Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ӱредӱниҥ бӧлӱги коронавирустыҥ айалгазында

09.04.2020

Тургуза ӧйдӧ бистиҥ республикада, бастыра јер-телекейде ле бӱткӱл ороондо чылап ок, коронавирусты болдыртпазы учун карам-кайрал јок тартыжу ӧдӱп јат. Бу југуш оорула оорыган учуралдар бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада јок болгонына јаҥыс ла кудайга баш деп айдар керек.

Је андый да болзо, улустыҥ кӧп сабазы айылдарында отурып јат. Ӱредӱлӱ заведениелер ле школдор бӧктӧлгӧн. Студенттер ле ӱренчиктер дистанционный дейтен эп-аргага кӧчкӧндӧр. Јарлалып јаткан бу интервьюда бу ла ӧскӧ дӧ айалгалар керегинде Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Ольга Саврасова куучындайт.

 

— Ольга Станиславовна, балдарды ада-энениҥ, билениҥ, бийиктеде айтса, кижиликтиҥ эҥ јаан байлыктарыныҥ бирӱзи деп, байла, тегиндӱ айтпай јадылар. Куучын-эрмекти шак олордоҥ баштайлы. Оогош болчомдорды оору-јоболдоҥ корып алары јаан ла учурлу керек деп айдар керек.

— Айтканаарла јӧп. Бистиҥ республикага, качан да болзо, су-кадыгы ла арга-чыдалы бек, билгирлери бийик улус керек. Онызы дезе бӱгӱнги кӱнде чыдап јаткан ӱйедеҥ кӧнӱ камаанду. Оогош болчомдордыҥ таскадузына канча ла кире јакшы айалгалар тӧзӧӧр керек. Коронавирусла колбой кезик ада-энелер удурумга иштебей јат. Је эл-јонды аш-курсакла јеткилдеп турган учреждениелер ле бир кезек ӧскӧ дӧ организациялар пандемияныҥ ӧйинде ижин токтотпогондор.

Шак андый ада-энелердиҥ балдары бӱгӱнги кӱнде садикке јӱргӱлеп јат. Майма ла Кызыл-Ӧзӧк јурттардагы, Турачак, Шабалин, Улаган, Оҥдой, Кош-Агаш ла Чамал аймактардагы балдардыҥ садиктеринде иштеп турган ада-энелердиҥ балдарына аҥылу группалар тӧзӧлгӧн. Балдар кере тӱжине јакшы кичеемелде јӱргӱлеп јат. Горно-Алтайскта аҥылу группа база тӧзӧлгӧн. 9-чы таҥмалу «Кӱничек» деген садикте дезе балдардыҥ «Баштапкы алтамдар» деп адалган таҥынаҥ садиги база иштеп јат. Школго јӱргелек балдардыҥ арткан учреждениелери тургуза ӧйдӧ иштебей јадылар.

— Тура берген айалгаларла колбой тергеениҥ ӱредӱлӱ бӧлӱгиниҥ учреждениелери ле организациялары канайып иштеп јадылар?

— Республиканыҥ школдорыныҥ ӱренчиктери мынаҥ озо бир неделениҥ туркунына электрон эп-арганыҥ болужыла ӱренгендер. Кандык айдыҥ 6-чы кӱнинеҥ ала дезе школдор, ӱредӱниҥ программазынаҥ артпаска, дистанционный эп-сӱмеге кӧчкӧндӧр. Баштамы класстардыҥ бир кезек ӱредӱчилери балдардыҥ айылда бӱдӱретен јакылталарын олордыҥ ада-энелерине мессенджерлердеги чаттар ажыра аткарып јат. Ӱредӱниҥ цифровой эп-аргалары бисте «Ӱредӱ» деген национальный ӱлекер ажыра тӧзӧлип, иштеп јат.

Бӱгӱнги кӱнде  сегис муҥнаҥ ажыра ӱренчик айылдарында отурып,  Skype и Zoom деген эп-аргаларды тузаланып јадылар. Мындый айалгаларда онлайн-урокторды тузалу ӧткӱрерге веб-версияларла јеткилделген бу платформа эҥ ле јарлу ла јарамыкту деп айдар керек. Ол ӱредӱчиниҥ ле ӱренчиктиҥ ортозында бой-бойлоры ортодо куучындажар аргалар тӧзӧйт. Бисте анайда ок «Школдыҥ цифровой платформазы», «Электронный дневник», «Россияныҥ электронный школы», «Учи. ру»,  деген платформалар једимдӱ иштеп јат. Анайда ок мессенджерлер ле башка-башка јонјӱрӱмдик сетьтер бар. Бу эп-аргаларла бӱгӱнги кӱнде республикада јирме сегис муҥнаҥ ажыра ӱренчик ӱренет.

Россияныҥ ӱредӱ аайынча министерствозыныҥ чыгарган јакарузы аайынча республиканыҥ бастыра ӱренчиктери школдо 4-чи четвертьте ӧдӧтӧн ӱредӱлӱ программаны толо кеминде ӧдӧр деп аҥылап айдарга турум. Тӧс јердиҥ ӱредӱ аайынча министерствозы ӱредӱниҥ учреждениелеринде иш кандый кеминде ӧдӱп турганын јаантайын бойыныҥ ајарузында тудат. Ол анайда ок тергеелерге јаан болуш јетирет. Ичкери јердиҥ эҥ артык ӱредӱчилери ле эксперттери телефонло, скайпла кӧнӱ колбуга чыгып, јарт эмес сурактардыҥ аайына чыгарга болужат.

Алтай Республиканыҥ ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер ле олорго такып ӱредӱ берер институдыныҥ ишчилери школдыҥ ӱредӱчилери ортодо бӱгӱнги айалгаларда канайда иштеери, ӱредӱлӱ программаны канайып тӧзӧӧри јанынаҥ јакшынак семинарлар ӧткӱрген.

— Айылда отурып, электрон эп-арганыҥ болужыла ӱренетени бисте јаҥы керек болуп јат. Бу ууламјыда кандый уур-кӱчтер бар?

— Бис туку ла алдынаҥ бери ӱредӱчи јаантайын ӱренчиктиҥ јанында туруп, ого јарт эмес сурактарды аайлап-айдып берер учурлу деген белен јаҥ-ээжиге ӱренип калганыс. Ол бистиҥ јадын-јӱрӱмиске тереҥ шиҥип калган. Оноҥ айрылары эмди чала кӱчке келижип јат. Је коронавирусла колбой тура берген айалгаларда бӱгӱнги кӱнде ӱренчиктерге айылдарында отурып, онлайн-колбу ажыра ӱренерге келижет. Олор анайда ок ӱредӱниҥ башка-башка платформаларын ла телефонныҥ колбузын элбеде тузаланып јадылар деп мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдим.

Је онлайн-колбу ажыра болуп турган ӱредӱде бойыныҥ једикпестери бар деп айдар керек. Темир-терс сынып та јат, кезик сервистер кӧп улустыҥ тузаланыжына кезик учуралдарда чыдашпай, иштебей токтоп то турганы база бар. Урокты шиҥжӱде тудары база кӱчке келижет. Ӱредӱчи класста ӱренчиктердиҥ јанында болзо, ол уроктыҥ аайын бойыныҥ ајарузында тудуп јат. Мында дезе айалгалар чек ӧскӧ. Айылда ӱредӱге чаптыгын јетирип турган буудактар база бар. Балдарга айылында отурып ӱренерге бек чыду ла турумкай, бийик кӱӱн-тап керек. Бастыра балдар бир тӱҥей эмес ине.

Дистанционный ӱредӱде бала ӱредӱчиниҥ берген јакылтазын кӧп лӧ саба учуралда  таҥынаҥ бойы бӱдӱрет. Је андый да болзо, бисте бу иш табынча кӧндӱгип, барып јат. Бу быјылгы ӱредӱлӱ јылды једимдӱ тӱгезетен сок јаҥыс чындык ла быжу арга. Бисте темдектеп айткадый баштапкы ченемелдер де бар. Качан «Россияныҥ электрон школы» ла «Учи. ру» деген платформаларга кирер арга болбой турарда, ӱредӱчилер балдарга айылда бӱдӱретен јакылталарды олордыҥ ада-энелериниҥ чаттарына ийген. Јакылталарды бӱдӱрген каруулар кайра јонјӱрӱмдик сетьтер ажыра «ВКонтакте», мессенджер WhatsApp деген группалар ажыра јуулган.

1-4 класстардыҥ балдары тургуза ӧйдӧ јаҥы темаларды ӱренбес. Олор ӱренген программаларга кайра бурулып, олорды такып эске алынар. Баштамы класстардыҥ балдарына анайда ок јайаан иштерле колбулу јакылталар берилет. Јаан класстардыҥ ӱренчиктери дезе «Вконтакте» деген соцсетьтер ажыра јакшы ӱренгилейт. Бистиҥ министерство ӱредӱчилерле онлайн-јуундарды ӱзӱги јогынаҥ ӧткӱрет. Анайып, јарт эмес сурактардыҥ аайы-бажына ӧмӧ-јӧмӧ чыгып јадыс.

— Интернет ле телефонныҥ колбузы јок јурттарда јаткан балдар канайып ӱренип јадылар?

— Тургуза ӧйдӧ андый јерлердиҥ тооломы тургузылат. Кандый јуртта кандый гаджеттер бары база јарталат. Бу јанынаҥ иштеп јадырыс. Интернет јок јерлерде јаткан балдарга айылда бӱдӱретен таҥынаҥ башка јакылталар берилет.

— Ольга Станиславовна, ӱредӱлӱ јылдыҥ турулталарыла школдыҥ ӱренчиктерине адакы темдектер канайып тургузылар?

— Баланыҥ бастыра четвертьтерде кӧргӱскен билгирлери бар. Элдеҥ ле озо бу јаны кӧрӱлер. Тӧртинчи четверть дезе байрамдардаҥ улам бисте сыраҥай кыска болуп јат. Бу четвертьте балдар кӧп лӧ сабазында ӧткӧн программаларга такып бурулып, оны эске алынып јадылар. Адакы темдектерди тургузары јанынаҥ буудактар ла уур-кӱчтер болбос деп сананып турум.

— Дистанционный дейтен ӱредӱ канча ӧйгӧ улалар?

— Бу суракка бӱгӱнги кӱнде, байла, кем де чокым каруу берип болбос. Бу кызалаҥду ӧйдӧ биске элдеҥ ле озо балдардыҥ су-кадыгын сананар керек деп бодойдым. Санитар ла эпидемиологиялык айалгалар керектӱ кемине «тӱшкен» кийнинде, шак ол тушта ойто парталардыҥ кийнине отурып, толо ӱредӱни улалтарыс.

— Балдардыҥ билгирлерин кӧрӱп турган бастырароссиялык иштердиҥ ӧйи ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрилер бе? Бу сурак ада-энелерди база јилбиркедип јат.

— ВПР-да ӱренчиктердиҥ школдо алып турган билгирлериниҥ кеми кӧрӱлип јат. Бир сӧслӧ, бастырароссиялык иштердиҥ ӧйинде јаҥыс ла «беш» темдектерге ӱренип турган баланыҥ текши билгирлериниҥ кеми кӧрӱлет. ВПР-дыҥ урокторында дезе кезикте чек «ӧскӧ дӧ» билгирлердиҥ аайы чыга конып јат. Оныҥ учун оны ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрер бе, јок по, ол эмезе ВПР-ды чек токтодып салар деп санааркабас керек.

— ЕГЭ ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрилзе, нени эдер керек, оныла колбулу документтерди кандый ӧйдӧ табыштырар керек?

— Школдордо выпускной экзамендердиҥ ӧйи ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрилгениле колбой бийик ӱредӱлӱ заведениелерге ле аҥылу орто ӱредӱлӱ колледжтерге табыштыратан документтердиҥ ӧйи база узадылып калган. Бирлик госэгзаменниҥ ӧйи кичӱ изӱ айдыҥ 8-чи кӱнине кӧчӱрилип калган деп айдар керек. 9-чы класстардыҥ ӱренчиктериниҥ тӧс экзамендери дезе кичӱ изӱ айдыҥ 9-чы кӱнинде ӧдӧр. Анайып, быјыл балдарга госэкзамендерге јакшы белетенип аларга тапту кӧп ӧй берилип јат. ЕГЭ-ни дистанционный эп-аргала ӧткӱретени, оны бӱткӱлинче кубултатаны јанынаҥ бӱгӱн кандый да куучын-эрмек ӧтпӧй јат. Быјыл ВУЗ-тарга киретен кампания 2-4 неделге узадылган деп чокымдап айдар арга бар.

— Колледжтерде дистанционный эп-аргала ӱренетен керектер канайып ӧдӧр?

— Колледжтиҥ ӱренеечилериниҥ, анчада ла 1-2 курстардыҥ балдарыныҥ ӱренип турган программазы, школдордыҥ јаан класстарыныҥ ӱренчиктериниҥ программазынаҥ тыҥ ла аҥыланбай јат. Мында дистанционный ӱредӱни олордыҥ аҥылу предметтери аайынча јазап тӧзӧп алар некелтелер туруп јат. Бу кызалаҥду айалгаларда олорды ӱредетен программаныҥ бӱдӱми бисте база бар. Эмди јаҥыс колледжтиҥ ӱренеечилериниҥ производственный практиказыныҥ ӧйин чокымдап алар керек.

— Ольга Станиславовна, ӱренчиктердиҥ изӱ курсак-тамагы керегинде јартап айтпазабыс, куучын-эрмегис толо эмес болор деп сананып турум.

— Бис бу ууламјыда «Россия Федерацияныҥ ӱредӱ керегинде» јасагыла башкарынып јадыс. Анда су-кадыгынаҥ кирелӱ ӱренчик балдар изӱ аш-курсакла кӱнине эки катап јеткилделер учурлу деп айдылат. Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ ӱредӱ аайынча бӧлӱктеринде балдарды ашканаларда јеҥилтилген аргала ол эмезе тӧлӧбӧзинеҥ азыраар нормативный документтер бар. Мындый категорияга кирелӱ јаткан билелердиҥ, кӧп балдарлу билелердиҥ балдары кирет.

2020 јылда Алтай Республиканыҥ бюджединеҥ мындый категориялу билелердиҥ балдарына 37949 муҥ салковой акча чыгарылган. Бу тоо, былтыргы јылга кӧрӧ, чик јок кӧп. Аргазы кирелӱ јаткан билелердиҥ балдарына ажанатан акча јӱс процентке республикан ла јербойыныҥ бюджеттеринеҥ чыгарылат. Школдордыҥ ашканаларында јеҥилтилген баала ол эмезе чек акча тӧлӧбӧзинеҥ изӱ курсакла ажанып турган балдардыҥ тоозы бистиҥ республикада  — 18242 кижи.

Ӱредӱниҥ ле билимниҥ министерствозы коронавирусла колбой тура берген айалгаларды ајаруга алып, эмди дистанционный эп-аргала ӱренип турган балдардыҥ ада-энелерин бир канча кӱнге озолодо аш-курсакла јеткилдеери аайынча иштер ӧткӱрет. Россия Федерацияныҥ президенти Владимир Путинниҥ чыгарган јарлыгы аайынча 2020 јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала республиканыҥ школдорына 1-4 класстарга келетен балдарыныҥ бастыразы изӱ аш-курсакла толо јеткилделер деп айдар керек.

— Адакыда нени айдарыгар?

— Бӱгӱнги кӱнде биске ончобыска ӱредӱниҥ јаҥы технологияларына ӱренерге келижип јат. Оны јеҥил керек деп айдып болбозыҥ. Јолыста уур-кӱчтер ле буудактар јеткилинче учурайт. Је бис — ӱредӱчилер, ада-энелер ле балдар олорды јеҥип чыгар учурлу. Ӱредӱниҥ ле билимниҥ министерствозыныҥ јонјӱрӱмдик сетьтерине бичидип, бисле јаантайын колбу туткан болзогор, сӱрекей јакшы болор эди. Бастыра бар уур-кӱчтердиҥ аайына ӧмӧ-јӧмӧ чыгарыс деп иженип турум.

— Айтканаар бӱтсин, Ольга Станиславовна, јилбилӱ куучын-эрмек учун Слерге јаан быйан айдып турум.

Куучын-эрмекти П. Кабар ӧткӱрген

Е. Бутушевтиҥ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина