Алтайдын Чолмоны

Аргачыларыс канайда коруланган?

21.04.2020

Бӱгӱн, качан ороон коронавирустыҥ пандемиязыныҥ јеҥил эмес ӧйин ӧдӱп турарда, ороонныҥ президенти Владимир Путинге баштаткан башкарубыс јасакберим јаҥла кожо бойыныҥ ајарузын граждандарыстыҥ јӱрӱмин ле су-кадыгын корып аларына, анайда ок олордыҥ јадын-јӱрӱмин јарандырарына эдет.

Бис кажы ла кӱн калапту оорула тартыжарына, бизнести, тегин граждандарды јӧмӧӧрине ууламјылалган јаҥы эп-аргалар керегинде угадыс.

Јетирилип турган государственный јӧмӧлтӧ аайынча бӱгӱнги айалга керегинде айдып берзин деп,  сенатор, «Единая Россия» партияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ качызы Татьяна ГИГЕЛЬДИ сурадыс.

–Озо ло баштап бӱгӱн эдип јаткан ижиле бийик профессионализмин, анайда ок кандый ла ӧйдӧ улуска болушка келерге белен болгонын керелеп турган бистиҥ эмчилерге, Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилерине акту кӱӱнимнеҥ алкыш-быйанымды айдадым. Јаан орооныстыҥ бастыра толыктарында олорды изӱ колчабыжула уткуп турганы мынызын јакшы керелейт. Бойыныҥ јӱрӱмин јеткерге сугуп, коронавирус оорулу улусла иштеп турган медишчилерге акча-манатла јетирилип турган бӱгӱнги јӧмӧлтӧ олорго кыйалтазы јогынаҥ јетирилер учурлу јӧмӧлтӧ болуп јат. Бу пандемия ӧдӧ берер, а бу профессиялардыҥ кӧдӱрилген тоомјызы мынаҥ да ары бийик болуп артар деп алаҥзыбайдым. Бистиҥ медишчилер молјузын ак-чек бӱдӱрип турган улус деп бис кӧрдис ле мынаҥ да ары кӧрӧрис!

–Татьяна Анатольевна, бистиҥ медишчилер уур—кӱч айалгада иштеп билерин керелеп турганы керегинде Слер чын айдадар. Санэпидшиҥжӱниҥ совет ӧйлӧрдӧҥ бери чеберлеп алган системазы да бу јеҥил эмес айалгаларда иштеп билерин кӧргӱсти. Эмди бастыра телекей ого теҥдежет. Је эл—јонды јӧмӧӧриниҥ сурагына бурылып, жилищно—коммунальный јеткилдештер алар тушта эл—јон кандый јеҥилтелер алар аргалузын билерге турбай?

–Бистиҥ государствоныҥ башкартузы ЖКХ-ныҥ сурактарына јаан ајару эткен. Не дезе, ол граждандарыстыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйыла чике колбулу. РФ-тыҥ башкарузыныҥ 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ 2-чи кӱнинде јӧптӧгӧн «Кӧп квартиралу тураларда кыптардыҥ ла улус јадар туралардыҥ ээлерине ле тузаланаачыларына коммунальный јеткилдештер јетирериниҥ аҥылулары керегинде» 424 номерлӱ јакааны аайынча документте темдектелген ээжилер 2020 јылдыҥ учына јетире иштеер. Бу ээжилерле кӧп квартиралу тураларда кыптардыҥ ла улус јадар туралардыҥ, деремнедеги усадьбалардыҥ, дачный участоктордыҥ, анайда ок ИЖС-ке берилген участоктордогы туралардыҥ ээлери ле тузаланаачылары тузаланар аргалу. Јаҥыс ла граждандар бу объекттерде регистрациялу болор учурлу.

–Ол ээжилердиҥ учуры кандый?

–Управляющий компаниялар ла энергоаргалардыҥ – электричествоныҥ, газтыҥ, сууныҥ поставщиктери граждандардаҥ коммунальный јеткилдештер учун ӧйинде, толо тӧлӧлбӧгӧн тӧлӧмирлердиҥ јасакта да, јӧптӧжӱде де темдектелген неустойкаларын, штрафтарын, пеняларын тӧлӧзин деп некеер тап-эригин јылыйткан. Шиҥдейтен ӧйи 2021 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире ӧдӱп калган учеттыҥ приборы – газтыҥ, сууныҥ эмезе электроэнергияныҥ счетчигиниҥ кӧргӱзӱлери чын деп чоттолор. Ол приборлорды солыыр деген некелте болбос. Кату коммунальный таштанчыларла иштеп турган тергеелик операторлордо ло олордыҥ субподрядчиктеринде сӱрее-чӧпти чыгара тартканы учун тӧлӧмирлерди тӧлӧбӧгӧни, ӧйинде тӧлӧбӧгӧни учун граждандарга неустойкалар, штрафтар, пенялар салар аргалар болбос. Оныҥ учун акча-манатла колбой уур-кӱч айалгага кирген граждандар штрафной санкциялар ла счетчиктер солыыр керек деп санааркабас аргалу.

–Је бу эп-аргалар тӧлӱлерди кырып саларын темдектебей јат ине?

–Јок эмей. Мыныла колбой јерлештеримге айдарга турганым – ороонныҥ башкартузыныҥ јӧптӧп, јӱрӱмге кийдирген бу эп-аргалар удурумга кийдирген болуп јат. Олор коммунальный јеткилдештер учун тӧлӱлерди чек кырып саларын темдектебей јат. Оныҥ учун, кару јерлештерим, слерде тӧлӱлерди онлайн система ажыра ӧйинде тӧлӧп салар арга бар болзо, оныла тузаланыгар. Мынайып, бис јӱрӱмди јеткилдеп турган бу бӧлӱкке туйукталарга бербезис.

 –Татьяна Анатольевна, государство јанынаҥ эдилген мындый јӧмӧлтӧлӧр бастыра бӧлӱктерге јайылат па?

–Јок, јаҥы коронавирусный југуш оору јайылганыныҥ турултазында российский экономиканыҥ салтарга алдыргадый бӧлӱктериниҥ тооломына кезик бӧлӱктер кирбеген. Кредиттиҥ темдектелген максимальный кеми аайынча заемщик кредиторго кредитный јӧптӧжӱниҥ ээжилерин кубултары керегинде некелте эдер аргалу. Је мыныла бастыра ла предприятиелер тузаланып болбос. Мында заемщиктиҥ ортоайлык кирелтезин чоттоорыныҥ методиказыныҥ учурына ајару эдер керек. Заемщик кредитный јӧптӧжӱ аайынча молјуларын бӱдӱрерин удурумга токтодор, јеҥилтелӱ ӧй алар аргалу. Мынызы југуш оору таркаар айалгаларда коррупцияны болдыртпас аргалу.

–Пандемияныҥ баштапкы ла кӱндеринеҥ ала ороон коруланар эдимдердиҥ дефицидине туштаган. Бу ууламјыда кандый бир кубулта-тӱзедӱлер кӧрӱнет пе?

–Бу амадуларга ууламјылалган баш структура – «Росхимзащита» деп корпорация медицинский маскалардыҥ, перчаткалардыҥ, респираторлордыҥ, марлялардыҥ ла коруланар кийимниҥ комплектериниҥ ӧдӱштирӱзи аайынча ого салынган молјуларды бӱдӱрип ийер деп иженели. Јаан учурлу неме – ол кажы ла тергееде медкоруланыштыҥ эдимдериниҥ оптовый садузын ӧткӱретен тергеелик бир оператор болор. Медицинский коруланыштыҥ эдимдери канча кире арткан, канча кире керектӱ деген јетирӱлер тергеелик операторго јаантайын аткарылар. Медицинский коруланыштыҥ эдимдериниҥ розничный садузы јӱк ле фармацевтический иш ӧткӱрерине јараду-лицензия алган организацияларда (аптекаларда) ӧткӱрилер.

–Аргачыларды јӧмӧӧриниҥ сурактары бӱгӱн кӧп улусты санааркадат. Бӱгӱн олор кандый болуш алар аргалу болгонын айдып болорор бо?

–РФ-тыҥ башкарузы јӧптӧгӧн јакаанда коронавирус југуш оору таркаганыла колбой оныҥ салтарына алдырткан бӧлӱктерде иштеп турган организацияларды ла таҥынаҥ аргачыларды јӧмӧӧрине керектӱ бир канча эп-аргалар темдектелген.

Анайып, тӧлӧйтӧн каландардыҥ ла расчеттордыҥ декларацияларын табыштырар ӧй 2020 јылдыҥ тулаан-кӱӱк айларына келижип турган болзо, бу ӧй база ӱч айга узадылган. Документтер, јетирӱлер ле јартамалдар табыштырар ӧй 20 иштеер кӱнге узадылат. Акча-манат садуныҥ организациязыла калан тӧлӧӧр резидентствоныҥ клиенттерин чокымдаарыла колбулу документтерди, албатылар ортодо акча-манат аайынча јетирӱле толужарына керектӱ 2019 јыл учун акча-манатла колбулу јетирӱниҥ документтерин табыштырар ӧй ӱч айга узадылат.

Каландар, јуунты акча, страховой взностор тӧлӧӧри керегинде некелтелерди аткарар ӧй алты айга узадылат. Калан шиҥжӱлер, Россия Федерацияныҥ валютный јасакберимин бӱдӱрерин шиҥдеер иштер, калан тӧлӧӧчилердиҥ чотторы аайынча операцияларды токтодоры керегинде јӧптӧр алары 2020 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 1-кы кӱнине кӧчӱрилген.

Каландарды ла страховой взносторды тӧлӧӧри аайынча организацияларга бир јылга отсрочкалар ла рассрочкалар берериниҥ ээжилери јеҥилтилген — калан тӧлӧӧчиниҥ кирелтелериниҥ астаган кеминеҥ ле тӧлӱзине проценттер чоттолбозынаҥ камаанду. Кичӱ ле орто аргачылыктыҥ субъекттериниҥ бирлик реестрине кийдирилген калан тӧлӧӧчилерге каландар, јуунты акча ла страховой взностор тӧлӧӧриниҥ ӧйи ӱч айдаҥ ала алты айга јетире узадылат. Кандык айдыҥ 6-чы кӱнинеҥ ала 30-чы кӱнине јетире Россияныҥ Банкыныҥ тӧлӧмирлер системазы темдектелген графиктер аайынча иштеер.

–Татьяна Анатольевна, бӱгӱн закупочный системала колбой ас эмес комыдалдар угарга келижет. Экстренный учуралдарда сӱрекей керектӱ препараттар садып алар тушта бу система буудак боло берердеҥ айабас…

–Мениҥ билеримле, ороонныҥ башкартузы бу суракты база ајаруга алган. Улуска јеткерлӱ болгодый ооруларды болдыртпазына ла эмдеерине керектӱ эм-препараттардыҥ ӧдӱштирӱзи јӧптӧлгӧн. Је чокым ла јарт јетирӱлерди ол учун каруулу министерстволордыҥ ла ведомстволордыҥ сайттарынаҥ алар керек.