Алтайдын Чолмоны

Јӱрӱмдик сурактар шӱӱжилип јӧптӧлгӧн

02.04.2020

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ ээчиде  сегизинчи сессиязы спикер Владимир Тюлентинниҥ башкарганыла ӧтти. Сессияныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин, онойдо ок сессияга чыгарылган сурактар аайынча јетирӱлер эткен улус турушты. Бастыразы 13 сурак кӧрӱлди, ол тоодо сегис јасактыҥ ӱлекерлери  шӱӱжилип јарадылды.

Республикан бюджетке кубулталар кийдирилди

АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ 2020 јылдыҥ ла 2021-2022 јылдардыҥ планду ӧйиниҥ республикан бюджеди» деп јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекериле тергеениҥ акча-манат аайынча министри Ольга Завьялова таныштырды. Кубулталарла бюджеттиҥ кирелтелӱ бӧлӱги 1 183 миллион салковойго кӧптӧдилген ле 22 781 миллион салковой болды.

2020 јылда кирелтелердиҥ кӧптӧгӧниниҥ шылтагы калан ла калан эмес кирелтелердиҥ белге-прогнозы 30 млн салковойго чокымдалганында, онойдо ок кайра јандырылбас 1 153 млн салковой акча-манат келгенинде (субсидиялар, дотациялар ла ӧскӧ дӧ бюджеттер ортодогы трансферттер). Ол тоодо балдардыҥ искусстволорыныҥ школдорын јаҥыртарына — 48 млн салковой, Кош-Агашка ачык спорт площадка аларына база акча-манат чыгарылган. 442 миллион салковой Алтын-Кӧлдӧ иштерге чыгарылганыныҥ арткан-калганы. 51 млн салковой — ол эскирген туралардаҥ кӧчӱрер ишке ле ӧскӧлӧри де.

Бюджеттиҥ чыгымду бӧлӱги 2 083 млн салковойго кӧптӧдилет. Кирелтелӱ бӧлӱктиҥ кӧптӧгӧниле колбой, чыгымду бӧлӱктиҥ кеми база чокымдалат. 2020 јылда су-кадыкты корыырыныҥ министерствозы аайынча медицинский организацияларга Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ резервтеги фондынаҥ экстракорпоральный мембранный оксигенацияныҥ аппараттарын аларына 7 058 муҥ салковой, ӧкпӧлӧрдиҥ искусственный вентиляциязына керектӱ аппараттар аларына 2 010,0 муҥ салковой чыгарылган.

АР-дыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министерствозына софинансированиеге 442 201, 4 муҥ салковой, физический культура ла спорт аайынча комитедине 25 000,0 муҥ салковой чыгарылат.

АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министерствозына (226,1 муҥ салковой) ла иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министерствозына кӱч айалгада билелердиҥ балдарын јӧмӧӧрине Јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына кирген балдарды јӧмӧӧр фондтыҥ акчазынаҥ текши тооло 8 620,6 муҥ салковой чыгарылат.

АР-дыҥ ар-бӱткенниҥ байлыктарыныҥ, экологияныҥ ла туризмниҥ министерствозына 2 354,0 муҥ салковой, РФ-тыҥ ӱредӱликте чыдуларын ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министерствозына бергениле колбой, олорды бӱдӱрерине 30,9 муҥ салковой чыгарылат.

Јасакта тӧрт тӱзедӱлер эдилген. Депутаттар бюджет керегинде јасакка кубулталар кийдирерин ончо тӱзедӱлерле јаба баштапкы, экинчи ле калганчы кычырыштарда јарадып койдылар.

Јербойыныҥ бюджеттеринде артырар

Вице-премьер Ольга Завьялова «Алтай Республиканыҥ јербойында бюджеттерине артырарыныҥ бирлик ээжилерин тургузары керегинде» јасакка кубулталар кийдирер јасактыҥ ӱлекери јанынаҥ јетирӱ этти. Оныҥ јартаганыла, јасактыҥ бу ӱлекериле муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ле Горно-Алтайск каланыҥ бюджеттерине административный штрафтардыҥ 100 процентин артырарыныҥ бирлик ээжилери тургузылат, административный штрафтар салары керегинде јӧпти каланыҥ ла муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ 18 јажы јетпегендердиҥ керектери ле олордыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча комиссия, онойдо ок АР-да јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарындагы административный комиссиялар чыгарган болзо. Штрафтар АР-дыҥ «Алтай Республикада тап-эриктердиҥ административный бузуштары керегинде» 69-РЗ номерлӱ јасагыла (10. 11. 2015 ј.) тургузылган.

Каландардыҥ патент аргалары кубулат

«Алтай Республикада калан саларыныҥ патентный системазы керегинде» 58-РЗ номерлӱ јасакка федерал јасакта кубулталарла колбой база кубулталар кийдирери керегинде јасак јарадылды. Ольга Завьялованыҥ айтканыла, ӧрӧги јасакта патентный системаны тузаланар амадула таҥынаҥ аргачыныҥ алгадый јылдык кирелтезиниҥ кеми тургузылатан аргачылыктыҥ бӱдӱмдери чокымдалат. Кубулталар аргачылыктыҥ эки бӱдӱмине эдилет. Олор медицинский иш эмезе фармацевтический иш бӱдӱреечи, лицензиялу аргачылар, је кыйалтазы јоктоҥ идентификацияныҥ эп-аргаларыла таҥма эдилетен эмдер садары кирбей јат. Онойдо ок алудаҥ, тередеҥ эткен эдимдерле, тере ӧдӱктерле, эдимдерле розница садуныҥ аргачылыгы, је кыйалтазы јоктоҥ идентификацияныҥ эп-аргаларыла таҥма эдилетен, чын алудаҥ, тередеҥ эдилген ӧдӱктер ле кеп кийимдер садары кирбей јат.

Балдарлу билелерди јӧмӧӧринде

Сессияда АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ јеринде балдарлу билелерди јӧмӧӧринде ӱзеери керектер керегинде» јасагыныҥ 9-чы тизимине кубулталар кийдирери керегинде јасак јарадылды. Бу јасактыҥ ӱлекериниҥ јасакберим баштаҥкайын эткендер ле оны тургускандар: парламенттиҥ су-кадыкты корыырыныҥ ла эл-јонныҥ јонјӱрӱмдик корулажыныҥ комитеди ле республиканыҥ депутады Ольга Волосовцева. Ӱлекер энениҥ (билениҥ) республикан капиталын билениҥ јадар айалгазын јарандырарына ууламјызын элбедер амадула тургузылган.

Јасак энениҥ (билениҥ) республикан капиталыныҥ сертификадын алган улуска оны тергееде јаткан туразына газ ӧткӱргени учун тӧлӧӧр арга берет. Јасак јарадылганыла колбой, АР-дыҥ башкарузыныҥ 2011 јылдыҥ сыгын айыныҥ 16-чы кӱниндеги «Энениҥ (билениҥ) республикан капиталыныҥ акча-манадын (оныҥ бӧлӱгин) јадар айалганы јарандырарына, баланыҥ (балдардыҥ) ӱредӱзине тузаланарыныҥ ээжизи керегинде» 268 номерлӱ јӧбине кубулталар эдери керектӱ болор.

КСП-ныҥ ижи керегинде јетирӱ

Алтай Республиканыҥ Шиҥжӱлеер-чоттоор палатазыныҥ (КСП) 2019 јылда ижи-тожы керегинде јетирӱни КСП-ныҥ председателиниҥ ордынчызы Эрика Церр этти. Ӧткӧн јылда КСП республикан бюджетти бӱдӱрери аайынча шиҥжӱлӱ 14 керек, экспертно-аналитикалык 3 керек, онойдо ок АР-дыҥ башкарузыныҥ јасактарыныҥ ӱлекерлериниҥ 12 экспертизазын ӧткӱрген. Олордо бюджеттиҥ системазыныҥ бастыра кеминдеги акча-манаттыҥ ла бюджеттиҥ бӧлӱгинде 1187 71,3 муҥ салковойдыҥ бузуштары ла једикпестери илелелген. Олордыҥ 38,7% бюджет керегинде јасактарды бусканы, 28,1% бюджеттиҥ акчазын турулталу тузаланбаганы, 27,7% тургузылган јӧптӧжӱлердиҥ ле јӧпсиништердиҥ ээжилерин ле молјуларын бусканы. Бухгалтерский учетты тӧзӧӧринде ле апарарында бузуштардыҥ кеми 1,3%.

Парламенттиҥ экономикалык, акча-манат ла калан политика аайынча комитединиҥ председатели Артур Кохоев КСП-ныҥ отчеды керегинде айдып, ӧткӧн јылда ол бастыра ла ууламјыларла шиҥжӱлӱ ле экспертно-аналитический керектерди ӧткӱргенин темдектеди. Отчетты шӱӱжерде, депутаттар бюджеттиҥ јаан акчазы барып турган стройобъекттердиҥ ӱлекер-сметный документацияларыныҥ экспертизазын ӧткӱрери јанынаҥ кӧп сурактар бердилер. Шиҥжӱлеер-чоттоор палатада ондый документтердиҥ экспертизазын кыракы ӧткӱрер аргазы јок. Оныла колбой, мындый шиҥжӱлӱ керектерге келер ӧйдӧ акча-манатты јеткилинче чыгарар суракты кӧрӧри айдылды.

Онойдо ок КСП-ныҥ отчетторын јыл туркунына комитеттерде кӧрӧриниҥ сурагы кӧдӱрилди. Комитет бу суракла колбой АР-дыҥ «Алтай Республикада бюджетле иш керегинде» јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасактыҥ ӱлекерин тургускан. Ондо парламентке келген отчетторды ла јетирӱлерди кӧрӧриниҥ аайы-тӧӧйи айдылган.

КСП-ныҥ отчедын шӱӱжерде, депутаттарды мындый сурак јилбиркетти: бюджеттиҥ кирелтезине орныктырылган акчаныҥ кеми, илелелген бузуштардыҥ кемине кӧрӧ, нениҥ учун ондый ас. Айдарда, КСП бузуштарды ла једикпестерди јоголторында берилген чыдуларыла толо тузаланбай јат. Бу суракла јарадылган јӧптӧ депутаттардыҥ тӱп-шӱӱлтелери бичилди ле отчет ајаруга алынды.

Јошкын тындулар иштеери

Сессияда онойдо ок АР-дыҥ «Алтай Республиканыҥ јеринде јошкын тындулар јанынаҥ иштеери аайынча АР-дыҥ государственный чыдуларын јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарына берери керегинде» јасагына кубулталар кийдирери керегинде јасак јарадылды. Ол аайынча јетирӱни АР-дыҥ Госветинспекциялу ветеринария комитединиҥ председателиниҥ ижин бӱдӱреечи Айдар Тодошев этти. Кубулталарла АР-дыҥ јеринде тындулардыҥ ооруларын болдыртпазы ла јоголторы аайынча, олорды эмдеери, ээзи јок мал-ашты тудары ла тургузары, эл-јонды кижиниҥ ле мал-аштыҥ текши ооруларынаҥ корулаары аайынча иштерди АР-дыҥ јеринде ӧткӱрерин тӧзӧӧринде тергеениҥ государственный чыдулары јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарына берилет. Ол тоодо ээзи јок јӱрген ийттерди тудары ла тартары; ээзи јок тындуларды кайда да тудары (ол тоодо он кӱнге карантинде тудары, шиҥжӱлеери, эмдеери, кижиге ле тындуларга јеткерлӱ бешенстводоҥ ло ӧскӧ дӧ оорулардаҥ вакцина тургузары, стерилизация, јоголбос таҥма тургузары ла чотко алары); јылыйган тындуларды ээлерине јандырары; ээзи јок ло калју эместерин керектӱ иштердиҥ кийнинде алдында јӱрген јерине божодоры; ээзи јок тындуларды федерал јасакта тургузылган учуралдарда ӧлтӱрери ле јоголторы.

Јаҥыртылган јасакла онойдо ок јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарына ӧрӧги иштерди ӧткӱрерине берилетен субвенциялардыҥ кемин чоттоорыныҥ методиказы берилет.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазыныҥ јетирӱлери аайынча