Јурт јерде ӧзӱмниҥ јолы

16.04.2020

Кандык айда Јербойында бойы башкарынарыныҥ кӱни темдектелет. Ого учурлай бистиҥ аймакта јаҥжыкканы аайынча јылдыҥ ла муниципал тӧзӧлмӧниҥ ижинде камаанду болгондорго учурлу керек-јарак ӧткӱрилет. Јурт јерге бойы башкарынарыныҥ сурактары анчада ла учурлу, нениҥ учун дезе олор јурттыҥ кӱнӱҥги амадуларына ла ӧзӱминиҥ јолына камаанын јетирет. Быјыл бу байрамга учурлай керек-јарактардыҥ кеми текши ороондо айалгала колбой јабызадылган болзо, ол јурт јеезелерде иштиҥ аайын ајарар, администрациялардыҥ ла јаҥныҥ чыгартулу органдарыныҥ ижин баалаар, оныҥ јылдык турулталарын чокумдаар, келер ӧйгӧ амадулар тургузар ла оноҥ до башка кӧп сурактар шӱӱжер арга берет.

Байрамга шылтай бис Беш-Ӧзӧк јурт јеезениҥ јааны Мерген Валерьевич Быковко јеезениҥ башкартузыныҥ 2019 ла бӱгӱнге јетире ижи керегинде куучындап берзин баштандыбыс. Јурт администрацияда Мерген Валерьевич 2008 јылдаҥ ала иштейт. Ол јурт јеезени 2010-2015 јылдарда башкарган болгон. 2016-2018 јылдарда јурт администрацияныҥ спезиализи болгон. 2018 јылда ол такып ла Беш-Ӧзӧктиҥ јурт јеезезиниҥ јаанына тудулган.

— Мерген Валерьевич, тургуза ӧйдӧ слердиҥ јеезеге кандый иш тӧс учурлу болуп јат?

— Элдеҥ озо Беш-Ӧзӧктиҥ јурт јеезези аймакта эҥ ле ыраада турган деп темдектеер кӱӱним бар. Аймактыҥ тӧс јуртынаҥ ол 135 км тууразында турат. Јеезениҥ турган јери јаан — 40 муҥ гектардаҥ кӧп. Андый да болзо, бис, муниципал јаҥныҥ органдары, бойыстыҥ ижисти ӧйлӱ ӧйинде бӱдӱрип турар учурлу.

Јурт јеезениҥ јааны ла администрациязы ижинде федерал ла республикан јасакберимге, Јурт јеезениҥ уставына тайанадылар. Ижибистиҥ тӧс ууламјылары: јонјӱрӱмдик-культуралык бӧлӱкти јеткилдеери, оромдорды јарандырары, кызалаҥ айалгаларды болдыртпазы ла оныҥ турулталарын јоголторы, ӧрттӧр болдыртпазын јеткилдеери, биске берилген молјуларды учуры, јарамыктузы ла акча-манатла јеткилделгени аайынча бӱдӱрери. Эл-јонныҥ баштанулары аайынча документтер белетееринде база кӧп иштер эдилет.

2019 јылда јур јеезениҥ ичбойыныҥ кирелтелери кӧптӧгӧн. Калан тӧлӧмирлер кемиле темдектелип калганынаҥ 23 процентке кӧп (520 муҥ салковой) келген. Тӧс кирелтелер јердиҥ ле ар-јӧӧжӧниҥ каланынаҥ болот. Јурт јеезениҥ чыгымдары билдирлӱ астап калды, јылдыҥ турулталарыла олор пландалганыныҥ 90% болды.

— Јеезеде јурт ээлемниҥ кандый кӧргӱзӱлерин темдектеерер?

— Бӱгӱнги кӱнде Беш-Ӧзӧктиҥ јурт јеезезинде јурт ээлем потребительский ӧскӧртип эдер эки кооператив иштейт: председатели Леонид Байлагасов болуп турган «АЛЛЕКС» ле Николай Тыдыков башкарган јурт ээлем продукцияны баштамы ӧскӧртип эдер «АЛИКО» деген јер. Јеезеде 48 крестьян-фермер ээлем иштейт. Олордыҥ ижиниҥ тӧс ууламјызы — эттеҥир мал-аш тудары. Бир ээлем аҥныҥ мӱӱзинеҥ эдимдер чыгарат.

Бистиҥ јеезеде улустыҥ таҥынаҥ 255 ээлеми бар. Бу јылдыҥ бажындагы кӧргӱзӱлерле, ээлемдерде — 2374 тын уй (2019 јылдагызына кӧрӧ, 52 башка кӧп), 1300 мал, 2700 кой, 30 эчки, 37 чочко, 372 куш.

Јеезеде јаткандардыҥ ээлемдериниҥ айалгазы турумкай. Мал-аштыҥ тоозы кӧптӧйт.

— Јыл туркунына культура ла спорт бӧлӱктерде кӧп-кӧп керек-јарактар ӧдӧт. Беш-Ӧзӧктӧ бу јанынаҥ кандый солундар бар?

— Культура бӧлӱгине Беш-Ӧзӧктӧ јурттыҥ Культура туразы ла библиотека кирет. ДК-да кийистеҥ узанарыныҥ кружогы иштейт, бильярдла маргаандар, башка-башка концерттер, байрамдар ӧткӱрилет. 2019 јылда бистиҥ «Кӱмӱш» деген фольклорлык ансамблис «Јозокту албатылык ӧмӧлик» деп адын корыган. Ол аймактыҥ ончо керек-јарактарында эрчимдӱ туружат, республика да кеминде јуртыстыҥ адын кӧдӱрет. Библиотекабыс та кандый ла кеминде керек-јарактарда эрчимдӱ туружат.

Јурт јеезеде јаҥжыгып калган спорт маргаандар ӧткӱрилет: волейболло, мини-футболло, кӱӱк айда самболо Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ветерандарына, тылда иштегендерге ле јуучыл иш-керектердиҥ туружаачыларына учурлалган турнир ӧдӧт, кӱчӱрген айда РФ-тыҥ физический культуразыныҥ ла спортыныҥ артыгы, АР-дыҥ нерелӱ тазыктыраачызы Р. Чичиновтыҥ сыйына самболо турнир ӧдӧт. Ӧткӧн јылда бисте онойдо ок атту спорт аайынча маргаандар ӧткӧн.

— Калганчы ӧйдӧ муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јерлерин јазап-јарандырарына јаан ајару эдилет. Бу сурак аайынча слерде кандый једимдер, санаалар бар?

— Бу сурак аайынча бис текши јыл туркунына иштейдис. Кандык айдаҥ ала кӱӱк айга јетире јурт јеезеде јерлер јарандырарыныҥ айлыгы јарлалат ла ол эки ай кире улалат. Ӧткӧн јылда бис бастырароссиялык «Россияныҥ суузы» деген акцияда турушканыс. Јуртта сӱрее-чӧп таштаар каптарлу беш јер јазалган. Кату таштанчылар јуурын ла туура тартарын «Экобезопасность» ООО јеткилдейт.

Јурттыҥ ипподромын јарандырар иштер башталып калган. 2019 јылда јербойындагы кеминде јолдорды јазап-јарандырар кезик молјулар јӧптӧжӱ аайынча аймактыҥ башкартузы биске бу иштерге 582 муҥ салковой акча чыгарган. Бис бу акча-манатты јолдордо кар арчыырына, кумакту јер тӧгӱп, јыртыктар бӧктӧӧр иштерге ууламјылаганыс. Јурттыҥ тӧрт оромында тышкартынды јарыдар 9 јарыткыш тургузылган. Онойдо ок Беш-Ӧзӧктӧ Центральный оромдо балдар ойноор јер тудулганын темдектеер керек.

Ӧрттӧр чыгарын ла суу кӧпшип, каршузын јетирерин болдыртпазы аайынча иштер ӧйлӱ ӧйинде ӧткӱрилет.

— Јонјӱрӱмдик айалгалар, текши эл-јон керегинде нени айдарыгар?

— Јурт јеезеде 672 кижи јуртайт. Бисте 118 пенсионер, ол тоодо иштиҥ 40 ветераны. Кӧп улус аймак ла республикан кеминде јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ аладылар. Бис те олорго аргабыс јеткенче болужарга кичеенедис.

Беш-Ӧзӧктиҥ орто ӱредӱлӱ школында 95 бала ӱренет. Ӱредӱликте 48 кижи иштейт, олор ӱредӱчилер. Школдо онойдо ок балдардыҥ сады иштейт, ондо 40 бала јӱрет. Ого ӱзеери кыска ӧйдиҥ туркунына јӱрер школдоҥ озогы группа иштейт, ого 4-6 јашту 20 бала јӱрет. Чочыдулу айалга ӧткӧн кийнинде, олор ончозы толо кеминде иштей берер.

— Јурттыҥ ичкери јолында кандый амадулар бар, ӱлежип ийзегер?

— Эҥ ле озо пландап турганыс — ол Кудатинский оромдо јолды ла Яимовтыҥ оромындагы кӱрди јазаары. Јуртка культураныҥ јаҥы туразын тудары темдектелет. Тургуза ӧйдӧ ӱлекер-чоттомолду иштер белетелет.

Коммерциялык эмес кӧмзӧ тӧзӧӧри аайынча иштер ӧткӱредис ле ол ажыра Президенттиҥ гранттарыныҥ конкурстарында туружарын пландайдыс. Јуртка јаҥы спортзал тударга амадайдыс, бу амадубыска једерге кӧп иштеер керек. Сананганыс бӱдер деп иженедис.

— Јетирӱ учун быйан болзын, ончо амадаганар бӱтсин деп кӱӱнзейдис.

А. МАТИН

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина