Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Спортчыларыс јерлештерин мынаҥ да ары сӱӱндирзин…»

17.03.2020

Спортивный ла јуучыл самболо Россияныҥ чемпионады кочкор айдыҥ 28-чи кӱнинеҥ ала тулаан айдыҥ 2-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына Чебоксары калада ӧткӧн. Орооныстыҥ 69 тергеезинеҥ келген 700-теҥ кӧп спортчылардыҥ тоозында јерлештерис база болгон.

Россияныҥ ӧткӧн чемпионады керегинде РФ-тыҥ нерелӱ тазыктыраачызы Мӧҥӱнчи ЯЙТАКОВ куучындаган:

—Бу маргаандарга федерал округтардыҥ чемпионаттарыныҥ јеҥӱчилдери ле призерлоры, анайда ок Москва ла Санкт-Петербург калалардыҥ јуунты командалары келген. Алтай Республикадаҥ ады-јолы јарлу, ченемелдӱ спортчылар ла эки-ӱч јылдаҥ јаан једимдерге једетен јиит кӱрешчилер турушкан. Јиит јерлештериске учурлу болгоны – бу мындый јаан маргаандарда туружып, ченемел алары, эр улустыҥ кӱрежинде тартыжулардыҥ кызузын сезери. Олордыҥ ӧйи келер деп иженедим.

Ченемелдӱ спортчыларыстыҥ алдына Европаныҥ ла телекейдиҥ чемпионаттарына путевка ойноп алар керек деген амаду тургусканыс.

Баштапкы кӱнде јуучыл самболо 57 килограммга јетире бескеде маргаандар ӧткӧн. Бу бескеде бистеҥ Европаныҥ чемпионы Семен Тайпинов ло спорттыҥ телекейлик классту узы Рустам Комзошев турушкан. Рустам баштапкы тартыжуда Бурят Республиканыҥ јарлу спортчызы, 2014 јылда телекейдиҥ чемпионы болгон Андрей Будажаповты ойноп алган. Оны ээчий Нижегородский областьтаҥ Камран Джавадовты ла Саха-Якут Республикадаҥ Валерий Ергаловты јеҥген. Финалга чыгар тартыжуда Дагестанныҥ кӱрешчизи, телекейдиҥ эки катап јеҥӱчили Мухтар Гамзаевке 1:0 тооло јеҥдирип ийген — Мухтар бу чемпионаттыҥ јеҥӱчили болуп чыккан.

Семен эки спортчыны ойноп алала, јарымфиналга чыгар тартыжуда ойнодып, бежинчи јерде арткан. Јуучыл самболо ӧткӧн маргаанда бир катап ойнодып ийген спортчы маргааннаҥ «таштала» берет.

Россияныҥ чемпионадыныҥ баштапкы кӱни кем јок ӧткӧн деп бодойдым. Рустамда чемпионатты ойноп алар арга болгон, је ого эмеш ле келишпей калды. Анайып, ол Россияныҥ чемпионаттарында бежинчи катап ӱчинчи јер алган. Маргаандарда бистиҥ спортчылардаҥ Рустамга јаантайын ла баштапкы кӱнде тартыжарга келижет.

Спортивный самбодо ченемелдӱ јерлежис Валерий Сороноков кӱлер медаль ойноп алган. Ол  параллельный зачетло Свердловский область ла Алтай Республика учун кӱрежет.

Чемпионаттыҥ экинчи кӱнинде 62 килограммга јетире бескеде Эжер Кеденов јакшы кӱрешкен. Ол ӧткӧн јылда Россияныҥ чемпионадында экинчи болгон. Бу маргаандарда Улан-Удэдеҥ Алдар Буданаевти, оны ээчий Дагестаннаҥ Магомед Расуловты, ӱчинчи тартыжуда Санкт-Петербургтыҥ спортчызы Егор Пащенконы ойноп алган. Финалга чыгар тартыжуда јаргычылар бойыныҥ керегин кылынып, јеҥӱни Нижний Новгородтыҥ спортчызы Александр Саликовко берип ийген. Саликов спорттыҥ телекейлик классту узы, Европаныҥ эки катап јеҥӱчили. Андый да болзо, Эжер оны эки катап тӧрт баллга таштаган, је јаргычылар бир де балл бербеген. Анайып, 2:3 тооло јеҥӱни Саликовко берип ийгендер. Кайралдаш ӧткӧн соҥында, Саликов бойы келип, бу учуралда чын ла јеҥдирткениле јӧпсинген. Спортто мынайда база болуп јат. Уйады јок улус кайда ла бар. Эжер тӱҥей ле јараш тартыжу кӧргӱскен. Оны Айабас Яйтаков тазыктырат.

Чемпионаттыҥ калганчы кӱнинде бис јарлу јерлештерис – Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ узы Родион Асканаковко, спорттыҥ телекейлик классту узы, Телекейлик кубоктыҥ јеҥӱчили Игорь Казанинге ле јиит спортчыларыс Айастан Ишминге ле Радмил Белеевке иженгенис.

Родион баштапкы туштажуда Нижегородский областьтыҥ спортчызы Магомед Шейховты ойноп алган. Новосибирский областьтаҥ Ахмедияр Абдрекеев ле Воронежский областьтаҥ Достон Каримов ченемелдӱ јерлежиске база ойнодып ийген. Финалга чыгары учун тартыжуда Родион база бир јерлежис Радмил Белеевти ойноп алган. Финалда дезе Родион Европаныҥ эки катап јеҥӱчили Владимир Ламановко 1:0 тооло ойнодып ийген. Анайып, јерлежис Европаныҥ чемпионадына путевканы ойноп алган.

Радмил баштапкы кругта Краснодардаҥ Максим Беляевти, оны ээчий Тыва Республикадаҥ Аржан Чылбакты ойноп алган. Туваныҥ спортчызы Европаныҥ ла Телекейлик кубоктыҥ јеҥӱчили болуп јат. Радмил ого калганчы ла секундтарда болевой прием эдип јеҥген. Адакыда Радмил ченемели јаан јерлежи Родион Асканаковко ойнодып, ӱчинчи јер алган. Радмилди Владислав Тайпинов тазыктырат.

База бир јерлежис Игорь Казанин баштапкы тартыжуда Бурят Республиканыҥ спортчызы Арсалан Иринчиновты, экинчизинде Красноярский крайдаҥ Сылдыс Аралдинди ойноп алган ла база ӱчинчи јерге чыккан.

Новосибирск учун кӱрежип турган јерлежис, 2019 јылда јуучыл самболо телекейдиҥ чемпионы болгон Степан Кабенов 68 килограммга јетире бескеде тартышкан. Бу маргаанда Степан баштапкы ла тартыжуда бычык алып, маргааннаҥ чыккан. Јуучыл самбо спорттыҥ кату бӱдӱми. Оныла тазыктырынып турган спортчы јаан једимдерге једерге јана баспас, тартыжар кылык-јаҥду болор учурлу. Бу бӱдӱмле ӧдӱп турган маргаандардыҥ туружаачыларына бир кӱнде кебиске беш катап чыгып, согужарга келижет. Анда согорго, теберге, болевой приемдор эдерге, кижиниҥ тыныжын бууй тартарга јараар. Јӱк ле јаткан «ӧштӱни» турала согорго јарабас.

Бистиҥ уулдардыҥ бастыразы јалтаныш јогынаҥ тартышкан деп темдектеп турум. Бастыразы ла турумкай, јана баспас кылык-јаҥду.  Бу јанынаҥ олорго кандый да сурак јок. Јаҥыс ла техника ла тактика јанынаҥ  сурактар бар. Јастыраларды тӱзедер керек, ол јанынаҥ кожо иштеерис.

Россияныҥ чемпионадынаҥ бистиҥ команда јуучыл самбодо бир мӧҥӱн ле тӧрт кӱлер, спортивный самбодо бир кӱлер медаль ойноп алган. Јуучыл самболо Алтай Республиканыҥ командазы РФ-тыҥ субъекттери ортозынаҥ кӱндӱлӱ экинчи јерге чыккан. Мен бу једимле бастыра самбисттерди ле бу бӱдӱмди јарадып турган спортсӱӱчилерди уткыйдым. Былтыр јуучыл самболо бистиҥ команда тӱӱкиде баштапкы катап баштапкы јерге чыккан эди. Спорттыҥ республикада бар бӱдӱмдери аайынча командалардыҥ бирӱзи де ороон ичинде баштапкы јерге чыкпаган.

Спортчыларыс мынаҥ да ары бийик једимдерге једип, јерлештерин сӱӱндирзин деп кӱӱнзейдим.

Кочкор айдыҥ 27-чи кӱнинде Самбоныҥ бастырароссиялык федерациязыныҥ јууны ӧткӧн. Анда айдылганыла болзо, самбоны Олимпийский ойындардыҥ программазына кийдирерге бескелердиҥ тоозын јетиге јетире астадар керек. Анайып, эҥ јеҥили 53 килограмм бескеге јетире болор. Је бу беске телекейлик болбос. Олимпиаданыҥ программазында 58, 64, 71, 79, 88, 98 килограммдарга јетире ле 98 килограммнаҥ ӧрӧ бескелер болор.

2018 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 30-чы кӱнинде Телекейлик Олимпийский комитет самбоны спорттыҥ олимпийский бӱдӱмдерине кийдирериле јӧпсинген эди. Оныҥ учун бистиҥ јиит спортчыларыста Олимпиадада туружар тап-эрик учун кӱрежер аргалар бар. Анайда ок 2021 јылдаҥ ала јуучыл самболо јииттер ортодо телекейлик чемпионаттар ӧдӱп баштаар.

База бир јаан солун быјыл јуучыл самбоныҥ профессиональный лигазы тӧзӧлгӧни болуп јат. Оны аргачы, самболо СССР-дыҥ спортыныҥ узы, бир ӧйдӧ Россияныҥ президенти В. В. Путинле кожо тазыктырынган Аркадий Роттенберг башкарат. Ол Чебоксарыда ӧткӧн Россияныҥ чемпионадыныҥ кийнинеҥ ӱй улус ортодо самболо јеҥӱчил болуп чыккан јербойыныҥ спортчызына эки кыпту благоустроенный квартира аларына сертификат сыйлаган.

Мынайып, самболо Россияныҥ ээчий чемпионады тӱгенген. Спортчыларысты ла олордыҥ эмдиги ле алдындагы тазыктыраачыларын бу једимдерле уткыйдым ла мынаҥ да ары јаан једимдер кӱӱнзейдим.

К. ЯШЕВ бичип алган

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина