Алтайдын Чолмоны

Кӧсти кӧӧрӧдӧр, кӧгӱсти кӱйбӱредер јаражайлар

13.03.2020

«Принцесса Алтая» — «Алтайдыҥ јаражайы» конкурс јарлалып, баштапкы талдашту бӧлӱк ӧткӧнинеҥ бери бир ай кире ӧй ӧткӧн. Бу ӧйдиҥ туркунына финалга чыккан он јаражайга таҥынаҥ ӧйи  каруулу, јилбилӱ, маҥзаарышту ла сӱӱнчилӱ репетицияларла, фотосессияларла, бијеле толо болды. Сакылталу финал тулаан айдыҥ 5-чи кӱнинде П. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда ӧтти.

Быјылгы алтынчы тергеелик бу конкурстыҥ финалына билеттер баалу да болгон болзо, театрдыҥ јаан залында улус јык толо болды. Јаркынду конкурс тергееде јаткандарга, чындап та, иштеер неделениҥ учында ла байрамныҥ алдында јакшынак сый ла соот болды. Беш јыл ӧткӱрилбеген ӱлекердиҥ алтынчы кӧрӱзинеҥ кӧрӧӧчилер кӧпти сакыган болордоҥ айабас.

Бу эҥир конкурстыҥ јаҥыс ла туружаачыларына эмес, је онойдо ок оныҥ жюри-јаргычыларына каруулу ла учурлу болды. Жюриде тергеебистиҥ јарлу ла тоомјылу улузы: кошмок јуучыл кӱреш-тартыжуныҥ  федерациязыныҥ јааны Оскар Долчин, «Туулу Алтайдыҥ солундары» сайттыҥ баш редакторы Дмитрий Кобзев, Эл Курултайдыҥ председателиниҥ ордынчызы Герман Чепкин, Чой аймактыҥ јааны Михаил Маргачев ло АСМ ӧмӧликтиҥ јааны Арутай Адаров. Жюриниҥ председатели культураныҥ нерелӱ ишчизи Владимир Кончев болгон.

Јаркынду эҥирди балтырлары јалтыраган эки алып-баатыр ачты. Олор подиумга элижип-селижип чыгып, эр улустыҥ эди-каныныҥ ийде-кӱчин кӧргӱсти. Баатыр эрлердиҥ јаражы, эпшилердийине кӧрӧ, чек башка ине. Олордыҥ кийнинде токыналу кӱӱ башталып, јаражай кыстар тумантык ыш тӱбинеҥ сценага бирдеҥ чыгып баштады. Кажызы ла коо сынду, чичкечек, эптӱ ле кеберкек чырайлу. Јилбиркеген улус туружаачыларды мынаҥ озо фотосессиялардаҥ ла кыскачак видеотаныштырудаҥ кӧрӱп, бойына јарагандарын темдектеер аргалу  болгон. Финалдагы баштапкы чыгышта јаражайлар ончозы бир тӱҥей платьелерлӱ болгон: кӧрӧӧчилер кажызын ла ширтеп кӧрӱп, эҥ јараш базытту, кӱлӱмјилӱ болгонын темдектеген болор.

Сценаныҥ тӧс геройлорыла коштой кӧрӧӧчилерди ӱнгӱр, ӧткӱн ӱндӱ кожоҥчылар Арслан Абудов, Андрей Чадин, Владимир Попошев, АСМ ӧмӧлик  cӱӱндирдилер. Кӧрӧӧчилерди колчабыжуга кычырып, олорло колбу тудуп, каткыртып та, бијелей согуп та турган јиит кожоҥчыларды кӧрӧргӧ эптӱ ле оморкодулу.

Профессионал бије јанынаҥ хореограф Солунай  Торбогошеваныҥ ALASDance ӧмӧлигиниҥ уулдары сӱрекей кӧрӱмјилӱ болды. Олор баатырлар, бӧрӱлер болуп бијелеп, акробатикалык јӱзӱн-јӱӱр фигуралар эдип турды. Бу јиит уулдардыҥ бирӱзи конкурстыҥ јаражайларын баштап, олорло кожо база бир јилбилӱ ойын-бије кӧргӱсти.

Залда «Кукушка» деген јарлу кожоҥныҥ кӱӱзи јаҥыланат. Јуук јылдарда оны Полина Гагарина јаҥыдаҥ кожоҥдогон эди. Бу кожоҥ Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда адучы келинниҥ, бастыра эпшилердиҥ салымы керегинде «Битва за Севастополь» деген фильмде оноҥ ӧткӱн ле башка болуп угулган.  Конкурстыҥ туружаачылары ол ӧйдиҥ караҥуй-јажыл ӧҥдӱ кеп-кийимин кийип, јуучыл кыстар болуп кубулган. Олор чек ле кинофильмнеҥ чыгып келген актрисалардый болды. Сценадагы ойын-бијени кӧрӱп, эске анчада ла «А зори здесь тихие» деп кинофильм санаага кирер: эр кижи старшина ла  јиит, ӧктӧм јуучыл кыстар. Тоолу минуттыҥ туркунына олор ӧткӧн јылдардыҥ шыра-коромјызын, јуу-чак канча келинниҥ јиит ӧйин тоскырганын эске алындыртты,  санандырды. Бијениҥ учында олор ончозы колына мылтык алып, ӧштӱге удура адарга јӱткиген ле кенейте залда чын ла канча мылтык атканы јызырады…  Бу кӧргӱзӱ јуулгандардыҥ ӧзӧгин эҥ ле тыҥ кӱйбӱреткен дезе, ончозы јӧпсинер болор.

М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ ӱренеечилери дизайнерлердиҥ колынаҥ чӱмделип чыккан солун, јараш кийим-кептерди кӧргӱсти. Бу да уулдар сценала тегин ле баскан эмес, олор кокыр кептӱ ойын кӧргӱзип, кӧрӧӧчилерди јилбиркетти.

Јаражайлар дезе Алтайдыҥ устарыныҥ чӱмдеген сӱрлӱ-јараш албатылык кеп-кийимин, чегедегин, сӱӱрӱ бӧрӱгин кийип, сценала бастылар. Кептердиҥ ортозында эмдиги ӧйгӧ келиштире, дизайнердиҥ аҥылу кӧрӱмиле кӧктӧлгӧн кайкамчы-јараштары база болды.

Конкурста сценага кыстар онойдо ок јабык кара купальниктерлӱ, кара накидкалар јабынган чыгып јӱрди.

Быјылгы конкурста айылдагы иш деген јайаандык бӧлӱк болбогон деп темдектеер керек. Оны, байла, кыстар бойлоры керегинде озолондыра согуп белетеген видеоролик солыган. Бу роликтерде конкурстыҥ туружаачылары тегин јӱрӱминде, айылда, иште, ар-бӱткенде јилбӱлери, јуук улузы, сӱӱген ижи, амадулары керегинде куучындадылар.

Кеберкек, сынгыр кыстардыҥ санаа-укаазын кӧрӧргӧ,  ӧткӱреечилер кажызына ла бир канча сурак берди. Бу ченелте база эҥ каруулу ла маҥзаарышту болгон болор. Кемизи де јакшы, толо каруу берген, кемизи де кемзинип, јӱк бир ле суракка каруу берди.

Калганчызында јаражайлар сценага эҥирги байрамдык платьелерлӱ чыкты. Кажызы ла башка ӧҥдӱ кептӱ, ончозы јаскы чечектердий ару ла јараш…

Конкурстыҥ турулталарыла кажы ла туружаачы башка-башка номинация-ууламјыларда аҥылу сыйлар алган. Аягуль Карсыбаева «Мисс грация» деп адаткан, «Мисс шарм» — Айсулу Мендешева, «Мисс элегантность» — Айша Молойт, «Мисс очарование» — Валерия Тимофеева, «Мисс искренность» — Айдана Павлова, «Мисс улыбка» — Вероника Ксенофонтова, «Мисс лучезарность» — Карина Конохова, «Мисс вдохновение» — Суркура Сегерткишева, «Мисс эрудиция» — Алеся Каланова, «Мисс обаяние» — Алия Богустаева. Залда јуулган кӧрӧӧчилер ортодо ӧткӧн ӱнбериш аайынча олорго эҥ тыҥ Суркура Сегерткишева јараган. Смс-ӱнберишле јеҥӱни Аягуль Карсыбаева алган.

Эҥ учурлу јерлер мындый болды. Вероника Ксенофонтова экинчи вице-мисс деген атла адаткан ла 20 муҥ салковой  сый-акчала кайралдаткан. 30 муҥ салковой сый-акча ла баштапкы вице-мисс деген ат Алеся Калановага келишти. «Алтайдыҥ јаражайы» болуп иркит сӧӧктӱ Валерия Тимофеева чыкты. Ого јеҥӱчилдиҥ короназы ла 50 муҥ салковой сый-акча табыштырылды.

Валерия конкурстыҥ эҥ јиит туружаачызы, ого 18 јаш. Чыккан-ӧскӧн јери Оҥдой аймактыҥ Јаан-Јаламан јурты. Алтайдыҥ јаражайы культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжинде ӱренет. Ол качан бирде бойыныҥ бијечилер ле модельдер белетеер школын ачар амадулу.

Вероника, кӧрӧӧчи 32 јашту:

—Мени бу конкурстыҥ чындык сӱӱчизи деп айдарга јараар. Ол 2011 јылда башталганынаҥ бери бирӱзин де кӧрбӧй божотподым. Узак болбогон бу јаркынду ӱлекерди сӱрекей сакыдым. Ол керегинде ыраакта јаткан тӧрӧӧндӧриме куучындап, олорды јилбиркедип, кожо бардыс. Залда бош јерлер болгон ло онызы, байла, билеттер баалу болгоныла колбулу.

Чынын айтса, мен быјылгы конкурстыҥ тургузу-аайын эмеш оҥдобой калдым. Ого ӱзеери кыстардыҥ ич-телекейин илелеп кӧргӱзер јайаандык кӧргӱзӱлер јетпеди. Кыстар бойыныҥ ич-телекейин јетире ачып кӧргӱспеген деп сезим артып калды. Онойдо ок кӱнчыгыш бијелер сакыган болгом, је олор болбоды. Кара купальниктердиҥ ордына  бијелер болгон болзо, артык болор эди деп санандым.

Јуучыл кийимдерлӱ јаражайлардыҥ бијези тыҥ болгон, оны кӧрӱп, кӧстӧрим јаштала да берген.

Кыстар ончозы јараш, јаркынду. Эҥ артыгын талдаарга меге кӱч болды. Јеҥӱни алган туружаачы, чындап та, Алтайдыҥ јаражайы. 

Конкурсты баштапкы катап кӧргӧн тӧрӧӧндӧриме ончозы јараган, је мениҥ шӱӱлтемле, мынаҥ озо ӧткӱрилген конкурстар канча катапка артык болгон. Је канча кижи — ончо шӱӱлте эмей. Келер конкурсты база энчикпей сакыыр болбойым.

Маргарита, 55 јашту, каладаҥ:

—Кандый макалу байрамда болдым! Кыстарыстыҥ јаражыла, сӱрлӱ јараш кеп-кийимдерисле, артисттерисле оморкодым. Бије, кожоҥ ончозы бийик кеминде. Ӧткӱреечилер де чечен тилдӱ јакшынак уулдар.

Телеберилтениҥ ӧткӱреечизи Алеся Каланова, Аягуль Карсыбаева ла Вероника Ксенофонтова деген јаражайлардыҥ кӱлӱмјизинеҥ сцена анаҥ да јарык деп билдирип турды. Је эҥ ле тыҥ Алия јерлежимниҥ коо сыны, узун јалтырууш чачы ла мызылдууш чокту кӧстӧри јарады. Мен ӱнимди ого бердим.

Бу конкурста баштапкы катап болгом деп темдектеер керек. Јаркынду ӱлекер мынаҥ да ары улалар деп иженедим. Оныҥ тӧзӧӧчилерине акту кӱӱнимнеҥ јаан быйаным ла алкыжым айдадым.

 Э. Кудачина

Е. Бутушевтиҥ фотојуругы