Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ада-энелердиҥ ижемјизи јаан

31.03.2020

«Звезда Алтая» газеттиҥ редакциязыныҥ «Перезагрузка» деген ӱлекери (килемјиниҥ «АБСОЛЮТ-ПОМОЩЬ» фондыныҥ грантыныҥ болужыла ӧткӱрилип јаткан) аайынча ачык-јарык айалгада ӧткӧн ээчиде эрмек-куучын тоолу кӱндер кайра Калыктар најылыгыныҥ туразында ӧтти.

Кӱрее куучын «Јонјӱрӱмдик јанынаҥ каруулу бизнес» деген суракка учурлалды. Мында окылу јаҥныҥ чыгартулу улузы бу туштажуга ӧзӧгин ӧйкӧгӧн  сурактарла келген улусты ајарулу угуп, аайына ӧмӧ-јӧмӧ  чыгатан сурактары аайынча јолду јӧп-сӱмелер, јартамалдар айдып бердилер. Куучын-эрмек экијандай тузалу болды.  Чокым болушка тузалу туштажулар да, јӱрӱмдик јӧп-сӱме де бастыра јанынаҥ кӧрӱлди.

«Звезда Алтая» газеттиҥ редакциязы «Перезагрузка» деген ӱлекерле иштеп, мындый экијандай тузалу эрмек-куучынды белетеп, јуулгандарга бой-бойын угарга јарамыкту айалганы тӧзӧгӧни база јакшы керек.

Кӱрее куучында таланыҥ экономикалык ӧзӱми, ӱредӱ ле билим, онойдо ок иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерстволордыҥ чыгартулу улузына сӧс берилди.  Таланыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Алтынсай Белекова 2019 јылдыҥ јаан изӱ айында «Россия Федерацияда кичӱ ле орто аргачылыктыҥ ӧзӱми» деген јасакка эдилген кубулталар јанынаҥ айтты. Чокымдап айтса, јасакка «Социальное предприятие», «Социальное предпринимательство» деген оҥдомолдор кийдирген.

«Бис бу кубулталарды сакыганыс ла онойдо ок бу мынаҥ ары бӱгӱнги ӧдӱп јаткан туштажуда кӧдӱрилип јаткан бӧлӱкле чике колбулу сурактар аайынча чокым алтамдар болорына иженедис. Бисте тургуза ӧйдӧ беш угузу-заявка бар. Эҥ ле керектӱзи бу чыду-статус нени беретенин чокымдап, јартап алар керек. Сурактар сӱреен кӧп. Је эмди тургуза федерал јасакберимде чокымдап јартаган јартамал јок. Минэкономика ӧмӧ-јӧмӧ ишке белен» — деп, А. Белекова куучын-эрмегиниҥ учкары аҥылап темдектеди. Јонјӱрӱмдик аргачылардыҥ јанынаҥ чокым сурактар болзо, бӱгӱнги нормативный акттарга кандый бир тӱзедӱ (корректировка) эдер арга бар.

Таланыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министриниҥ ордынчызы Алексей Санаров       куучын-эрмегин эл-јонго јонјӱрӱмдик јеткилдешти бастыра јанынаҥ јеткилдеер тӧс јер керегинде јетирӱзинеҥ баштады.

—2013 јылда шак бу Тӧс јерде јонјӱрӱмдик аргачылыктыҥ школы ачылып, бойыныҥ ижин баштаган. Ондо бойыныҥ аҥылузы бар. Бу јорыктап јӱрер школ болуп јат. Оныҥ учун кӧп саба учуралда школ ӱредӱзин јербойына барып ӧткӱрет. Школдыҥ база бир јарамыкту јаны бар. Бис иш аайынча колбулардыҥ јилбӱлерине, керектегенине тайанып, бойыстыҥ ээжи-некелтелеристи тургуспай јадыс. Аргачылык ишле јилбиркеп иштеерге кӱӱнзеген, амадаган кажы ла кижиле таҥынаҥ куучындажадыс. Ол кандый ишке кӱӱндӱ, кандый  шӱӱлтелерлӱ, јӱрӱминде кандый амадуларын бӱдӱрерге турган – бис ого тайанадыс.

Ӧткӧн јылда биске пилотный ӱлекерге кирерге јарамыкту айалга болгон. Республика кеминде јаан иш ӧткӱрилген. Бис государстволо јонјӱрӱмдик јӧптӧжӱ-контракт тургускадый аргалу улусты илелеп бедирегенис. Мында 316 млн салковой акча-манат чыгарылган. Шак оныҥ шылтузында быјылгы ӧдӱп јаткан јылда эки муҥнаҥ ажыра улус акча-манатла јӧмӧлтӧ-болуш алар.

Бу јӧптӧжӱ-контрактта тӧрт ууламјы: ишке кийдирери, ӱредери ле таскадары (стажировка), бойы иштеерине керектӱ јеткилдешти јетирери (таҥынаҥ аргачылыктыҥ ижин тӧзӧӧри) ле јӱрӱмдик уур-кӱч айалгага кирген граждандарга болуш јетирери (угузу бергендердиҥ (заявительдердиҥ) 50 проценти). Бӱгӱнги кӱнде баштангандардыҥ ончозына шыдарыла ээжи-некелтелерге келижип тургандарла јӧптӧжӱ-контракт тургузылган. Је мынызыла ишти токтодып салганыс деп айдарга јарабас. Иш токтобос, ол улалар. Бу программа ӱч јылга тургузылган. Оны јӱрӱмде бӱдӱрерге кайда да миллиардка јуук акча-манат аларыс. Аргачылык иш аайынча 200-теҥ ажыра јӧптӧжӱ-контракттыҥ 129-ла јӧптӧжӱ тургузылган — деп, ол куучындаган.

Таланыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ специалисти Ульяна Попова бойыныҥ јетирӱзинде республикада су-кадыгы  кирелӱ јиит улуска тӧрт специальностьты чокымдап адады. Ондый иштиҥ тоозында ашканада иштеер ишчи (Кӧксуу-Оозында ӱредет), плодоовощевод (Маймада), штукатур-маляр ла кӧкчи (ГАГПК). Јылдыҥ ла бу тӧрт специальностьтыҥ кажызына ла 15 бюджетный јерлер берилет ле олор ајару јок артат.

Мындый јетирӱни балдары аҥылу энелер соныркап уктылар. Нениҥ учун дезе олордыҥ балдары коррекционный школды ла божотсо, олордо айлынаҥ ӧскӧ барар кандый да арга да, айалга да јок.

Куучын-эрмекти А. Санаров улалтты. Ол Ульяна Николаевнаныҥ айтканын јӧмӧп, јасакла ОВЗ-лу улустыҥ аҥылузын ла јилбӱлерин ајаруга алып, олорды таҥынаҥ программала ӱредери чыдулалганын темдектеди. Алексей Санаров онойдо ок ӱзеери кожулта этти: «Мынаҥ башка, орто ӱредӱ албаган кажы ла бала (ОВЗ-лу эмезе јок) иш бедирезе,  ишле јеткилдеер службага баштанар аргалу. Качан ондо аҥылу кандый да ӱредӱ јок болзо, кыска курстарга (3 айга јетире)  аткарарга јараар. Ол кандый бир профессияга (ишмекчи иштиҥ кандый бирӱзин)  ӱренип алзын. Оноҥ ары бис ондый јиитке ишке кирерге болужарыс».

Кӱрее куучында турушкан су-кадыгы, аргалары кирелӱ балдардыҥ ада-энелери кӧп тузалу јетирӱлер, јартамалдар уктылар. Бу улустыҥ балдары эр кемине јууктажа берген, айдарда, олордыҥ ичкери јолы, салымы ада-энелерди санааркадат. Олор ӧзӧгин ӧйкӧгӧн кӧп тоолу сурактарга јартамалдар угуп, чокым темдектер ажыра таныштылар. Адакы учында олор М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтиҥ кӱрее куучында эрчимдӱ турушкан чыгартулу улузыла ӱредӱлӱ  заведениениҥ бойында туштажары јанынаҥ јӧптӧжип алдылар.

Јондык аргачылардыҥ јӱрӱмде учурап турган уур-кӱчтери јанынаҥ эл-јонго јонјӱрӱмдик јеткилдешти чук, бастыра јанынаҥ јеткилдеер тӧс јердиҥ јааны Нина Тадырова ла ательениҥ ээзи Ольга Бабыева айттылар. Ольга Петровна бойыныҥ ӧйинде Г. К. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернатты божоткон, јондык аргачылыктыҥ школын ӱренип тӱгескен. Јиит аргачы школ-интернаттыҥ балдарын кӧктӧнӧргӧ ӱредер амадулу. Је иштеер јер ле керектӱ јепсел јогынаҥ кӱчке келижет.

Јаҥныҥ чыгартулу улузы чокым бу айалгадаҥ ла бого бӱдӱштеш ӧскӧ дӧ айалгалардаҥ чыккадый јарамыкту эп-аргалар јанынаҥ бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айдар болуп, сӧзин бердилер.

Кӱрее куучында республикан парламенттиҥ профильный комитеттериниҥ јаандары Алена Казанцева ла Сергей Тимошенский туружып, јаҥыс ла акча-манатты иштеп алар јолды талдап алган эмес, је онойдо ок јондык јӱкти бойына алынган улуска арга-чыдалы јеткенче болужын јетирери јанынаҥ айттылар.

«Перезагрузка» ӱлекер аайынча ӧткӧн ээчий кӱрее куучын јеҥил эмес те болзо, је турулталу, тузалу болды. Јолдыҥ бажында тӱҥей ле кандый да ижемји бар деп айдарга јараар. Кӱрее куучында турушкандар бой-бойын ајарулу уккан.  Је туштажу ӧйинде улустыҥ айтканы мынаҥ арыгы јӱрӱмде бӱткен болзо, ада-энелерге де, балдарга да ичкери јолына ижемји, амаду, чокым болуш бар деп айдарга јараар эди.

К. ПИЯНТИНОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина