Алтайдын Чолмоны

Айылда артык па?

21.04.2020

Текши ороондо коронавирусла колбой эпидемиялык чочыдулу айалгада бу југуш ооруны таркатпаска, ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧр — университеттер, училищелер ле школдор ӱренериниҥ дистанционный  аайына кӧчкӧн. Бу бичимелде тергеебистиҥ ӱредӱлик системазында бу режим аайынча ӱредӱ кандый кеминде ӧдӱп турганы, оныҥ айалгалары, уур-кӱчтери керегинде ӱредӱчилердеҥ, ада-энелердеҥ, ӱренчиктердеҥ укканысты јарлайдыс.

Школдордыҥ јаан класстарыныҥ дистанционный ӱредӱзи аайынча каланыҥ 9-чы таҥмалу «Гармония» гимназиязыныҥ математикала ӱредӱчизи Наталья Анатольевна Капчикаева мынайда куучындады:

—Балдарды кӧстӧҥ кӧскӧ кӧрбӧй ӱредери баштапкы неделеде сӱрекей кӱч болды. Ӱредӱни башка-башка интернет платформа-сайттар ажыра ӧткӱрер керек. Олор ӱредӱчилерге јакшы ла таныш эмес. Јаскы каникулдар ӧйинде бир эмеш белетенип аларга чырмайган да болзобыс, эки-ӱч ле катап ӧткӧн ӱредӱ ӧйинде кӧп немени тӱҥей ле билип албазыҥ. Кезик программаларла билгирлер аларга бӱткӱл ӱредӱлик курстар ӧдӧр керек ине. Бис тоолу ла кӱнге таныжып, оноҥ балдарды ӱредип тура, олорло ло кожо платформаларла тереҥжиде таныжадыс. Кӧп ӱредӱчилер кандый платформа-сайттарла иштеерин билбес болгон. Олордыҥ кемизи де Skype, кем де РешуЕГЭ, ЯКласс, РЭШ ле оноҥ до ӧскӧлӧри ажыра балдарды ӱредет.

Бойым баштап тарый WhatsApp, Электронная школа, электрон почта ажыра иштегем, је онызы сӱрекей кӱч болгон — јӱстеҥ ажыра баланыҥ самаразы ачыларын сакыырга да ӧй кӧп керек болгон.

Эмди ченемелим эмеш јаанай берген деп айдарга јараар. Бӱгӱн мен ӱренчиктеримле онлайн-урок ӧткӱрер арга берип турган Zoom системада иштейдис. Конференц колбуны ачып, класстыҥ ончо ӱренчиктерин ары кычырып, јаҥы билгирлерди јартайдым, экранга ӱлекер-презентациялар белетеп кӧргӱзедим, сурактар бар болзо, балдар ол ло тарый менеҥ сураар аргалу. Ӱренчиктер де темиге берген. Јӱк ле трафик божой берген эмезе Интернет-колбу коомойтый берген деген уур-кӱчтер болот. Онойдо ок кезик балдарда компьютерлер јок, олор смартфондор ажыра иштейдилер. Онойдо ок балдарга компьютердиҥ каршузын болдыртпаска уроктор јӱк ле 30 минуттаҥ ӧткӱрилип турган.

Наталья Анатольевнаныҥ куучынынаҥ эмди ӱредӱчилерге урокко канча кире артык белетенерге, ӱзеери материалдар, чокым ӱлекер-таблицалар јазаарга, балдардыҥ иштерин сакып, олорды ширтеерине сӱрекей кӧп ӧй керек деп билдис. Онойдо ок ада-энелерле колбу тудуп иштейтени бар. Балдарга да јакылта-некелтелер тыҥыган. Оныҥ учун јайаандык ууламјылу уроктор аайынча балдарга айылдыҥ ижин берерге јарабас. Олор јӱк урокто видеоколбу ажыра кандый бир практикалык иштер бӱдӱредилер.

Бу айалгада ада-энелердеҥ кӧп неме камаанду. Балдарды ойгозып, ӱредӱлик интернет-системага кирзин деп айдып, ајаруда тудар керек. Ада-энези ишке јӱре берзе, балдар ойто уйуктаарга јада берген учуралдар болот. Олор балдар ине…

Јакшы Интернет колбу ла бар болзо, башка-башка программалар аайынча марын табып, једимдӱ ӱренер арга бар деп айдар керек. Јурт јерлерде јаҥы ӱредӱлик айалга эмеш башка эмтир. Ондо Интернет, технический јазалдар јок болгон ӱренчиктердиҥ тоозы канча кире кӧп. Оныҥ учун јурт школдордыҥ ӱредӱчилери ле балдар кӧп сабазында јетирӱлик эҥ ле јарлу WhatsApp мессенджерди тузаланадылар.

Шабалиндеги

Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган орто текши ӱредӱлӱ школыныҥ директоры Алена Николаевна Биятова

—Мындый чочыдулу айалгада балдардыҥ ӱредӱзин дистанционный системага тӱрген-тӱкей кӧчӱрип ийгени керектӱ алтам деп чотойдым. Јӱрӱмде эҥ ле баалу — ол балдардыҥ су-кадыгы эмей.

Јурт јерлерде дистанционный ӱредӱ ӧткӱрерге, кала јерлерге кӧрӧ, канча кире кӱч. Бистиҥ ле школды алза: интернатта јадып ӱренген балдарыс айылдары сайын јӱре берген, ол јурттардыҥ кӧбизинде Интернет јок. Шабалинде де кезик билелерде балдарга керектӱ айалгалар тӧзӧлбӧгӧн.

Ӱренер платформа-сайттарга бир ле уунда канча кире ӱренчиктер кирип турган. Оныҥ учун система чыдашпай, иштеер аайы араайлап, коомойтый бергени балдардыҥ ӱредӱзине салтарын јетирип турган.

Ӱредӱчилердиҥ ижи канча катапка кӧптӧй берген: јаҥы аайыла урок белетеер, балдарла, ада-энелерле јаантайын колбуга чыгар, јартамалдар берер, ӱренчиктердиҥ иштерин ширтеер.

Је бу айалгала колбой кандый да уур-кӱчтер бар болзо, оны ончобыс ӧмӧ-јӧмӧ ӧдӧр керек.

***

Балдардыҥ дистанционный ӱредӱзин јеткилдееринде эҥ ле јаан јӱк, байла, ада-энелерге салынган. Олорго балдарды јаантайын ајаруда тудар, аайлабаганын јартаар, јанында отурып ширтеер, видеого согуп, ӱредӱчилерге аткарар, бойына да ӱредӱлик программаны эске алынып, јаҥыдаҥ ӱренер керек  болуп турат. Олордыҥ кӧби чыдашпай турган учуралдар, чугулданыш, арбаныш айылдарда кӧптӧй берген болор. Балдар айылда ӱренериниҥ јакшы да, јаман да јанын темдектейт: «јаантайын айылда болгоны јакшы», «кезик темаларды јазап оҥдобойдым, ада-энем јаман јартайт, арбаш јийдим», «нӧкӧрлӧримге кунугадым», «ӱредӱчилерим јетпей турат».

Быјыл балдардыҥ бастырароссиялык ширтӱ иштери (4-8 класстарда) кӱске кӧчӱрилери јӧптӧлгӧн. Онойдо ок 9-чы класстарда государстволык итоговый аттестация (ГИА-9) јӱк кыйалта јогынаҥ табыштырылатан математика ла орус тил предметтерле болор.

Государстволык бирлик экзаменди (ЕГЭ) табыштырар тӧс ӧйи кичӱ изӱ айдыҥ 8-чи кӱнине кӧчӱрилер, 9-чы класстар ОГЭ-ни табыштырары — кичӱ изӱ айдыҥ 9-чи кӱнине.

Бу чочыдулу айалгада ончозына турумкай, ӧмӧ-јӧмӧ, бой-бойын тооп, оҥдожып јӱрер керек. Јайгы амыралтага јетире узак ӧй артпады.

Э. КУДАЧИНА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

Эҥ ле озо дистанционный режимге Горно-Алтайсктагы государстволык университет кӧчкӧн. ГАГУ-ныҥ ректоры Виктор Геннадьевич Бабин студенттерди бастыра ӱредӱлӱ тӧзӧлмӧлӧрдӧҥ эртелеп, айылдарына эреҥис јок божоткон деп темдектеер керек. Студенттердиҥ тоозы калада кӧбин оҥдоп тура, дистанционный ӱредӱге кӧчкӧни, байла, чын керек.

ГАГУ-да Moodle деп платформа јакшы иштеп турганы јаан тузазын јетирет — ондо ӱредӱчилер текши программала берилетен ончо лекция-кычырыштарды, семинар ӱредӱ-занятиелерди чыгарып салат. Moodle-дыҥ јакшызы оныла јаҥыс ла компьютер, ноутбук ажыра эмес, је тегин ле мобильный телефон ажыра тузаланар аргазында. Кажы ла студент аҥылу логин ле паролин бичип, системага кирет, кажы ла предметле јакылталар берилет — оны тургузылган ӧйгӧ бӱдӱрип, лекцияны тетрадька бичип, практикалык оноҥ до ӧскӧ јакылталарды бӱдӱрип, ончозын јурукка согуп, ол системага кийдирер керек. Студент јакылталарды тургузылган ӧйгӧ бӱдӱрип, кийдирбеген болзо, оценказы коомой деп кӧргӱзилет. Семестрдыҥ учы јууктап келеткенин оҥдоп, студенттер бастыра јакылталарды ӧйинде табыштырарга чырмайат. Кайдаҥ билер, бу ӧйгӧ јакшы ӱренип ийзе, ӱредӱчи «автомат» та тургузарынаҥ маат јок.

Республиканыҥ кезик јурттарында Интернет коомой учун, кандык айдыҥ 6-чы кӱнинеҥ ала студенттерди ойто общежитиелерине келзин деп айттырткан. Бу керекле колбой общежитиелердиҥ фойелеринде Интернеттӱ ноутбуктар тургузылган, канай иштенетенин оҥдобой турза, инженердеҥ сурап ийер арга бар. Студенттер ӱредӱликтиҥ ӧдӧр керек-аайынаҥ артпазын деп, ончо некелтелер бӱткен.

ГАГУ-ныҥ физико-математикалык факультединиҥ баштапкы курсыныҥ студенти Венера Штановала јондык сеть ажыра колбу тудуп, бу айалга јанынаҥ куучындаштым.

—Дистанционный ӱредӱ сеге јарап туру ба? Эмезе кӧстӧҥ кӧскӧ ӱренерге эптӱ болды ба?

—Кажы ла керекте, чынын айтса, јакшызы да, јаманы да бар. Бис дистанционный ӱредӱге кӧчкӧнисте туза база бар — эртен тура уйкунаҥ меҥдеп турбай, бош ӧй болгондо ло јакылталарды бӱдӱрери. Оҥдобой турзаҥ, кожо ӱренип турган балдарла биригип, телефон соголо, бодолголорды  бодойдыс. Јаманы дезе, нӧкӧрлӧриҥле кӧрӱжип болбой турганыҥ — деп, Венера ӱлешти.

***

ГАГУ-да алтаистика ла тюркология факультеттиҥ студенти Дарья Какина мынайда бичийт: «Ары-бери ӱредӱге барып келетен ӧй бош болордо, тыш боло берген. Оныҥ ордына, эне-адама айлымда болужадым, эртен тура, јылу кӱн турза, јӱгӱрип турум. Айылга берилген иште нени-нени оҥдобой турзам, ӱредӱчилерге телефон согуп, јартадып аладым. Мен группада староста болуп турганым учун, менеҥ некегени эки катапка кӧп, ӧскӧ балдарга мен база јартап, кӧргӱзип, болужарга албаданадым. Прописьтерде иероглифтерди бичип, база moodle-га кийдиредис».

Чындап та, кандый студент уйуктаарын сӱӱбейт эмеш? Је ондый да болзо, студенттерди бош салынбай, ӧйин јаҥыс ла уйкуга эмес, бойы бойын ӱредерине, билгирлерин тереҥжидерине  учурлазын деп кӱӱнзеп турум. Туку качаннаҥ бери кычырарга сананган бичиктеригерди кычырып, тузалу видеолор кӧрӱгер. Темдектезе, Москвадагы Большой театр кажы ла кӱн эҥ јарлу спектакльдарын, операларын, башка-башка тургузуларын YouTube ажыра акча тӧлӧбӧзинеҥ кӧргӱзет. Онойып ок бастыра телекейге јарлу Цирк дю Солей бойыныҥ кӧргӱзӱлерин кӧргӱзет. Бош ӧй кӧптӧй берерде, бойыгарга су-кадыкка јарамыкту кандый бир спорт тазыктыру ӧткӱригер. Ого јарым да саат ӧй тапсагар, сӱреен јакшы болор деп сананадым. Бир ай эмеш јайым јӱрӱм берилгенин баалап, оны тузалу јӱрели!

Диана ТАНТЫЕВА