Алтайдын Чолмоны

Ачык айдыныш

26.03.2020

Јаманды таштап билер керек

Школдо ӱренип турарымда, мени бир кыс ӱӱрелериле кожо јаантайын шоктоор, истежер болгон. Мени кайда-кайда кӧрӱп ле ийзе, шоодор, аҥдыжар, керек дезе ийде де салар, согуп та ийер. Мен коркып, кемге де куучындабайтам.

Школдыҥ аттестадын алып, мен бийик ӱредӱге јеҥил кирип алгам. Јаҥы јӱрӱм башталган. Ол кыстарды мен ундып та салгам. Байла, университетте улус јаанап калган, сени јаҥыс ла тыш бӱдӱмиҥ аайынча кӧрӱп турган эмес, санааҥды, ич-кӧрӱмиҥди ле билгирлериҥди тооп јат.

Бӱгӱнги кӱнде мен — ырысту эне, эш-нӧкӧр. Ого ӱзеери башкараачы болуп иштейдим. Бир кӱн ишке улус алар деп куучын ӧткӱрип отурзам, кандидаттардыҥ ортозында школ ӧйинде мени истешкен кыс кирип келди. Озо баштап коркый бергендий болдым — ич-буурым јуурыла берди, оноҥ маказырап, ӧчимди алар кӱӱним келди. Байагы келин бир канча ӧйдӧҥ мениҥ андый кӧрӱжимнеҥ мени база танып ийгени сезилди. Ол бажын тӧмӧн тӱжӱрип, меге чике кӧрбӧй барды.

Бир ле минуттыҥ туркунына бажыма кандый ла санаалар келген болгон, је учында таныбаачы кижи болуп, эрмек-куучынды профессионал кеминде ӧткӱрип божоттым. Келген улус ортодо оноҥ артык кандидаттар болгон, је мен ишке ол келинди алдым. Та нениҥ де учун меге ол карам боло берди.  Ачумды божодып ийдим… Качан бирде ол ачык-јарык куучынга келер ле болбой.

Аня

Јӱрӱмниҥ оок-тобырлары

Эш-нӧкӧрим ле менде јаан ырыс — бис бала сакып јадыс. Бу јуукта оныҥ учун эпшилердиҥ каладагы  эмчилигине  ӱй кижимле кожо барарга келишти. Анда мен јаҥыс эр кижи болдым. Меге солун болгон: оныҥ учун бала сакып јаткан келиндерди туйказынаҥ ајыктап, салымын-эжин сананып отурдым.

Бу ла ӧйдӧ бирӱзи  очередьтиҥ учын сурады. Ого каруузын база бирӱзи коркышту кыјыраҥтып: «Мен!» — деп берди. Байагы сураган кӧӧркий кемизи айтканын аайлабай, база ла катап сурады. Каруу бергени оноҥ тыҥ чугулданып, ыркыранган ийт чылап: «Ме-е-ен дейдим!» — деп, айда салды.

Керек јарталган.  Је, мен сананзам, отурган ончо улуска та кандый да эби-јок ло јаман боло берген. «Слер нениҥ учун кижиниҥ сурагына каруузын андый ӱндӱ јандырдыгар? Слердиҥ айлыгарга келип,  чаптык эткен кижи бе ол?» — деп сураарга кејирим кырлас этти. Је эжим мендӧӧн кӧрӱп, јылу кӱлӱмзиренип ийерде, токынай бердим. Чындап та, мениҥ керегим не бар?

Ол ло болгончо, талон јогынаҥ деп, бир келин келди. Онызы иштеп турган, барлу эмес деп кӧрӱнет. Очередьте талонду келиндер оны бир кижидеҥ ажыра божодор болды. Эмчиликтерде јаантайын ондый болуп турган да. Је анча-мынча ӧйдӧҥ  барлу келин келди. Кандый очередь барып јатканын сурап, байагы талон јок кыстыҥ алдында кирер болуп калды. Иштӱ келин араай ӱниле айалганы јартап, «мени божодып ийгер» деп сураарда, барлузы кылчас эдип, јаман кӧрӱп, «јок!» деп кезем айтты.

Мен мыны ончозын кӧрӱп, кайкап отурдым, бу улус тил билишпес, оҥдошпос, кандый казыр ла јаман болуп калган? Бир ле кезем сӧстӧҥ ӱзе отурган улуска, бир эмеш те болзо, јаман ла эби-јок боло берген эмей. Карынду улуска ол до каршузын јетирер аргалу. Тегин јерге та не чуркуражар?

Алаҥзып калган отурзам, эпшим колымнаҥ сыймап, санааларымды ӱсти. Удура отурган кыс мени оҥдоп, база кӱлӱмзиренди.

Јӱрӱмниҥ оок-тобыр керектери. Је кезикте олордоҥ до кӧп неме камаанду болот.

Алексей

Таксисттиҥ куучыны

Ончогорго эзен! Мен слерге тоолу неме айдып берерге турум… Мен таксиде тискинчи болуп иштейдим. Иш ӧйинде кӧлӱкте отурганчам, соктырттып салган, каны аккан, бажы јарылган уул келген эки учурал болгон.

Баштапкызы — П. Суховтыҥ оромында болгон. Пассажирди јетирип баратсам, јолго эр кижи чыгара конуп келген. Бастыра јӱзи кан. Болуш сураган. Оны кӧлӱкке отургызып, озо пассажирди јетирдим. Байагы уул эзиригине де, байла, чочыганына да болбой, оҥду неме айдып болбос, јӱк ле ӱйиниҥ телефоныныҥ номерин айтты. Ого телефон согуп, сурузын угуп, эш-нӧкӧрин јетирип бердим. Ол келин ыйламзырап, мени кучактап, быйанын айтты.

Экинчи учурал Кучияктыҥ оромында болгон. Тӱнниҥ ӱч саадында јакылта сакып отурзам,  кӧлӱктиҥ кӧзнӧгине та кем де токулдатты. Јаан јашту эр кижи эмтир. Алар неме јок — бастыра бойы кан. Бӧс болгон, оны бердим.

Озо баштап бу кижини туберкулезкага јетирдим, шыркаларын јунып, таҥып берер деп бододым. Је ол кижи беш ле минуттаҥ чыгып, сӱрдирип ийгенин айтты. Бу эмчи улус кандый јӱрек јок болгон… Каны агып јаткан кижини килебес. Тӱргендеп, ол кижини туку кайдагы травмпунктка јетирерге келишти. Ол ӧйгӧ таралјый берген ӧгӧӧнди колтуктап, эмчиликке кийдирип, табыштырып ийдим.

Јерлештерге айдадым: эзирик, јошкындап јӱргендерге јӱрек јок болбогор, олор база улус ине… Мен кижини тӱбекте јаҥыскан качан да чачып болбозым.

Эрмен

Уулдарга баштану

Кыстар јуулыжып алала, нени эдет? Јадын-јӱрӱми, уур-кӱчтери керегинде куучындажат, коп-сап собурат. Мындый куучындарда уулдар бойын канай тудунып турганы, чындык эр — ол кем, ол кандый болор керек дегени аайынча кӧп лӧ шӱӱлтелер эдилет.

Ончо уулдарга бир ле баштану эдер кӱӱним бар. Эмдиги ӧйдӧ јиит кыстар нӧкӧр талдаар тушта ончо немеге ајару эдип јат. Јӱк ле таныжып алала, кийнинде ӧйдӧ кайда-кайда јолугып, эр кижи јакшы сураганынаҥ олор кӧпти билип алат.

Элдеҥ озо, кандый да айалга болзо, эр кижи озолоп јакшылашса артык. Кажы ла таныш кижиле јакшылажып јӱрер керек. Јакшы сураганында бир де јаман јок. Ыраакта да болзо, кӧстӧрӧӧр јолуккан болзо, кекип те ийгер.

Кӧрбӧӧчи кижи болуп, эмезе оозынаҥ јӱк јаҥду кей чыккан уулдарды эр де деп айдар кӱӱниҥ келбес. Чындык эр кижи бажын кӧдӱрип, эбире кӧрӱп, тыҥыда, чокым јакшылажар ине.

Билип јӱрӱгер уулдар: кажы бирӱбисти керектебей, кижиге бодобой, јакшылашпай, јеерип турган болзогор, санап јӱрген кызыгар да слерди тообос. Нениҥ учун дезе, бис ончобыс ӱӱрелер, бис ончобыс колбуда…

  М.