Алтайдын Чолмоны

Эмчилерди jурттар сакыйт

14.04.2020

«Земский доктор» деп федеральный программа Россияда 2012 jылдаҥ ала иштеп баштаган. Программаныҥ болужыла jурт jерлердеги

эмчиликтерде иштеерге кÿÿнзеген бийик ÿредÿлÿ эмчилерге jöмöлтö этире государствоноҥ 1 миллион салковой берилер учурлу.

Бистиҥ тергеебистеҥ, темдектезе, Оҥдой аймактыҥ эмчилигинде бу ууламjыла былтырдаҥ бери jаан иш öткÿрилген деп айдарга jараар. Федеральный программала 2019 jылдаҥ ала мында тöрт эмчи иштегилейт – терапевт, педиатр, психиатр ла травматолог.

Аймактöӧн иштеп келгендердиҥ тоозынаҥ эҥ jиит эмчи 28 jашту Андрей Асетович Устинбеков болуп jат. Ол бойы Оҥдой jурттыҥ кижизи, медучилищениҥ кийнинде Барнаулдыҥ Алтайский государственный медицинский университедине ÿредÿге кирген. Ӱредÿни божодоло, ординатурага кирип, эки jылдаҥ оны травматология ла ортопедия деп чичке специализация аайынча база jедимдÿ божодып салган. «Земский доктор» деп программа аайынча ол Оҥдойдыҥ эмчилигинде былтыргы jылдыҥ кичÿ изÿ айынаҥ ала травматолог-ортопед болуп иштейт.

Андрей Устинбеков «Земский доктор» деп программа анчада ла jиит специалисттерге иштеп баштаарга jаан jöмöлтö болгонын темдектейт. Программа аайынча берилетен акча-манат эмчилерге бир ле уунда толо кеминде тöлöлип турганы улуска эптÿ ле jарамыкту. Эмчилердиҥ шÿÿлтезиле, бир миллион салковой аймактыҥ тöс jуртында jакшы тура садып аларына jетпес те болзо, государство мындый болуш эдип турганы тÿҥей ле jакшы. Ого ÿзеери эмчилердиҥ ишjалы калганчы jылдарда бийиктеп калган.

Кожо иштеп турган улустаҥ база кöп неме камаанду. «Öмöлигис нак, улус бой-бойына jакшы кÿÿндÿ, кажы ла кижи ижин чокым билер, бой-бойына болужарына кем де кÿчсинбей jат» – деп, Андрей Асетович куучындайт. Ижи керегинде айдып, ол бу jанынаҥ jаан уур-кÿчтер кöрбöй турганын темдектейт – келгенинеҥ бери бир jыл да öтпöгöн болзо, ижине ÿренижип, оны агы-чегинче бÿдÿрерге чырмайат.

«Земский доктор» деп программала былтыр тöрт кижи ишке алынганы, алдындагы jылдарга кöрö, сÿрекей jакшы кöргÿзÿ деп, Оҥдой аймактыҥ тöс эмчилигиниҥ баш эмчизи Айана Алексеевна Шабыкова темдектейт. Текши тооло дезе аймактыҥ эмчилигине былтыр jети эмчи иштеп келген.

—Эмчилер jетпей турганы су-кадыкты корыырында jаан öҥзÿре сурак – деп, Айана Алексеевна куучындайт. –Мындый уур-кÿч jаҥыс бисте эмес – бастыра аймактарда бар. Быjыл бис анестезиологты, хирургты, эки педиатрды ла эки гинекологты ишке кычырып турганыс керегинде угузу эткенис. Бу эмчилер сÿреен керектÿ. Анестезиолог бисте бар, jе бистиҥ аймагыстыҥ эмчилигинде травматологияныҥ ла кардиологияныҥ аймактар ортодогы бöлÿктери бар болгонын аjаруга алып, база мындый ууламjыла иштейтен специалисттерди бедирейдис. Ондый улусты ишке алзабыс, айалга jарана берер.

