Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Алдыста јаскы кыра ижи

09.04.2020

РФ-тыҥ президентиниҥ јарлыгы аайынча ороондо бу айдыҥ учына јетире иштебес кӱндер јарлалган. Је кезик учреждениелердиҥ, организациялардыҥ ла предприятиелердиҥ ишчилери молјуларын бӱдӱрет.

Јурт ээлемде иштеп турган улуста айылдары сайын отурар арга јок. Јурт ээлемниҥ предприятиелери ороонды аш-курсакла јеткилдеерге ӱзӱги јогынаҥ иштейт. Тӧзӧлӧ берген коомой эпидемиологический айалгала колбой коронавирусный југуш ооруны таркатпаска, јаан предприятиелердиҥ административно-башкарар иштерди бӱдӱрип турган специалисттериниҥ, анайда ок ишчилериниҥ (тискинчилер, механизаторлор) кезиги амыралтага эмезе айылдарынаҥ иштеерине аткарылган. Кӧп саба ишчилер јаҥжыккан режимде, је санитарно-гигиенический некелтелерди буспазынаҥ иштейт.

Бӱгӱн ол ло уй саачылар айылдары сайын отура берзе, сӱтти, сӱттеҥ эдилген аш-курсакты кайдаҥ аларыс? Оныҥ учун производитель бӱгӱн ишчилерин јӱк ле дезинфицирующий эдимдерле јеткилдеер ле олордыҥ су-кадыгына ајару эдер аргалу. Ӧскӧ дӧ ууламјыларда керек андый.

Удабастаҥ ла јаскы кыра ижи башталар. Оныҥ учун ого белетенип алар керек – техниканы јазаар, ӱрен аш алылбаган болзо, оны садып алар керек ле оноҥ до ӧскӧзи.

Коронавирустаҥ улам тӧзӧлӧ берген айалгала колбой Россияныҥ јурт ээлем аайынча министерствозы јаскы кыра ижиниҥ сурактары аайынча кажы ла тергееле таҥынаҥ иштейт деп, элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда айдылат. Быјыл ороон ичинде 80,3 миллион гектар јерде јуртээлемдик ӧзӱмдер отургызары темдектелет. Мынызы, ӧткӧн јылдыйына кӧрӧ, 0,8 миллион гектарга кӧп.

РФ-тыҥ јурт ээлем аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Джамбулат Хатуовтыҥ темдектегениле, коронавирустыҥ пандемиязыныҥ айалгаларында министерство кажы ла тергееле ол тергее ӱрендерле, минеральный удобрениелерле, запчастьтарла, анайда ок јаскы кыра ижин једимдӱ ӧткӱрерине керектӱ ӧскӧ дӧ не-немеле јеткилделген бе деп, таҥынаҥ иштер ӧткӱрет. Министрдиҥ баштапкы ордынчызыныҥ айтканыла болзо, јуртээлемдик культураларды отургызып турган јерлердиҥ кеми астабай, кӧптӧдилгени учун јакшы тӱжӱм алар тӧзӧлгӧ бар.

Соя, кукуруза, рис, гречиха, картошко, маала ажы ла масличный культуралар отургызатан јерлердиҥ кемин јаандадары темдектелет.

Эмди госјӧмӧлтӧниҥ акчазын јурт ээлемниҥ товар-эдеечилерин тӱрген јетирер керек. Мынызы јаскы кыра ижине ӧйинде чыгар ла оны једимдӱ ӧткӱрер арга берер. Аграрийлердиҥ чыҥдый ӱрен аш  алып турганын ведомство јаҥыс ла јӧмӧп јат. Тургуза ӧйдӧ ороон ӱрендерле 102,7 процентке јеткилделген деп айдылат. Кезик тергеелерде ӱрендердиҥ чыҥдыйын шиҥдеер ле олорды јаскы кыра ижине  белетеер иштер ӧдӧт.

АПК-га керектӱ одыру-сӱркӱш канайда јетирилип турганын, оныҥ баалары кандый кеминде болорын мониторить эдер ишти министерство база ајаруда тудат.

Јаскы кыра ижиле колбой текши ороон ичинде айалга андый болзо, эмди тергеебистеги айалганы кӧрӧктӧр. Алтай Республикада 2020 јылда бастыра 52 муҥ гектар јерге ӱрен салары темдектелет. Бу тоо, 2019 јылдыйына кӧрӧ, 4 муҥ гектарга кӧп болуп јат.

Аш ла ашмырчак ӧзӱмдерди 7,1 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 0,3 муҥ гектарга кӧп) отургызары темдектелет. Бирјылдык ӧлӧҥдӧр 42 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 3 муҥ гектарга кӧп), кӧпјылдык ӧлӧҥдӧр 2,2 муҥ гектар јерде (2019 јылдыйына кӧрӧ, 0,8 муҥ гектарга кӧп) отургызылар.

Картошконы ло маала ажын 2,5 муҥ гектар јерде отургызары темдектелет. Бу кӧргӱзӱ былтыргы јылдыҥ кеминде арткан деп айдар керек.

Кандык айдыҥ 6-чы кӱнине јетире болгоныла, јуртээлемдик организацияларда ла крестьян-фермер ээлемдерде 5,9 муҥ тонна ӱрен аш бар болгон. 2,7 муҥ тонна ӱренди аларына јӧптӧжӱлер тургузылган. Быјыл отургызарга темдектелген бастыра керектӱ ӱрендердиҥ кеми 10,8 муҥ тонна болор учурлу. Оныҥ учун тургуза ӧйдӧ тергеебис ӱрендерле 79,1 процентке јеткилделген деп айдарга јараар. Је ӱрендер алар иш улалганча.

«Россельхозцентр» ФГБУ-ныҥ Алтай Республика аайынча филиалы алылган ӱрендердиҥ чыҥдыйын шиҥдеер иштер ӧткӱрет. Кандык айдыҥ 6-чы кӱнине јетире 5 муҥ тонна ӱренниҥ чыҥдыйы шиҥделген. Ӱрендерди шиҥдеер ле ГОСТ-тыҥ кӧргӱзӱлерине јетирер иш улалганча.

Быјыл тергеебисте јаскы кыра ижин ӧткӱрерге 1000 тонна минеральный удобрение алар керек, 2019 јылда 400 тонна алылган эди. Тургуза ӧйдӧ ээлемдер 346 тонна минеральный удобрениени алган ла 236 тонна аларга јӧптӧжӱлерди тургузып салган. Айдарда, минеральный удобрениелерле 61,2 процентке јеткилделгенис деп айдарга јараар. Ӧзӱмдерди корыыр эдимдерди ле минеральный удобрениелерди олорды тузаланар ла алдында экелери темдектелет.

Јербойында јаскы кыра ижинде керектӱ одыру-сӱркӱштиҥ кеми 2,6 муҥ тонна, 1,25 муҥ тонназы алылган (керектӱ кеминиҥ 47,4 проценти), база да аларга јӧптӧжӱлер тургузылган. Јаскы кыра ижинде тузаланатан техниканыҥ 83,9 проценти ишке белен, техниканы јазаар ла белетеер иштер улалат.

Јаскы кыра ижине белетенер иштер керегинде јетирӱлерди республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧри кажы ла неделе сайын јурт ээлем аайынча министерствого аткарат. Республикан министерство бу суракты јаантайын ајаруда тудат.

Јаҥжыкканы аайынча республика ичинде јаскы кыра ижин једимдӱ ӧткӱрип турган аймактар: Кӧксуу-Оозы, Кан-Оозы ла Оҥдой. Калганчы јылдарда Шабалин аймак јакшы турулталар кӧргӱзет. Кош-Агаш аймакта кыра сугарар система алары аайынча иштер ӧдӧт. Је ол ӧйинде тургузылар ба, онызы эм тургуза јарт эмес.

Республикада бастыра бар мал-аштыҥ текши тоозы 430 муҥ условный тын болуп артат.

Коронавирус југуш оорула колбой јурт ээлемниҥ ишчилерине бир јерде кӧптӧҥ јуулбазын деп база айдылат.

«Канайда кичеериҥ, андый ла кирелте аларыҥ», «Нени отургызарыҥ, оны ла аларыҥ» деп айдылганыла болзо, јурт ээлемниҥ ижи кӱнӱҥ сайын бӱдӱретен иш деп оҥдоорыҥ. Оныҥ учун, COVID-19-ла колбой чочыдулу айалгалар тӧзӧлӧ бергенинеҥ улам, јурт ээлемде иштеп турган улуска су-кадык, су-кадык ла база катап су-кадык кӱӱнзеери артат.

К. ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина