Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Спортло тазыктырынарын таштабазым…»

26.03.2020

«Јылдыстык» кычыраачыларын спортто, кеендикте, культурада ла ӧскӧ дӧ бӧлӱктерде јаан једимдерге јеткен јерлештериле таныштырарын улалтат. Спорттыҥ республикабыста бар бӱдӱмдерин алар болзо, кӧп саба једимдерге кӱрешчилерис једет. Оныҥ да учун газеттиҥ бӱгӱнги айылчызы грек-рим кӱрешле спорттыҥ узы Аржан СУМАЧАКОВ болор.

–Аржан, озо ло баштап бойыҥ, билеҥ керегинде куучындап ийзеҥ?

–Мен бойым 1998 јылда Майма аймактыҥ Урлу-Аспак јуртында чыккам. Биледе эҥ јааны болорым. Эки сыйным бар. Јаан сыйным В. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда 11-чи класста, оогожы Урлу-Аспактыҥ школында баштапкы класста ӱренет. Энем ле ӧӧй адам бар, олор Урлу-Аспакта јадат. Мен јурттыҥ школында 9-чы классты ӱренип божодоло, Горно-Алтайскта М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган государственный политехнический колледжте ӱредӱге киргем. Оны ӱренип божодоло, Горно-Алтайсктыҥ государственный университединиҥ естественно-географический факультединде 4-чи курста ӱренип, грек-рим кӱрешле тазыктырынадым.

–Спорттыҥ бу бӱдӱмиле качаннаҥ ала тазыктырынып баштагаҥ, нениҥ учун грек-рим кӱрешти талдагаҥ?

–Грек-рим кӱрешле алты јашту болорымда тазыктырынып баштагам. Ол тушта бисти, јурттыҥ балдарын, спорттыҥ бу бӱдӱмине баштапкы тазыктыраачым Александр Аилдашевич Мамашев экелген. Кӱрежерге јарайтан. Бойым оогошто бир јерде отурбас, эмеш баштак бала болгом. Тазыктыруларга келип, арыганча ла кӱрежип, баштактанып алатам.

Ол ло јылдарда Соок Таадактыҥ сыйына учурлай ӧткӧн маргаандардыҥ јеҥӱчили боло бергем. Урлу-Аспакта школдо ӱренип тура, јетинчи класска јетире кӱрештиҥ бу бӱдӱмине јӱргем. Оноҥ Александр Аилдашевич јӱре берерде, тазыктырулар токтогон. Школдыҥ кийнинеҥ Горно-Алтайскка ӱренерге келгем ле экинчи курста «Баатыр» спортзалдӧӧн Вячеслав Георгиевич Кызлаковко тазыктырынарга баргам. Баштап тазыктырынып турала, тазыктыруны токтоткон ӧйдӧҥ ала экинчи курста ӱренип тура «Баатырга» келгениме јетире ӱч јыл ӧй ӧткӧн. Бу ӱч јылдыҥ туркунына тазыктырынбагам.

–Нени сананып ойто тазыктыруларды улалткаҥ?

–Бир катап сабалган јигем.  Анайып, тазыктыруларды улалтар керек деген санаа келген (каткырат). Ол тушта бистиҥ јурттаҥ Руслан Кабанов деген уул база Вячеслав Георгиевичте тазыктырынган. Ол мени «Баатырга» јӱр деп айткан эди.

–Спорттыҥ кӧп тоолу устары чыккан јарлу «Баатыр» спортзалдыҥ кебизинде, ады јарлу тазыктыраачыда тазыктырынып баштайла, кандый маргаандарда туружарга келишкен? Кандый једимдер болгон?

–Вячеслав Георгиевичте тазыктырынып тура кӧп тоолу маргаандарга барып јӱргем. Баштапкы катап јаан маргаанга барарымда, јӱрексиреш, маҥзаарыш база болгон ло. Оноҥ улам јеҥдирип ийгем. Маргаандарга канча ла кире кӧп јӱрзеҥ, анча ла кире ченемел аладыҥ. Оныҥ кийнинеҥ ӧткӧн маргаандарда једимдерге једип баштагам. Бастырароссиялык турнирлерде, Россияныҥ первенстволорында, Сибирьдеги федерал округтыҥ ла оноҥ до ӧскӧ маргаандарда турушкам. 2018 јылда Сибирьдеги федерал округтыҥ маргаанында ӱчинчи јерге чыккам. 2019 јылда бу ок маргаанда 24 јашка јетире уулдар ортодо баштапкы јер алгам. Бастырароссиялык маргаандарда призовой јерлерге чыккам. Ӧткӧн јылда студенттер ортодо Раменское калада ӧткӧн Россияныҥ первенствозына барып јӱргенис. Бу маргаанга мен Эркин Карабашевле кожо барып јӱргем. Ары бисти Александр Егорович Тӧлӧсов апарып јӱрген. Анда ӱчинчи јер алгам, Эркин баштапкы болгон.

–Кандый бескеде кӱрежедиҥ, маргаандар алдында беске таштаарга келижет пе?

–Мен 63 килограммга јетире бескеде кӱрежип тургам. Маргаандар алдында 5-7 килограммнаҥ таштаарга келижет. Маргааннаҥ озо бескеленер алдында бескеҥди таштап, бескеленген соҥында ойто кемине јетиредиҥ. Је кезикте бир маргааннаҥ келген ле бойынча экинчизине барарга келижет. Ол тушта бескени ойтодоҥ таштаарга келижет. Онызы дезе, кӱч керек.

–Бистиҥ јерлеш кӱрешчилердеҥ сениҥ бескеҥде јакшы кӱрежип турган уулдар бар ба?

–Эйе бар,  Дима Куртугашев ле Баатыр Ечешев. Олор Кемеровский областьта тазыктыраачы болуп иштеп турган Арунат Альбертович Кучиновто тазыктырынат.  Арунат Альбертович те бойыныҥ ӧйинде спорттыҥ бу бӱдӱмиле јаан једимдерге јеткен эди.

–Кажы ла кӱрешчиде бойыныҥ сӱӱген приемы бар. Сениҥ «коронкаҥ» кандый?

–«Бедро», байа орустап айткажын, бросок через бедро. Бу мениҥ сӱӱген приемым. Кӱрежеримде, оны кӧп тузаланадым.

–Јарт. Сен спорттыҥ бу бӱдӱмиле ӧдӱп турган телекейлик маргаандарды кӧрӱп ле турган болбойыҥ. Телекей кеминде кӱрешчилердеҥ кемизиниҥ кӱрежи јарайт?

–Је 63 килограммга јетире бескени алар болзо, јопон кӱрешчи Шинобу Отаныҥ кӱрежи тыҥ јарайт. Чындап, ол 2019 јылда Казахстанда ӧткӧн телекейлик чемпионаттыҥ јеҥӱчили болуп чыккан эди. Анайда ок Олимпийский ойындардыҥ эки катап јеҥӱчили Роман Власовтыҥ кӱрежи база јарайт.

–Аржан, «Јылдыстыкты» анчада ла јашӧскӱрим сонуркап кычырат. Олорго јилбилӱ болзын деп, сеге мындый сурак берейин – спорт сеге нени берген?

–Спорттыҥ бу бӱдӱмиле тазыктырынып баштайла, мен уур-кӱч ӧйлӧрдӧ болужатан чындык нӧкӧрлӧрлӱ болуп калдым. Спортло тазыктырынганы ол озо ло баштап су-кадык јӱрӱм, дисциплина, таскаду.

–Онызы чын. Айса болзо, кычыраачыларыстыҥ кемизи де сениҥ айтканыҥды кычырып, таҥкызын таштаар, ачу аш ичеринеҥ мойножор ло бош ӧйин спортло тазыктырынарына учурлаар…

–Урлу-Аспакта ӱренип турарымда, эки јерлежис грек-рим кӱрешле спорттыҥ узыныҥ нормативин бӱдӱрген эди. Олордыҥ фотојуруктары школдо туратан. Ол тушта олор чылап, спорттыҥ узы болгон болзом деп сананатам. Јылдар ӧткӧн соҥында, бойым андый једимге јеткем. Бу меге јаан сӱӱнчи. Калас ӧй ӧткӱрбегем деп сананадым. Школдо јарлу јерлештериниҥ фотојуруктары, олор керегинде бичимелдер ӱренчиктерге јакшынак јозок болот.

–Бичиктер кычырарын сӱӱйдиҥ бе?

–Эйе, эм тургуза Стивен Кингтиҥ «Доктор Сон» деген романын кычырадым. Оноҥ озо Эрих Мария Ремарктыҥ бичиктерин кычыргам.

–Ӧскӧ ороондордыҥ бичиичилериниҥ чӱмдемелдери јарап турган болтыр…

–Онызы чын.

–А кинофильмдер керегинде айдар болзо?

–Экранга јаҥы чыккан кинофильмдерди кӧрӧргӧ сӱӱйдим.

–Сӱӱген курсагыҥ керегинде сурабас аргам јок…

–Аҥылап айткадый курсак јок. Бу јанынаҥ мен чӱмеркек эмезим. Кандый ла курсак болзо, јип аларым (каткырат).

–Эр кижи андый болбой. Аржан, адакыда сурап угарга турганым – алдыҥда кандый амадулар тургузадыҥ?

–Кӱскиде черӱге барарым.  Анаҥ ары салымым канай келижерин кем билер… Је чокым-јарт неме – ол спортло тазыктырынарын таштабазым.

–Онызы јакшы.  Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан.  Алдыҥда јолыҥ ачык болзын, јаактуга айтырба, јарындуга јыктырба!

–Слерге быйан. Анайда јӱрерге кӱјӱренерим.

К. ЯШЕВ куучындашкан

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина