Алтайдын Чолмоны

Кожоҥчы амадузына ичкери јолдо

26.03.2020

Эрмек-куучынга айылчымды сакып, оныҥ ады керегинде интернеттеҥ тегин ле кычырып отурдым. Андрей деген ат биске Јебрен Грециядаҥ келген. Ол тушта «андрос» дегени, «эр», «эр кижи» деп учурлу болгон эмтир.

Андрей — кылык-јаҥыла тӧп, кӧп шӱӱнип турар, ончо немени ајаруда тудар кижи. Кӧп учуралдарда Андрейдиҥ кылыгы, салымы јылдыҥ кандый ӧйинде чыкканынаҥ камаанду болот. Кышкыда ла кӱскиде чыккандары улусты јӧптӧштирип турар јайалталу. Олор чындыкты сӱӱр. Тӧгӱнчи, садынчак кылык сӱӱбес. Кышкыда чыккан Андрейлер ортодо режиссерлор, актерлор, кожоҥчылар, кӱӱчилер, јурукчылар кӧп. Кӱскиде чыккандары математикага јолду, јайгылары — кокырчы, нӧкӧрлӧриниҥ тоомјызында јӱрет, јаскы Андрей чечен тилдӱ ле литературага јайалталу болот.

Мындый јетирӱлердеҥ кычырып алала, кирип келген айылчымла таныжып, баштапкы ла сураганым чыккан ӧйи керегинде болды.

Культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжиниҥ 4-чи курсыныҥ ӱренеечизи, тергееде јарлу боло берген кожоҥчы, театрал эки јаан кӧргӱзӱниҥ тӧс геройлорын ойногон јайалта — Андрей Чадин чындап та кышкыда чыккан, санатка, кеендикке салымду јиит.

Јарык сӧӧктӱ уулдыҥ ӧскӧн чыккан-јери — Оҥдой аймактыҥ Шашыкман јурты. Ондо ол 4-чи класска јетире ӱренеле, Оҥдойдо јайалталу балдардыҥ интернадында јадып ӱренген. Балдардыҥ санат школында ӱренерге оны нӧкӧри сӱмелеген. Андрейдиҥ энези кожоҥчыларыла бай Улаган аймактыҥ кижизи. Ол бойы да ӱнгӱр, јараштыра кожоҥдоп турар. Јаан уулы, байла, энезин тӧзӧп, оныҥ кожоҥдогонын угуп, база кӱӱге јӱткиген.

Је баштап тарый ӱредӱчилери оны бије ууламјыга алган ла ол ло јанынаҥ кӧрӱп турар болгон. Не дезе, Андрей тӧрӧл Шашыкманда баштамы класстарда хореографиялык кружокко јӱрген ле сӧӧк-тайагы ээлгир болгон. Санат школдо Андрей тӧрт јыл ӱренип, текши јайаандык ууламјыларла јууктада таныжып таскаган.

Тургуза ӧйдӧ 20 јашту јиит культураныҥ ла санаттыҥ каладагы колледжинде калганчы курста ӱренет. Бери ӱренип кирерге јайаандыкка таскап калган јиитке јеҥил болгон. Колледжте балдар ортодо «Весенняя капель» конкурс ӧткӱрилет ле оныҥ ээжилериле эҥ артык туружаачыларга ӱредӱге кирерге јеҥилте болот. Андрей Оҥдойдыҥ санат школында кожо ӱренген нӧкӧрлӧриле кожо бу конкурста бије кӧргӱскен ле топшуурла ойногон. Кийнинде ого колледжке јеҥилтелӱ кирерге эки ууламјы берилген болгон: албатылык ойноткылар эмезе хореография. Је Андрей бойыныҥ эҥ тыҥ кӱӱнзегенин, кожоҥдоорын талдап алган ла јеҥилтелер јогынаҥ текши ченелтелерди ончо ӧдӱп, амадаган ууламјызы аайынча бу колледжке кирген.

Калада бу ла ӱредӱде
А. Чадинниҥ тоолу курска јаан нӧкӧри Арслан Абудов ӱренген. Ол ӧйдӧ Арслан тергеениҥ сценаларына государстволык оркестрле кожо чыгып, кожоҥдоп баштап салган болгон. Андрей нӧкӧринеҥ тем алып, албаданып ӱренген.

Та нениҥ де учун, байла, бијележи база јакшы болгоныныҥ шылтузында оны канча кире улус талдап алган ууламјызын солызын деп айдып туратан. Кезикте Андрей бойы да олордыҥ сӧстӧжин угуп, алаҥзып турар ӧйлӧр болгон. Ол кандый ла санаалар сананып, шӱӱнген. Учы-учында тӱҥей ле ӧзӧги кожоҥго јӱткигенин оҥдоп, бек сананып, кемди де укпай, амадузына ичкери барган. Сӱрекей чырмайган ла кӧпкӧ ӱренген.

Бир катап студенттер кандый да јаан учурлу концертке белетенген. Андрей сводный хордыҥ туружаачыларыныҥ ортозында. Концертте солист болуп, Артур Викторович Марлужоков туружар керек болгон. Је ол концертке келип болбозы јарталган. Ол тушта госоркестрдиҥ јааны Владимир Егорович Кончев сводный хорго баштанып, «бу кожоҥды кем билер?» деп сураган. Светлана Анатольевна Туголукова, колледжтиҥ ӱредӱчизи, А. Чадинге: «Андрей, чыгып, кожоҥдоп ий, сен оны билериҥ ине» — деп айткан. Андрей мойнобой, чыгала кожоҥдоп берген: В. Кончев јараткан ла база бир кожоҥ кожоҥдоткон. Јиит кожоҥчы јерине туруп аларда, тоомјылу ӱредӱчи солисттердиҥ хорына баштанган. «Је, Андрейдиҥ ӧйи келген эмтир. Оркестрдиҥ солисттериниҥ тоозына оны аларыс па?» — деерде, ончозы јӧпсинген. Ырысту бу кӱн јиит кожоҥчыга сакыбаган јанынаҥ јаан сӱӱнчи сыйлаган — ол амадузына ичкери база бир алтам эткен.

Андрей «академический вокал» деген ууламјы аайынча ӱренет. Оныҥ сӱӱген кожоҥчызы — Дмитрий Хворостовский. Ӱредӱде јииттер кандый ла жанрлардыҥ кожоҥдорын кожоҥдойт, ол тоодо эстраданыҥ.

Башка-башка концерттерде туружып турган кожоҥчыда актердыҥ јайалтазы ачылганыла колбой оныҥ ады текши республика ичинде оноҥ элбеде јарлу боло берген. Андрей калганчы Эл-Ойында бијечилердиҥ ортозында турушкан. «Алтайдыҥ аржандары» байрамда ол театрал кӧргӱзӱниҥ тӧс геройы Кара Каанды ойногон. Оныҥ кийнинеҥ Андрейге сакыбаган јанынаҥ Алып-Манашты ойнозын деген баштану эдилген. «Алып-Манаш ла Кӱмӱжеҥ-Ару» ойын-кӧргӱзӱниҥ сценаристи Нина Маковна Унукова ла режиссеры Завид Исламович Гасанов јиит кожоҥчыга келип, ӱлекер керегинде куучындап, олор оны тӧс геройды ойноп ийгедий деп кӧрӱп турганын айткан. Баштап тарый Андрей, студент кижи, ӱредӱле колбой ӧйи келишпес деп јалтанган, је оноҥ тӧрӧл аймагына болуп јӧпсинген.

Репетицияларга каладаҥ Оҥдой барып турар керек болгон. Сценарийди кычырган, сӧстӧрди ӱренген ле иш башталган. Ол тушта Завид Гасанов Андрейге кайкамчылу деп чек эки башка Кара Каанды («Алтайдыҥ аржандарында») ла Алып-Манашты ойноорго келижип турганын темдектеген эди. Спектакльдыҥ ижи кӱч ле јилбилӱ болгон. Ондо ары кӧрӱп бијелеп, бери кӧрӱп кожоҥдоп, геройдыҥ кылык-јаҥын ойноп, оны бастыра јанынаҥ кӧргӱзери учурлу.

Оҥдойдыҥ тӧс сценазында премьера бийик кеминде ӧткӧн. Оноҥ аймактыҥ јурт јеезелериле гастрольдор, эл театрдыҥ сценазында учурлу кӧргӱзӱ. Бир канча ӧйдиҥ кийнинде Оҥдойдыҥ труппазы бу спектакльды тергееде «Театральный бум» конкурска база экелген.

Бу конкурска келген ӧмӧликтер јакшы ойын кӧргӱскендер. Је андый да болзо, Андрей кайда да ичинде олордыҥ спектакли јеҥип алар деп сезип отурган. Кайралдаш ӧйинде кожоҥчыга сакыбаган јанынаҥ бойыныҥ ады угулды — конкурстыҥ јаргычылары тӧс герой эр кижини эҥ артык ойногон деп, А. Чадинди ададылар. Оныҥ кийнинде гран-прини Оҥдой ойноп алган деп јарлаларда, јиит кожоҥчыныҥ, актердыҥ ырызы оноҥ до јаанап, сӱӱнчи, оморкоду деп неме тыҥ болгон деп, ол айдат. Ол кӱнде театрда ого јербойыныҥ актрисазы базып келеле, «сениле бир кижи куучындажарга туру» деп айткан. Ол кижи актерлордыҥ Барнаулдагы ӱредӱ тӧзӧлмӧзиниҥ чыгартулу кижизи болгон эмтир. Тоомјылу эр Андрейди олорго келип, актерго ӱрензин деп сӧстӧгӧн лӧ ол јӧпсинзе, колбуга чыксын деп сураган.

Андрейге театрал ченемели сӱрекей јараган. Ого актердыҥ јолы ачык деп канча улус айдышкан. Јиит уул бойы да ол јанынаҥ сананып кӧргӧн, шӱӱген. Је бу да учуралда ол кожоҥчы болор амадузына чындык болуп артты.

Бу јолында оны токтоткон, кезем сӧстӧр айткан учуралдар болгон ло. Је оныҥ эҥ јуук улузы, билези, ӱӱрези оны јаантайын јӧмӧп турат. Оныҥ учун Андрей кандый ла буудактарды ажыра алтап, јӱк ле ичкери јӱткийт.

Калганчы катап бис Андрейдиҥ кожоҥдоп јатканын тулаан айдыҥ бажындагы «Алтайдыҥ јаражайы» ӱлекерде кӧргӧн эдибис. Јиит артисттиҥ сценага кажы ла катап чыкканын кӧрӧӧчилер тыҥ колчабыжула уткыган. Сценада Андрей јаркынду, ӧктӧм ийделӱ, кокырчы, калапту ӧзӧктӱ деп билдирет. Је тегин јӱрӱмде ол кемзинчек, кезик јылдыстардый чӱмеркек јок, тӧп, токыналу уул. Эрмек-куучын ӧйинде ол талдап алган јолыла сӱрекей каруулу барып јатканы, јайалталу јерлежистиҥ ичкери јолы јаан ла једимдӱ болоры билдирди.

Јерлежиске ончо амдулары бӱтсин деп кӱӱнзейдис.

Э. КУДАЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы