӱрекей тооп, айткан сӧзин угуп јӱрет» — деп, Юлия Сергеевна айтты.

2019 јылда Юлия «Языковая репрезентация Сибири в региональном просветительском радиодискурсе» деп диссертация бичиген. Ол керегинде бойы мынайда куучындайт: «Кандый ла ороондо јорыктап, кайда ла јадып јӱрген де болзом, бойымныҥ угы-тӧзимди ундыбаска болуп, тӧрӧл јеримле колбулу иш бичиирге санангам. Анайда ок мениҥ мынаҥ озо ӧйдӧ специалитетте ле магистратурада ӱренип турала бичиген иштерим база мындый темала колбулу болгон. Аспирантурага кирип аларымда, мениҥ билим башкараачымла кожо озогы бичилген иштерге тайанып, бу теманы талдап алар деп шӱӱлтеге келгенис. Оныҥ учун бу диссертацияга Алтай јерим керегинде кӧп материалдар кирген».

Юлияныҥ айтканыла: «Тӧрӧл јерим санаамнаҥ качан да чыкпай турганы мениҥ билим ижимге камаанын јетирген. Медиа јанынаҥ тӱрген-тӱкей ӧзӱм алынып турган «телекейдиҥ» болужыла бу ишти ӧткӱрер деп, билим башкараачымла кожо јӧптӧшкӧнибис».

«Кандый ла иште бойыныҥ буудактары бар, оныҥ учун качан да кунукпай, бойын бек тудунып, катап ла амадугарга једерге кичеенер керек. Меге бу јанынаҥ мениҥ ӱредӱчилерим сӱрекей тыҥ болушкан — деп, Юлия куучындап, олорго быйанын айдат.—Анчада ла оогоштоҥ ала таскадып, ӱредип јӱрген јаанам Татьяна Михайловна Сабаевага меге мындый јӱрӱмге баштапкы алтамдар эдерге болушканы учун алкыжымды јетиредим».

Байана ТИХОНОВА