Чичке ууламjыларла иштеп турган эмчилер jанынаҥ айалга эмеш оҥду. Эмчиликте jаҥыс гинеколог jажы jаан кижи, бир канча öйдöҥ ол амыралтага чыгар. Бисте бир педиатр, эки терапевт бала алары jанынаҥ амыралтада. Мындый эмчилер jетпей турганыныҥ бажында база бир эмеш уур-кÿчтер тöзöлöт. Специалисттерди федеральный программала jилбиркедип, ишке алар арга бар учун эмчилик бу сурактардыҥ аайынча jаан удабай чыгып алар деп ижемjи jаан.

Айана Алексеевнаныҥ jартаганыла, терапевттер ле педиатрлар су-кадыкты корыырында баштамы звеного киргилейт. Темдектезе, анестезиологтор ло гинекологтор – чичке ууламjылу специалисттер.

Уур-кÿч незинде дезе, бийик ÿредÿлÿ эмчи ишке кирген кийнинде, эмчилик оны jадар турала jеткилдеер учурлу. Эмчиликте служебный туралар jетпей jат, оныҥ учун кажы ла катап эбин бедиреер керек. Алдында jылдарда учреждение бойыныҥ ишчилерине тураларды садып беретен. Эмчилер кийнинде ондый тураларды бойлорыныҥ таҥынаҥ ар-jööжöзи этире бичик ажыра jазадып алар аргалу болгон. Jе jаҥы ээжилер аайынча служебный тураларды приватизировать эдерге jарабас. Башкаруныҥ jöби аайынча служебный тура аларга эмчи бир jерде 10 jылдаҥ ажыра иштеп салар учурлу. Мындый кубулталар кезик улусты база санандырып, санааркадып баштады.

Су-кадыкты корыырында jаан ÿредÿлÿ специалисттердиҥ алдында калганчы öйлöрдö ачылган база бир jол олорго тÿндÿк тергеелер jаар бойлорына jарамыкту айалгаларла иштеп барар аргалар ачып салган. Анайып, эмдиги öйдö Тÿндÿк jаар иштеп барарга jöпсинген эмчилерге 2 миллион салковой берилет. Биледе эки кижи эмчи болзо, олорго мындый эп-арганы тузаланганы jакшы, биле колына 4 миллион салковой алар. Тÿндÿкке келишпей турган тергеелерде дезе jурт jерге иштеерге барган эмчиге бир миллион салковой берилер.

Бирде сананза, ыраак ла соок jерлерде иштегенче, тöрöлине jанып, эмеш ас акчага да иштегени коомой эмес. Jе кöп учуралдарда ÿредÿлÿ специалист элдеҥ ле озо jадар jер керегинде сурак тургузат – иштеп келзе, тура берилер болзо, кöбизи jöпсинер эди. Аймактардыҥ тöс jурттарында дезе jакшы туралардыҥ баазы бÿдÿн-jарым миллион салковойдоҥ öрö болгоны jажыт эмес.

Бийик ÿредÿлÿ специалисттердиҥ jурт jерде иштеерге меҥдебей турганыныҥ база бир шылтагы jашöскÿрим мында бойлорына эптÿ айалга кöрбöй турганында деп шÿÿлте бар. Ӱредÿ öйиниҥ туркунына jииттер каланыҥ jакшызына – санаазын башка-башка этире jарыдар, эди-канын амырадар jÿзÿн-башка аргаларына ÿренижип калгылайт. Кöп jиит улустыҥ санаазыла, jурт jерде jатканы кунукчылду, jурт толо амыраар ла öрö öзöр аргалар бербей jат. Jартын айтса, мында цивилизацияныҥ jедимдери ас деп кöргÿлеп тургандар ас эмес. Кöбизиниҥ шÿÿлтезиле, jурт jерде иштеҥ öскö не де jок.

Мыныҥ шылтузында jиит специалисттерди ишке кычырып турган башкараачылардыҥ алдында jаҥыс ла олорды ишjалла, государствоныҥ болужыла jууктада тартып алары эмес, jе анайда ок олордыҥ jаҥжыгып калган кöрÿм-шÿÿлтелерин кубултарга jарамыкту айалгалар тöзööр деп сурак база туруп калат.

Оҥдойдыҥ эмчилиги бу сурактардыҥ аайына чыгарга jаҥы иштеп келген эмчилерге тура садып берерге чырмайатан. Былтыр «Земский доктор» деп программа эрчимдÿ бÿдӱп баштаарда, удурумга тураларды албай бардылар. Jакшы специалисттерди jилбиркедерге олорго тура тудатан jерлер бергени база jарамыкту алтам болор эди. Jе jербойында бойы башкарынар кеминде jаҥдар бу сурактыҥ аайы-бажын эм тургуза jартап болбогон. Эмчилерге тура тударга jерлер берери jаан jÿрÿмдик учурлу да болзо, бу иш качан тöзöлöри ле башталары jарт эмес.

Айана Алексеевна специалисттердиҥ иштеги айалгазын jарандырарга аймактыҥ эмчилиги олордыҥ ишjалы jарамыкту болорын jеткилдейтен иш эдип турганын темдектейт. Тургуза öйдö мындагы эмчилердиҥ ишjалы jакшы деп айдар арга бар. Баш эмчиниҥ аjарганыла, эмчиликтиҥ бÿгÿнги öмöлиги jиит, нак, бирлик, омок кÿÿн-санаалу. Öмöлик аймактыҥ jÿрÿминде, башка-башка туштажуларда ла иштерде эрчимдÿ туружарга чырмайып, оныҥ алдында кандый амадулар ла некелтелер турганын jарт оҥдойт. Учреждениеде бойыныҥ ишчилериниҥ öзÿмине ле jарык кÿÿн-санаазына ууландырылган спорттыҥ маргаандары, культура ууламjылу туштажулар, öскö дö учурлу иштер öткÿрилет. Мындый иш эртен тураныҥ 8 саадынаҥ ала эҥирдиҥ 8 саадына jетире иштеп турган эмчилердиҥ jÿрÿмин эмеш те болзо jарыдып турат. Jылу ла jарык айалгада анчада ла jиит ишчилердиҥ мында тазылданар кÿÿни кöптööр деп ижемjи бар.

Тургуза öйдö Оҥдой аймактыҥ тöс эмчилиги бистиҥ республиканыҥ эҥ jаан эмчиликтериниҥ бирÿзи болуп jат. Тöс каланаҥ башка jаан эмчиликтер онойдо ок Кош-Агаш ла Майма аймактарда. Öрö айдылганыла, Оҥдойдыҥ эмчилигиниҥ эки бöлÿги – кардиология ла травматология – аймактар ортодо бöлÿктер деп чотолот. Бу бöлÿктерде öскö аймактардыҥ улузы эмденер аргалу, мында jаан операциялар эдилет.

Учреждение бир канча jаан иштер öткÿрерин темдектеп алган деп, баш эмчи А. А. Шабыкова темдектейт. Уур-кÿчтердиҥ бирÿзи – 1981 jылда тудулган эски поликлиника. Оны jаан удабай ремонтооры темдектелип калган.

—Быjыл бис су-кадыкты корыырыныҥ öзÿминиҥ программазына кирип алдыс – деп, Айана Алексеевна чокымдайт.–Бу программа аайынча аймакта jуук ӧйлӧрдӧ федеральный акчала 9 фельдшерско-акушерский пункт тудулар. Республикада бис бу программага кирерге чырмайгандардыҥ баштапкы тоозында. Текши тооло бисте 3 здравпункт, 16 ФАП ла  jурттардагы 5 эмчилик амбулатория. Кажы ла ФАП-та  фельдшер иштейт, бу бöлÿктердиҥ бастыразында тургуза öйдö специалисттер бар.

Айана Алексеевнанын айтканыла, аjару jаҥыс ла аймактыҥ тöс эмчилигиниҥ ишчилерине эмес, jе анайда ок су-кадыктыҥ аймактагы бастыра бöлÿктериниҥ эмчилерине эдилет. Улустыҥ ишjалын бийиктедери jанынаҥ иш öткÿрилет. Бÿгÿнги кÿнде бу сурак аайынча тутактар jок. Уур-кÿчтер бир кезек иштеер айалгаларда. Эски поликлиникада капитальный ремонт öткÿрилгелекте, оныҥ ичин бир эмештеҥ чыныктаары улам сайын эдилет.

Учреждениеде бойыныҥ гаражтары jок учун олорды арендага аларга келижет. Гаражтар тударына акча берилер деп ижемjи база бар. Эмчиликтиҥ инфекционный корпузы 70 процентке элеп калган учун бу бöлÿк гигиенаныҥ тöс jеринеҥ арендага алынган турада иштейт.

Былтыр балдардыҥ поликлиникаларын öскÿрериниҥ национальный проеги аайынча Оҥдой аймактыҥ эмчилиги jаҥы оборудованиеле jеткилделген. Эмчиликтиҥ алган оборудованиезиниҥ тоозында алып jÿретен бийик класстыҥ узи аппарады, рефрактометр, дефибриллятор, тонометр ле оноҥ до öскöзи. Узиниҥ аппарады оору улуска сÿреен тузалу. Оныҥ болужыла балдардыҥ су-кадыгын шиҥдеери öткÿрилет. Рефрактометрдиҥ болужыла эмчилер балдардыҥ кöстöрин шиҥдейдилер.

Былтыр онойдо ок эмчиликке jаҥы рентгенаппарат алынган эмтир, jе оны учреждение лизингле садып алган. Оноҥ озо болгон 2004 jылдыҥ аппарады jаантайын сынып туратаны ишке jаан буудагын jетиретен. Jаҥы рентгенаппарат, Айана Алексеевнаныҥ темдектегениле, цифровой, эҥ калганчы некелтелерге келижип, jабыс облучениелӱ, бийик чыҥдыйлу jуруктар чыгарат. Аппаратла кочкор айдаҥ ала иштеп баштадылар, оныҥ болужыла элдеҥ озо флюорография öткÿрилет.

Öткöҥ jылдыҥ jакшы кöргузÿлериниҥ бирÿзи – Шашыкман jуртта jаҥы ФАП тудулганы. Бу фельдшерско-акушерский пункт республикан бюджеттиҥ акчазыла тудулган. Тургуза öйдö мындый пункттарда болотон учурлу бастыра ууламjыларла иштейт. Мында онойдо ок jаҥы оборудование тургузылган ла эмчилерге иштеерге jарамыкту айалга тöзöлгöн.

Jас башталганыла колбой аймактыҥ улузы тайгалап баштайт. Мындый öйдö салjалар кыймыктанып, улустыҥ су-кадыгына чочыду эдип турганы текши jарлу. Салjадаҥ прививкалар тургузар öй öдӱп калган. Баштапкы вакцинация кÿскиде öткÿрилет, оноҥ бир айдыҥ бажында, оныҥ кийнинде бир jылдаҥ – ревакцинация. Ээчий вакцина ÿч jыл öткöн кийнинде тургузылат.

Вакцина тургустырбаган улуста салjадаҥ коруланар бир канча эп-аргалар бар. Озо ло баштап кедери барар алдында «Гардекс», «Дета», «Пикник» деп атту аэрозольдорло аттырынар керек. Салjага тиштеткен кижиге аймактыҥ эмчилигинде иммуноглобулин тургузып бергилеер, бу укол энцефалитный салjаныҥ каршузынаҥ корулаар учурлу. Оныҥ учун кижи тиштеткен болзо, кöп сананбай, эмчиликке барза, jакшы.

Бистиҥ jурт jерлеристе салjадаҥ аргаданары кöп улуска jаан учурлу сурак. Салjалар кöп, jаанды да, jашты та байлабас, оныҥ учун эмчилер эл-jонды аjарыҥкай болзын деп jакарат, jартамалду иш öткÿргилеп, куучын да ортозында jартап, листовкалар да ажыра улусты ÿредерге чырмайгылайт.

«Земский доктор» деп программага бурылып, оныҥ учуры калганчы öйдö там ла jаандап турганын айдар керек. Бу программа ачылардаҥ озо иштеп баштаган jиит эмчилерге кандый да аҥылу болуш эдилбейтен. Эмди башкару-jаҥ бу суракка jаан аjару эдет. Мындый jöмöлтöни jарадып, jурт jерге калалардаҥ кöчÿп иштеерге турган улустыҥ тоозы эмештеҥ кöптöп турганы ижемчилÿ темдек болуп калган.

М. КУЖЛЕКОВ